Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Aleksandra Marszałek‑Harych, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: chemia
Temat: Na czym polega ekstrakcja?
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
V. Roztwory. Uczeń:
4) opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki (m.in. ekstrakcja, chromatografia).
Zakres rozszerzony
V. Roztwory. Uczeń:
4) opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki (m.in. ekstrakcja, chromatografia, elektroforeza).
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
definiuje pojęcie ekstrakcji i wymienia jej rodzaje;
proponuje doświadczenie rozdziału substancji poprzez ekstrakcję;
wymienia cechy dobrego ekstrahenta.
Strategie nauczania:
asocjacyjna;
problemowa.
Metody i techniki nauczania:
dyskusja dydaktyczna;
analiza tekstu źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
doświadczenie chemiczne;
film edukacyjny;
technika zdań podsumowujących.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca zbiorowa.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami z dostępem do Internetu/tablety, smartfony;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel, w oparciu o pytania zawarte w wprowadzeniu do e‑materiału, wzbudza ciekawość uczniów i tym samym rozpoczyna dyskusję. Pyta np.: czym jest ekstrakcja? Czy ma to związek z parzeniem kawy? Jaki?
Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się podać przykłady ekstrakcji.
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.
Faza realizacyjna:
Uczniowie analizują treści zawarte w e‑materiale dotyczące: czynników pływających na efektywność procesu ekstrakcji, cech dobrze dobranego rozpuszczalnika ekstrahującego i rodzajów ekstrakcji. Trwa dyskusja.
Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej film na temat ekstrakcji: ciecz‑ciecz i ciało stałe‑ciecz (ze szczegółowym omówieniem).
Doświadczenie chemiczne – „Oddzielenie jodu od węglanu wapnia za pomocą ekstrakcji w układzie ciecz‑ciało stałe” zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiale pomocniczym. Praca pod dygestorium. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, rozdaje sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie przeprowadzają eksperyment. Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w kartach pracy. Liderzy prezentują wyniki na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów.
Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel sprawdza stan wiedzy uczniów po przeprowadzonej lekcji, wykorzystując swoje pytania oraz pytania znajdujące się w e‑materiale.
Jakie istnieją rodzaje ekstrakcji?
Na czym polega ekstrakcja?
Co to jest ekstrahent, rafinat, roztwór pierwotny?
Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem/łam sobie, że...
Czego dziś się nauczyłem/łam...
Co było dla mnie łatwe...
Co sprawiło mi trudność...
Praca domowa:
Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Film edukacyjny może okazać się przydatny do samodzielnej nauki w domu.
Materiały pomocnicze:
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Jakie istnieją rodzaje ekstrakcji?
Na czym polega ekstrakcja?
Co to jest ekstrahent, rafinat, roztwór pierwotny?
Nauczyciel przygotowuje:
kolorowe karteczki.
3. Doświadczenie:
Sprzęt i szkło laboratoryjne: probówki, bagietka szklana, statyw do probówek, łyżeczka, pipeta.
Odczynniki chemiczne: mieszanina jodu i węglanu wapnia (0,05 g jodu oraz 0,5 g węglanu wapnia), rozpuszczalnik różnicujący (np. chloroform rozpuści jod).
Przebieg doświadczenia:
Mieszaninę umieść w probówce i dodaj do niej około 5 cmIndeks górny 33 chloroformu.
Następnie dokładnie wymieszaj zawartość bagietką i odczekaj.
Po chwili zlej roztwór jodu znad osadu węglanu wapnia.
Czynność powtarzaj tak długo, aż warstwa rozpuszczalnika przestanie zabarwiać się od jodu.
Karty charakterystyk substancji.
Karta pracy ucznia: