Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Anna Ruszczyk
Przedmiot: geografia
Temat lekcji: Rozmieszczenie zlewisk i dorzeczy na obszarze Polski
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa III
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy: XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski: podział na regiony fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i zasoby surowcowe, ukształtowanie powierzchni, sieć wodna, warunki klimatyczne, formy ochrony przyrody, stan środowiska przyrodniczego.
Uczeń: 7) identyfikuje cechy sieci rzecznej Polski oraz na podstawie źródeł informacji weryfikuje hipotezy dotyczące perspektyw rozwoju żeglugi rzecznej w Polsce;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne:
Uczeń:
definiuje pojęcia: odpływ powierzchniowy, system rzeczny, dział wodny, rzeka, dopływ, dorzecze, zlewisko,
zna zlewiska i dorzecza w obrębie obszaru Polski,
wskazuje na mapie obszary zlewisk i dorzeczy w granicach Polski,
charakteryzuje zlewiska i dorzecza obszaru Polski.
Strategie nauczania: asocjacyjna i problemowa
Metody nauczania: burza mózgów, rybi szkielet, praca z mapą (metoda operatywna), praca z e‑materiałem
Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach
Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‑materiał, schemat ze szkieletem ryby, kolorowe karteczki samoprzylepne, atlas, mapa fizyczna Polski, arkusze papieru, mazaki, ewentualnie podręcznik
Materiały pomocnicze:
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Richling A., Ostaszewska K. (red.), Geografia fizyczna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
Przebieg lekcji:
Faza wprowadzająca
Nauczyciel wprowadza uczniów w temat - prosi uczniów, aby na mapie Polski wskazali kilka głównych rzek Polski i nazwali miejsca, dokąd uchodzą te rzeki. Nawiązuje do elementów rzeki: źródła, ujście; przypomnienie pojęć: dorzecze, dział wodny, zlewisko.
Nauczyciel podaje temat lekcji i jej cele.
Faza realizacyjna
Nauczyciel prosi uczniów o zdefiniowanie odpływu powierzchniowego i podanie czynników wpływających na ten odpływ w różnych miejscach na Ziemi – burza mózgów (czynniki zostają zapisane na tablicy).
Nauczyciel wybiera cztery czynniki główne (klimat, pokrycie terenu, rzeźba terenu, budowa geologiczna). Dzieli uczniów na grupy – każda grupa dostaje schemat rybiego szkieletu z zaznaczonymi na „dużych ościach” czynnikami (załącznik w materiałach pomocniczych). Zadaniem grup jest uzupełnienie „małych ości” – każda grupa dostaje do opracowania jeden czynnik (minimum cztery grupy).
Jeden schemat (rybi szkielet) nauczyciel rysuje (przyczepia) na tablicy. Jeżeli jest to konieczne, krótko przypomina zasady pracy z rybim szkieletem.
Uczniowie ustalają w zespołach przyczyny, które mają wpływ na czynnik główny, zapisują je na kolorowych karteczkach samoprzylepnych.
Po kilku minutach grupy przeklejają swoje kartki na tablicę przy „małych ościach”, następnie przedstawiają swoją pracę na forum klasy.
Po omówieniu czterech czynników powstaje cały schemat (szkielet ryby) na tablicy.
Następnie nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z częścią „Przeczytaj” w e‑materiale. Na jego podstawie uczniowie mają zdefiniować terminy: rzeka, dopływy, system rzeczny, dorzecze, dział wodny, zlewisko, zlewnia, obszar bezodpływowy (część terminów jest uczniom znana – przypomnienie).
Nauczyciel prosi uczniów, aby korzystając z atlasu, wskazali główne dorzecza Polski, zadaje pytanie o zlewiska głównych rzek.
Następnie uczniowie, korzystając z e‑materiału (tabela z części „Przeczytaj”), wskazują na ściennej mapie Polski główne dorzecza i zlewiska (zwracają także uwagę na poprawność wskazania obszarów leżących w zlewiskach Morza Północnego i Czarnego).
Uczniowie zostają podzieleni na sześć grup, każda grupa ma za zadanie na podstawie dostępnych źródeł informacji, scharakteryzować wybrane dorzecza Polski: dwie grupy dorzecze Wisły, dwie – Odry, jedna – rzek Przymorza, jedna – dorzecze Niemna i Pregoły. Opisy mają zawierać informacje o odcinkach, przełomach i dopływach rzek.
Grupy otrzymują arkusze papieru, mazaki i tworzą schematy przedstawiające wybrane dorzecza.
Po upływie określonego przez nauczyciela czasu uczniowie prezentują swoje prace.
Nauczyciel ocenia i ewentualnie uzupełnia wypowiedzi uczniów.
Nauczyciel prosi o zapoznanie się z poleceniem w grafice interaktywnej – uczniowie, pracując w parach, odpowiadają na polecenia.
Faza podsumowująca
Nauczyciel ocenia pracę i zaangażowanie uczniów na lekcji; podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami.
Nauczyciel pyta o ewentualne trudności i o to, co było nową wiedzą dla uczniów, co było im znane, do czego mogą wykorzystać poznany na lekcji materiał.
Uczniowie wykonują ćwiczenia 1‑6 zawarte w części „Sprawdź się”.
Praca domowa
Ćwiczenia 7 i 8 z części „Sprawdź się”.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:
grafikę interaktywną można wykorzystać na lekcji powtórzeniowej z zakresu podstawowego, z działu XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski;
zawarta w e‑materiale grafika interaktywna może być wykorzystana do samodzielnego rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia w domu i w czasie lekcji (zwłaszcza dotyczy to mapy Polski).