Autor: Anna Juwan

Temat: Cechy i mechanizmy odporności wrodzonej

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Wyjaśnisz różnicę pomiędzy odpornością wrodzoną a nabytą.

• Omówisz funkcje najważniejszych białek i peptydów biorących udział we wrodzonej odpowiedzi odpornościowej.

• Wymienisz mechanizmy odporności wrodzonej.

• Opiszesz odpowiedź immunologiczną nieswoistą komórkową i humoralną.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• odwrócona klasa;

• z użyciem komputera;

• praca z audiobookiem;

• ćwiczenia interaktywne;

• rozmowa kierowana;

• mapa myśli;

• gwiazda pytań.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Wprowadzenie do tematu – gwiazda pytań. Nauczyciel pyta uczniów: „Jakimi wrodzonymi, dziedzicznymi mechanizmami odporności dysponuje organizm człowieka?”, „Jakie istnieją bariery mechaniczne, anatomiczne i fizjologiczne odporności?”. Następnie rozdaje uczniom gwiazdę pytań (zob. materiały pomocnicze). Uczniowie uzupełniają ją w parach. Wskazane przez nauczyciela osoby czytają swoje odpowiedzi.

Faza realizacyjna:

1. Mapa myśli. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy i prosi ich, by na podstawie e‑materiału opracowali mapę myśli dotyczącą przydzielonych zagadnień:
   – Grupa I i II – odporność wrodzona typu komórkowego – mapa myśli powinna dotyczyć działania poszczególnych komórek i powiązań między nimi, tzn. przedstawiać, które komórki wchodzą do działania jako pierwsze, które w następnej kolejności itp.
   – Grupa III i IV – odporność wrodzona typu humoralnego – mapa myśli powinna koncentrować się na działaniu białek.
   Grupy otrzymują po dwa arkusze papieru A2 i na jednym z nich sporządzają mapę myśli. Następnie wybierają po dwóch ekspertów, którzy najlepiej opanowali otrzymane zagadnienia. Eksperci zamieniają się grupami (I z III, II z IV) i przekazują zdobytą wiedzę. Uczniowie z drugiej grupy robią na drugim arkuszu notatki w formie mapy myśli, porządkując informacje przekazywane przez eksperta. Po upływie wyznaczonego czasu eksperci wracają do swoich grup.
   Grupy prezentują wyniki swojej pracy, nauczyciel uzupełnia brakujące informacje, koryguje ewentualne błędy.
   Na koniec pracy uczniowie wskazują powiązania między przedstawionymi typami odporności (np. białka ostrej fazy ułatwiają fagocytozę patogenów przez makrofagi).

2. Praca z multimedium („Audiobook”). Uczniowie zapoznają się z audiobookiem, zwracając uwagę na współdziałanie różnych komórek i kolejność zdarzeń w reakcji zapalnej. Następnie rozwiązują polecenie nr 1 („Zaproponuj schemat, który zobrazowałby współdziałanie różnych komórek i kolejność zdarzeń w reakcji zapalnej”). Wybrane osoby przedstawiają rozwiązanie na forum klasy.

3. Uczniowie rozwiązują polecenie nr 2 („Wyjaśnij znaczenie białek ostrej fazy w ochronie organizmu przed patogenami”). Następnie porównują rozwiązanie z osobą z pary. Wybrane osoby przedstawiają rozwiązanie na forum klasy.

4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 7 (w którym mają za zadanie – na podstawie analizy schematu – wyjaśnić, jaki efekt wywoływany przez cytokiny został przedstawiony, i opisać mechanizm jego działania) oraz ćwiczenie nr 8 (w którym mają za zadanie wskazać, na jaki stan wskazują przedstawione częściowe wyniki badania pacjenta skarżącego się na ból nadgarstka) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‑osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie odpowiadają na pytania podsumowujące lekcję:
   – Dlaczego komunikacja między odpowiedzią wrodzoną a nabytą jest ważna?
   – Jakie mechanizmy odporności wrodzonej hamują rozwój zakażeń?
   – Na czym polega stan zapalny i jakie białka biorą w nim udział?

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium zamieszczonym w sekcji „Audiobook”, aby przygotować się do późniejszej pracy na zajęciach.