Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Organizmy żywe jako czynniki glebotwórcze
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa
Cele kształcenia
I. Wiedza geograficzna.
Poznawanie terminologii geograficznej.
Poznanie zróżnicowania środowiska geograficznego, głównych zjawisk i procesów geograficznych oraz ich uwarunkowań i konsekwencji.
II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.
Identyfikowanie relacji między poszczególnymi elementami środowiska geograficznego (przyrodniczego, społeczno‑gospodarczego i kulturowego).
Formułowanie twierdzeń o podstawowych prawidłowościach dotyczących funkcjonowania środowiska geograficznego.
III. Kształtowanie postaw.
Rozwijanie zainteresowań geograficznych, budzenie ciekawości świata.
Docenianie znaczenia wiedzy geograficznej w poznawaniu i kształtowaniu przestrzeni geograficznej.
Treści nauczania
VI. Gleby: profil glebowy, przydatność rolnicza.
Uczeń:
przedstawia czynniki i przebieg głównych procesów glebotwórczych, w tym zachodzących na obszarze, na którym zlokalizowana jest szkoła.
Kształtowane kompetencje kluczowe
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
poznaje organizmy żyjące w glebie,
dowiaduje się, w jakich procesach zachodzących w glebie organizmy te uczestniczą,
potrafi określić ich znaczenie jako czynników glebotwórczych.
Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)
Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE, eksperymentalno‑obserwacyjna
Formy zajęć: praca indywidualna/ praca w grupach
Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, uproszczony klucz do oznaczania bezkręgowców, kwasomierz polowy, rękawice lateksowe, łopatka, pojemnik na próbkę glebową, plastikowe pojemniki (miseczki), łyżeczki plastikowe, lupy, aparat fotograficzny, zeszyt przedmiotowy lub/i karta pracy
Materiały pomocnicze
K. Popko‑Tomasiewicz, M. Stefanik, Czym skorupka za młodu nasiąknie… czyli jak pokochać przyrodę żeby ona pokochała nas, Gorczański Park Narodowy, Poręba Wielka 2006.
Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Multico, Warszawa 1996.
U. Grygiel, Spotkania ekologiczne, Wyd. Edukacyjne, Kraków 2000.
Uproszczony klucz do oznaczania bezkręgowców [w:] Materiały edukacyjne Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych, ParkiOtwock.pl.
PRZEBIEG LEKCJI (wariant terenowy)
Przed lekcją uczniowie w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału. Pod opieką nauczyciela zostają podzieleni na grupy (liczebność grup określa nauczyciel), w wytypowanych w pobliżu szkoły miejscach, w których występują gleby o zróżnicowanych cechach (np. o dobrej strukturze i zwięzłe lub zbite, zasobne w próchnicę i z małą jej zawartością, kwaśne i o odczynie obojętnym itp.), określają podstawowe cechy warstwy powierzchniowej gleby (grubość poziomu próchnicznego, barwa, struktura, stopień rozłożenia próchnicy, kwasowość itp.), identyfikują występowanie glonów i porostów na powierzchni gleby, pobierają łopatką próby powierzchniowej warstwy gleby, wsypują do miseczki, rozdrabniają, identyfikują występowanie przedstawicieli fauny glebowej. Wyniki pomiarów i obserwacji uczniowie notują w zeszycie przedmiotowym (alternatywnie w przygotowanej przez nauczyciela karcie pracy), fotografują zidentyfikowane organizmy. Podczas obserwacji terenowych pożądana jest obecność nauczyciela biologii pomocnego przy rozpoznawaniu organizmów glebowych (alternatywnie nauczyciel biologii może przygotować i udostępnić uczniom klucz do rozpoznawania organizmów glebowych).
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji, wprowadzenie do tematu lekcji: jakie organizmy żyją w glebie i jaki mają wpływ na jej cechy i przebieg procesu glebotwórczego?
Krótka pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów, zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału.
Wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Omówienie zasad wykonania zadania. Zadaniem uczniów jest przedstawienie i zinterpretowanie wyników obserwacji terenowych i sformułowanie związków przyczynowo‑skutkowych między obecnością organizmów w warstwie powierzchniowej a cechami gleby.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‑materiału w celu zapoznania ich z różnymi organizmami żyjącymi w glebie i ich wpływem na proces glebotwórczy i cechy gleby; uczniowie z pomocą nauczyciela wykonują polecenia do grafiki interaktywnej i przedstawiają na forum klasy ich rezultaty.
Kilkuminutowa dyskusja w grupach (w tym samym składzie, który pracował w terenie), podczas której uczniowie na podstawie wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych dotyczących występowania różnych organizmów glebowych oraz wiedzy uzyskanej z grafiki interaktywnej próbują określić relacje między cechami gleby a obecnością organizmów.
Przedstawienie przez poszczególne grupy na forum klasy wyników przeprowadzonych obserwacji i pomiarów terenowych gleb. Uczniowie prezentują cechy badanej gleby i zidentyfikowane organizmy oraz swoją interpretację związków między cechami gleby a rodzajami organizmów stwierdzonych w czasie bezpośredniej obserwacji. Po zakończeniu każdej prezentacji następuje krótka dyskusja z udziałem wszystkich uczniów dotycząca omawianego przypadku. Nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych relacji między cechami gleby a rodzajem żyjących w niej organizmów.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale.
Praca pisemna na temat: Czy gleba jest ożywionym czy nieożywionym komponentem środowiska przyrodniczego?
PRZEBIEG LEKCJI (wariant kameralny)
Uczniowie przed lekcją w warunkach domowych zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‑materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie do tematu lekcji: jakie organizmy żyją w glebie i jaki mają wpływ na jej cechy i przebieg procesu glebotwórczego?
Krótka pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów, zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‑materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Omówienie zasad wykonania zadania. Zadaniem uczniów jest rozpoznanie organizmów glebowych i określenie ich wpływu na proces glebotwórczy i cechy gleby.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‑materiału w celu zapoznania ich z różnymi organizmami żyjącymi w glebie i ich wpływem na proces glebotwórczy i cechy gleby. Uczniowie z pomocą nauczyciela wykonują polecenia do grafiki interaktywnej i przedstawiają na forum klasy ich rezultaty.
Wyświetlenie przez nauczyciela prezentacji zawierającej przykłady (fotografie, szkice) organizmów glebowych. Uczniowie rozpoznają przedstawione organizmy glebowe i określają ich przypuszczalny wpływ na przebieg procesu glebotwórczego i cechy gleby. Nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu określenie ogólnych relacji między cechami gleby a rodzajem żyjących w niej organizmów.
Prośba nauczyciela o wykonanie ćwiczeń z e‑materiału i przedstawienie rezultatów.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale.
Praca pisemna na temat: Czy gleba jest ożywionym czy nieożywionym komponentem środowiska przyrodniczego?
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:
grafika interaktywna oraz pozostałe grafiki zawarte w e‑materiale mogą być wykorzystane podczas innych zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących powstawania i właściwości gleb oraz przebiegu procesów glebotwórczych. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego pedosfery.