Dla nauczyciela

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: Jak podtrzymać ducha wolności... Pozytywizm

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • bierze udział w dyskusji dotyczącej poczucia tożsamości narodowej;

  • omawia srodki stylistyczne służące w Potopie do realizacji celu „pokrzepiania serc”;

  • wyjaśni, jak utwory Sienkiewicza i Orzeszkowej wpływały na podtrzymanie ducha wolności.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed zajęciami:

  1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat: Jak kształtuje się poczucie tożsamości narodowej?

  2. Prosi również o przygotowanie argumentów do dyskusji na temat: Czy walka narodowowyzwoleńcza jest podstawą polskiej dumy narodowej?

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji. Przeprowadza z uczniami dyskusję na wcześniej zasygnalizowane tematy.

  2. Prowadzący zajęcia wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

  3. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o odczytanie wybranego – ilustrującego temat lekcji – fragmentu Potopu.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Następnie oglądają prezentację multimedialną 1 i wykonują polecenia 1 i 2. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Polecenie 1 może przybrać formę dyskusji.

  2. Polecenie 2 (Scharakteryzuj środki wyrazu artystycznego, które służyły Sienkiewiczowi do realizacji celu napisania Potopu - „pokrzepienia serc”) może zostać wykonane wspólnie – uczniowie zapisują na tablicy proponowane środki wyrazu artystycznego, realizujące cel.

  3. Uczniowie zapoznają się z prezentacją multimedialną 2 i wykonują polecenia 1 i 2 oraz ćwiczenia 1 i 2. Wybrane osoby odczytują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Ćwiczenie 1 może przybrać formę dyskusji.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie tematu – odpowiedź na pytanie: Jak podtrzymać ducha wolności? – na przykładzie Trylogii i utworów Orzeszkowej. Inni uczniowie uzupełniają jego wypowiedź.

  2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

  3. Nauczyciel może zachęcić uczniów do poszukania przykładów współczesnych utworów, które według oceny uczniów podtrzymują ducha wolności (np. utworów poetyckich Marka Rymkiewicza).

Praca domowa:

  1. Odwołując się do dzieł Henryka Sienkiewicza i Elizy Orzeszkowej, napisz wypracowanie na temat: Znaczenie polskiego dziedzictwa historycznego dla kształtowania się poczucia narodowej tożsamości.

Materiały pomocnicze:

  • H. Markiewicz, Pozytywizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

  • P. Wandycz, Pod zaborami 1795‑1918, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Prezentacja multimedialna