SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Małgorzata Luc, Jacek Szmańda

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Krajobrazy Polski: krajobraz leśny (np. Puszcza Białowieska)

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa III

Podstawa programowa

XIV. Zróżnicowanie krajobrazowe Polski: krajobraz wód powierzchniowych, bagienno‑łąkowy, leśny, górski ponad granicą lasu, rolniczy – wiejski, podmiejski i rezydencjalny, małomiasteczkowy, wielkich miast, przemysłowy, górniczy, komunikacyjny.

Uczeń:

1) rozpoznaje na podstawie materiałów źródłowych (map, fotografii naziemnych i lotniczych, obrazów satelitarnych) rodzaj pokrycia terenu i wyróżnia główne cechy wybranych krajobrazów w Polsce: krajobraz wód powierzchniowych (np. Wielkie Jeziora Mazurskie), leśny (np. Puszcza Białowieska), bagienno‑łąkowy (np. Biebrzański Park Narodowy), górski ponad granicą lasu (np. Karkonosze), rolniczy – wiejski (np. Roztocze), podmiejski i rezydencjalny (np. miejscowości podwarszawskie), małomiasteczkowy (np. Tykocin), wielkich miast (np. Poznań), przemysłowy (np. Dąbrowa Górnicza – obszar kombinatu metalurgicznego), górniczy (np. obszar kopalni Bełchatów), komunikacyjny (np. węzeł transportowy komunikacyjny Kraków – Balice);

2) podaje ważniejsze czynniki kształtujące wybrane krajobrazy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• umiejscawia krajobraz leśny w typologii krajobrazów,

• omawia cechy krajobrazu leśnego,

• omawia różne formy ochrony krajobrazu leśnego,

• omawia skutki zdarzeń o charakterze katastrofalnym w polskich lasach i podaje ich przykłady,

• przeprowadza analizę ilościową i jakościową obszarów leśnych i chronionych oraz wyznacza granice obszarów leśnych.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody i techniki nauczania: miniwykład, pogadanka, dyskusja, metody operatywne (praca z e‑materiałem)

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer z dostępem do internetu, tablica interaktywna/tablety, atlasy geograficzne

Materiały pomocnicze

Atlas fotointerpretacyjny, atlas.mggpaero.com (dostęp 17.03.2021).

Chmielewski T., Myga‑Piątek U., Solon J., Typologia aktualnych krajobrazów Polski, „Przegląd Geograficzny” 2015, t. 87, z. 3, s. 377–408.

Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Formy ochrony przyrody, gdos.gov.pl (dostęp 17.03.2021).

Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, CORINE Land Cover, clc.gios.gov.pl (dostęp 17.03.2021).

Lasy Państwowe, Huragan stulecia, lasy.gov.pl (dostęp 17.03.2021).

Lasy Państwowe, Polskie lasy, lasy.gov.pl (dostęp 17.03.2021).

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. 2003, nr 80, poz. 717 z późn. zm., t.j. Dz. U. 2021, poz. 741.

PRZEBIEG LEKCJI

• Przed lekcją uczniowie powinni zapoznać się z e‑materiałem. Uczniowie również powinni mieć albo możliwość wydruku map, albo umiejętność i możliwość wykonania bardzo prostych map wektorowych (liniowych) w dowolnym programie graficznym.

Faza wprowadzająca

• Przedstawienie tematu i celów lekcji.

Faza realizacyjna

• Na początku należy przedstawić uczniom pojęcie krajobrazu oraz jego typologię. Następnie należy podać definicję i cechy krajobrazu leśnego oraz umiejscowić go w typologii krajobrazów (pogadanka w interakcji z uczniami).

• Uczniowie zapoznają się z wartościami liczbowymi dotyczącymi powierzchni pokrytej przez lasy w Polsce. Analiza rozmieszczenia lasów na terenie Polski (rycina 1). Nauczyciel w razie potrzeby wspiera uczniów, wskazując na mapie wyraźnie widoczne Żuławy Wiślane, doliny rzeczne i duże miasta. Uczniowie określają charakter rozmieszczenia lasów w Polsce.

• Omówienie występowania różnych typów lasów, wprowadzenie/przypomnienie pojęć: krajobraz leśny, typologia krajobrazów, siedlisko, lesistość.

• Nauczyciel uświadamia uczniom, jaki czas jest potrzebny drzewom do osiągnięcia odpowiedniej wartości. Zwraca uwagę na potrzebę bioróżnorodności gatunkowej, która rozwija się w lasach. Nauczyciel dyskutuje z uczniami na temat dominacji gatunkowej w polskich lasach w zależności od miejsca ich występowania, tj. rodzaju gleb, ukształtowania terenu. Jako przykład dobrych praktyk w gospodarce leśnej podaje Puszczę Białowieską. Uczniowie poznają dwa kolejne pojęcia: reintrodukcja i restytucja.

• Następnie nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat form ochrony lasów. Jedną z nich są parki narodowe. Uczniowie samodzielnie (korzystając z e‑materiału i atlasów geograficznych) badają rozmieszczenie 23 parków narodowych w Polsce. W dalszej kolejności uczniowie zapoznają się z różnymi sytuacjami zaburzającymi krajobraz leśny, należą do nich: działalność bobrów, skutki katastrofalnych zjawisk pogodowych. Poznają wówczas pojęcie wiatrołomów i wiatrowałów.

• Dynamikę zmian powierzchni lasów określa się między innymi poprzez wyznaczenie granicy leśnej na ortofotomapach z różnych okresów lub analizując dane pochodzące ze skaningu laserowego. Uczniowie uczą się wyznaczania jej w praktyce. Wykonują ćwiczenie 7 z sekcji „Sprawdź się”, którego efektem jest prosta mapa fragmentu połoniny bieszczadzkiej.

• Uczniowie zapoznają się z filmem edukacyjnym i wykonują polecenia zawarte w tej części e‑materiału (praca w grupach). Po upływie ustalonego czasu przedstawiciele grup prezentują swoje odpowiedzi.

Faza podsumowująca

• W podsumowaniu nauczyciel może wskazać na różnorodność krajobrazów leśnych, którą uczniowie mogli zaobserwować chociażby na zaprezentowanych zdjęciach lotniczych i ortofotomapach. Ponadto podkreśla wagę tych krajobrazów i konieczność ich ochrony zarówno dla człowieka, jak i dla bioróżnorodności. Nauczyciel zadaje kilka pytań kontrolnych dotyczących zrozumienia znaczenia krajobrazów leśnych dla ekologii i gospodarki.

• Nauczyciel przypomina cele lekcji i ocenia pracę uczniów podczas zajęć, biorąc pod uwagę ich możliwości i zaangażowanie.

• Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami, mówią, co ich zainteresowało, o czym chcieliby dowiedzieć się więcej, co sprawiało im trudność itp.

Praca domowa

• Wykonanie wskazanych przez nauczyciela ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

• Krajobrazy leśne w Twojej najbliższej okolicy (nauczyciel wybiera formę wykonania zadania: notatka bądź prezentacja multimedialna).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Film edukacyjny może zostać wykorzystany w ramach innych lekcji z działu dotyczącego zróżnicowania krajobrazowego Polski (zakres rozszerzony: XIV). Może zostać wykorzystany także w ramach lekcji poświęconej konfliktom interesów w relacji człowiek – środowisko (zakres podstawowy: XIII. 8) oraz zajęć dotyczących zróżnicowania przestrzennego wskaźnika lesistości w Polsce (zakres podstawowy: X. 1).