Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego jako świadectwa zbrodni sowieckich

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
10. gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;
Lektura uzupełniająca
31) Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi (fragmenty);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • poznaje biografię Józefa Czapskiego w kontekście jego twórczości,

  • analizuje, w jaki sposób opublikowanie wspomnień Czapskiego wpłynęło na rozumienie wojennej historii i działań ZSRS,

  • interpretuje fragmenty tekstów J. Czapskiego,

  • formułuje wypowiedż o charakterze argumentacyjnym.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie wiadomości historycznych na temat losów Polaków wywożonych na Wschód w czasie II wojny światowej. Istotne są zwłaszcza informacje o zbrodniach sowieckich na Polakach. Uczniowie mogą się podzielić na grupy, z których każda przygotuje inne zagadnienie.

  2. Uczniowie przed lekcją zapoznają się z filmem „Spotkanie z Józefem Czapskim” (multimedium) w e‑materiale.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Uczniowie prezentują zebrane przed lekcją wiadomości historyczne. Nauczyciel uzupełnia ich informacje i pomaga je uporządkować, zwracając uwagę na twórczość, być może znanego już uczniom, Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego.

Faza realizacyjna:

  1. Rozmowa kierowana na temat treści filmu, z którym uczniowie mieli się zapoznać przed lekcją. Uczniowie w parach odpowiadają na pytania zawarte w poleceniach do filmu.

  2. Praca z tekstami źródłowymi. Uczniowie zapoznają się z fragmentami Wspomnień starobielskich i Na nieludzkiej ziemi w sekcji „Przeczytaj”, a następnie wspólnie je omawiają, wskazując przejawiające się we fragmentach cechy państwa totalitarnego.

  3. Film. Nauczyciel odczytuje polecenia do drugiego multimedium w sekcji „Film edukacyjny”, a następnie wyświetla wykład dr. hab. Andrzeja Franaszka o Wspomnieniach starobielskich i Na nieludzkiej ziemi. Uczniowie ponownie pracują w parach, redagując odpowiedzi na pytania z poleceń 1 i 2. Później rozwiązują ćw. 1‑3 z tej sekcji.

Faza podsumowująca:

  1. Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się...

  2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

  1. Nieludzkie warunki życia na zesłaniu w czasie drugiej wojny światowej wymuszały zmiany w relacjach panujących między ludźmi. Rozważ problem, odwołując się do wybranych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć 200 słów.

Materiały pomocnicze:

  • Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

  • Rozmowa z Andrzejem Wajdą z 1986 roku o Józefie Czapskim, planach nakręcenia filmu o Katyniu oraz premierze spektaklu „Dybuk” w Krakowie i Tel‑Awiwie, ninateka.pl.

  • Wiadomości zgromadzone na stronie internetowej poświęconej Józefowi Czapskiemu.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać treść filmów do przygotowania projektu o Józefie Czapskim.

Film edukacyjny