Scenariusz lekcji

Autor: Ilona Kułak

Przedmiot: biologia

Temat: Typy nasion roślin nasiennych

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• zdefiniuje pojęcie nasiona jako tworu charakterystycznego dla roślin nasiennych;

• omówi elementy budowy nasiona i scharakteryzuje ich funkcje;

• porówna na podstawie rysunków i informacji w e‑materiałach budowę nasion bielmowych, bezbielmowych i obielmowych;

• przeprowadzi doświadczenie pozwalające na wykrycie substancji odżywczych w nasionach;

• określi próbę badawczą i kontrolną w wykonywanym doświadczeniu oraz wyciągnie wnioski na podstawie swoich wyników i wyników otrzymanych przez inne grupy.

Strategie nauczania:

• IBSE (nauczanie przez dociekanie naukowe);

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka;

• ćwiczenia przedmiotowe;

• obserwacja;

• doświadczenia;

• metoda informacji zwrotnej.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• zestaw nasion do obserwacji dla każdej grupy: szalki Petriego, co najmniej kilka nasion różnych gatunków roślin;

• zestaw doświadczalny dla każdej grupy uczniowskiej: szalki Petriego, pipety Pasteura, moździerze, czyste bibułki, okulary ochronne, rękawiczki laboratoryjne, fartuchy laboratoryjne, nasiona (jęczmienia, słonecznika, grochu), płyn Lugola, kwas azotowy(V).

Przed lekcją

Nauczyciel przygotowuje: zestawy do obserwacji (suchych) nasion oraz zestawy doświadczalne do wykrywania substancji zapasowych w nasionach (w tym celu namacza nasiona co najmniej 2 godz. przed lekcją).

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat, rozdając im zgromadzone na szalkach Petriego suche nasiona kilku gatunków roślin (np. czarnuszki, słonecznika, grochu, fasoli, dyni, kopru, jęczmienia), i prosi ich o przeczytanie wprowadzenia do e‑materiału.

2. Następnie przeprowadza z klasą krótką pogadankę dotyczącą nasion (wielkości, koloru, tekstury, rozsiewania) i wspólnie z uczniami odkrywa temat lekcji. Zapoznaje ich z celami zajęć, formułując je w języku ucznia.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału. Następnie omawiają na forum klasy, czym są nasiona, wymieniają elementy ich budowy, opisują, czym jest stan spoczynku oraz z czego wynika podział na nasiona bielmowe, bezbielmowe i obielmowe.

2. Nauczyciel pokazuje grafikę interaktywną przygotowaną do lekcji. Wybrani uczniowie omawiają funkcje, pochodzenie i ploidalność poszczególnych elementów budowy nasion bielmowych, obielmowych i bezbielmowych. Następnie wszyscy zapisują krótką notatkę w formie tabeli z porównaniem typów nasion.

3. Uczniowie wykonują polecenia nr 2 i 3 do grafiki interaktywnej. Chętne osoby wymieniają produkty spożywcze uzyskiwane z nasion oraz określają, jakie jest ich znaczenie. Swoje odpowiedzi zapisują na tablicy i w zeszytach.

4. W celu przeprowadzenia doświadczenia pozwalającego na wykrycie różnych substancji odżywczych w nasionach nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każdy zespół będzie identyfikował substancję zapasową zawartą w namoczonych nasionach otrzymanych do wykonania doświadczenia. Nasiona powinny mieć substancje zapasowe w różnych postaciach:

   • skrobi (np. jęczmienia);

   • tłuszczów (np. słonecznika);

   • białek (np. grochu).

5. Uczniowie odsączają nasiona. Nauczyciel informuje, że nasiona były wcześniej namaczane, aby ułatwić ich ucieranie. Następnie uczniowie ucierają nasiona (każdy rodzaj oddzielnie) w moździerzach i roztarte traktują płynem Lugola, kwasem azotowym(V) lub przykładają do nich czystą bibułkę. Wymienione odczynniki dają próbę barwną z określonymi substancjami zapasowymi: płyn Lugola barwi skrobię na niebiesko/granatowo, kwas azotowy(V) ścina białko i barwi je na żółto/pomarańczowo (jest to reakcja ksantoproteinowa), natomiast bibułka pozwala na identyfikację tłuszczów, ponieważ zostawia na swojej powierzchni tłustą plamę.

6. Nauczyciel inicjuje burzę mózgów i zadaje pytanie: „Jaką próbę kontrolną zaproponujecie dla wykonanych właśnie doświadczeń?”. Uczniowie proponują próbę kontrolną do wykrywania skrobi, białka lub tłuszczów. W razie problemów z określeniem prób kontrolnych nauczyciel naprowadza uczniów, przypominając, czym jest próba kontrolna i próba badawcza.

7. Uczniowie samodzielnie wykonują doświadczenia, a uzyskane wyniki zapisują w kartach pracy. Następnie wszystkie grupy na forum klasy porównują swoje wyniki z wynikami uzyskanymi przez inne grupy. Wspólnie formułują wnioski i zapisują je w karcie pracy.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel przeprowadza pogadankę, zadając uczniom pytania wskazujące, że nasiona są bardzo ciekawym organem roślinnym:

   • Czy duże rośliny wytwarzają duże nasiona czy może dużo nasion?

   • Czy wiecie, jaka roślina wytwarza największe, a jaka najmniejsze nasiona?

2. Na zakończenie nauczyciel prosi uczniów o udzielenie informacji zwrotnej:

   • Co na zajęciach wydało wam się ważne i ciekawe?

   • Co było łatwe, a co trudne?

   • Jak możecie praktycznie wykorzystać wiedzę na temat nasion, którą dziś zdobyliście?

Praca domowa

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8.

Chętne osoby wyszukują informacje z pewnych źródeł (bibliograficznych i netograficznych) i przygotowują krótką prezentację o funkcji banków nasion, największych i najsłynniejszych bankach nasion w Polsce i na świecie oraz nasionach przez nie bankowanych.

Materiały pomocnicze

• Karta pracy do pobrania

• Literatura

  • Neil Campbell i in., Biologia, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2012.

  • Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Botanika. Morfologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej

Grafika interaktywna może zostać wykorzystana w fazie podsumowującej jako sprawdzenie wiedzy zdobytej na lekcji.