Autor: Joanna Oparek

Temat: Koncept, kontrast i humor w poezji Jana Andrzeja Morsztyna

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• podaje przykłady wyrafinowanej konstrukcji utworów Morsztyna;

• wskazuje w utworach kontrasty znaczeniowe, na których opierają się koncepty;

• bierze udział w dyskusji na temat Jana Andrzeja Morsztyna;

• omawia znaczenie konceptu, kontrastu i humoru w poetyce Morsztyna;

• pisze wypracowanie na temat źródeł humoru w poezji Morsztyna.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel omawia krótko kulturę baroku dworskiego. Prezentuje postać Morsztyna i charakteryzuje zbiory utworów J.A. Morsztyna Lutnia oraz Kanikuła albo Psia gwiazda, w których zamieszczone zostały erotyki wzorowane na utworach Mariniego.
   Nauczyciel zaznacza, że Morsztyn inspirował się również poezją Horacego, Owidiusza, Marcjalisa, twórczością pisarzy łacińskich oraz utworami Sarbiewskiego i Kochanowskiego.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do wykształcenia J.A. Morsztyna i jego znajomości literatury europejskiej. Następnie wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel robi krótki wykład na temat zmieniającego się stosunku badaczy do poezji Morsztyna – wirtuoz słowa bywał krytykowany za nadmierną precyzję, formę doskonałą aż do sztuczności, chłód, dystans.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Następnie przechodzą do sekcji „Mapa myśli”, zapoznają się z informacjami tam zawartymi, dobierają się w pary i wykonują polecenie 1. Nauczyciel prosi kilka wybranych osób o zaprezentowanie odpowiedzi – podanie przykładów wyrafinowanej konstrukcji utworów Morsztyna.
   Uczniowie zapoznają się z kolejnymi utworami Morsztyna i wykonują polecenie 2.

2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują kolejno ćwiczenia 1‑8. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje.

3. Nauczyciel inicjuje rozmowę o relacji między formą a treścią w poezji Morsztyna, formułując temat dyskusji: J.A. Morsztyn – piewca miłości czy chłodny konceptualista?

4. Nauczyciel podsumowuje dyskusję - może tu przywołać zdanie Weintrauba:
   Poezja Morsztyna to poezja o bardzo wyraźnym piętnie dworskim. Z erotyków jego wywiedzieć się można, jaka była na dworze aura gry miłosnej, jak dworzanin zalecał się damie swego serca. Ale bardzo naiwny byłby czytelnik, który chciałby w tych erotykach doszukiwać się dziejów miłosnych poety. Idzie w nich nie tyle o ekspresję uczuć, co o popisanie się wymyślnym, nieoczekiwanym komplementem. [...] Co najważniejsza, poetyka, tak renesansowa jak i barokowa, uważała takie adaptacje obcej poezji, przede wszystkim klasycznej, za cenne i oryginalne osiągnięcia poetyckie. Dopiero poetyka romantyczna, domagająca się ekspresji tego w poezji, co poeta przeżywał, wprowadziła tu rewolucję, stworzyła inne, nie językowe kryterium oryginalności. [...] Toteż paradoksalnie, mimo że w poezji tej stale jest się skłonnym do wylewania łez i ustawicznie słyszy się skargi na nieznośne żary miłości, jest ta poezja świadectwem oschłości uczuciowej jej autora. [...] Morsztyn wspaniale władał polszczyzną i był wirtuozem w eksplorowaniu jej możliwości. Jego wiersze, które jako ekspresja uczuć muszą się nam wydać sztuczne, wymęczone, potrafią zachwycać pomysłowością w operowaniu językiem, brawurą w eksploatowaniu możliwości polszczyzny.
   W. Weintraub, Wstęp [w:] J.A. Morsztyn, Wybór poezji, Wrocław 1998, s. VII. BN I257.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie: wypowiedź na temat znaczenia konceptu, kontrastu i humoru w poetyce Morsztyna i - jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

3. Na zakończenie nauczyciel może zaznaczyć, że choć wyrafinowanie i humor w poezji Morsztyna bywały powodem oskarżania go o oschłość uczuciową, to współcześni badacze uważają taki sąd za błędny. Grzegorz Tomicki w pracy Jana Andrzeja Morsztyna „Cuda miłości”: kilka uwag o poezji i precyzji stawia interesujące pytanie:
   Czy Morsztyn, kreując podmiot utworu naznaczony - załóżmy, że tak w istocie jest - „oschłością uczuć”, deklaruje tym samym własną oschłość, czy też ujawnia, demaskuje, poddaje krytyce konwencje (nie tylko literackie) epoki i środowiska, w którym przyszło mu funkcjonować?

Praca domowa:

1. Napisz wypracowanie na temat: Źródła humoru w poezji J.A. Morsztyna. Twoja praca powinna zawierać co najmniej 400 słów.

Materiały pomocnicze:

• Krzysztof Mrowcewicz, Trivium poetów polskich epoki baroku: klasycyzm – manieryzm – barok, Warszawa 2005.

• https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej‑r2008‑t99‑n1/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej‑r2008‑t99‑n1‑s31‑44/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej‑r2008‑t99‑n1‑s31‑44.pdf

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.