Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Bolesne tajemnice. Uniwersalna wymowa motywu Stabat Mater

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

  • Poznasz realizacje motywu Stabat Mater w literaturze średniowiecznej i współczesnej.

  • Prześledzisz porównawczą analizę i interpretację Lamentu świętokrzyskiego i wiersza K.K. Baczyńskiego Elegia o… [chłopcu polskim].

  • Przeanalizujesz znaczenie motywu Stabat Mater w kulturze.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel proponuje zainteresowanym osobom, by przygotowały prezentację dzieł malarskich z różnych epok, wykorzystujących motyw Stabat Mater Dolorosa, czyli Matki Boskiej stojącej pod krzyżem Chrystusa.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel informuje, że Lament świętokrzyski to tekst, który w literaturze polskiej funkcjonuje również pod innymi tytułami: Żale Matki Boskiej pod krzyżem, Plankt oraz Posłuchajcie bracia miła (incipit utworu). Autorstwo rękopisu przypisuje się Andrzejowi ze Słupi, przeorowi benedyktynów w klasztorze Świętego Krzyża na Łysej Górze, żyjącemu w XV wieku. Znany nam dziś tekst jest odpisem sporządzonym przez Łukasza Gołębiowskiego. Utwór datowano na lata 70. XV w., ale po raz pierwszy został opublikowany w 1852 roku.

  2. Chętne osoby przedstawiają prezentacje przygotowane w domu. Uczniowie dzielą się refleksjami po ich obejrzeniu.

Faza realizacyjna:

  1. Chętna osoba czyta tekst Lament świętokrzyski. W tle może wybrzmieć nagranie tej pieśni (w wersji łacińskiej) w wykonaniu chóru Jerycho (patrz materiały dodatkowe).

  2. Nauczyciel wyświetla kolejno polecenia z sekcji „Film”, uczestnicy zajęć, podczas dyskusji, ustalają wspólnie odpowiedzi. Nauczyciel moderuje rozmowę, dbając o to, by miała charakter merytoryczny. Jeśli trzeba, odtwarza potrzebne fragmenty filmu.

  3. Prowadzący poleca, by uczniowie podzielili się na kilkuosobowe grupy; każda z nich będzie pracowała z drugą sekcją „Film”. Nauczyciel czuwa nad przebiegiem tej części lekcji i ocenia poprawność udzielonych odpowiedzi. Może ocenić pracę grup.

Faza podsumowująca:

  1. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

  2. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące:
    - Co łączy Lament świętokrzyski oraz Elegię o... [chłopcu polskim]?
    - Na ile wypowiadający słowa wierszy świadomi są znaczenia ofiary?
    - Jakie jest przesłanie każdego z utworów?

Praca domowa:

  1. Opisz, w jakim momencie Triduum Paschalnego występowała sekwencja Stabat Mater i wyjaśnij, dlaczego akurat wtedy.

Materiały pomocnicze:

  • da Todi Jacopone, Stabat mater dolorosa, [w:] Zrozumieć średniowiecze: wypisy, konteksty i materiały literackie dla uczniów, studentów i nauczycieli, oprac. R. Mazurkiewicz, Tarnów 1994.

  • Stabat mater dolorosa w wykonaniu chóru Jerycho pod dyr. Bartosza Izbickiego, 2018, dostępny w internecie.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Film