Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Temat: Zasady akcentowania wyrazów w języku polskim

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

• zapoznaje się z różnymi typami akcentów wyrazowych w języku polskim;

• utrwala znajomość zasad poprawnego akcentowania;

• doskonali umiejętność unikania popełniania najczęstszych błędów akcentowych.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• podająca;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie zapoznają się z umieszczonymi w e‑materiałach informacjami o zasadach akcentowania wyrazów w języku polskim. Opracowują skrót najważniejszych treści. Sporządzają mapę myśli na ich temat.

2. Każdy uczeń samodzielnie do fragmentu dowolnego tekstu literackiego opracowuje pytanie o zasadę lub zasady akcentowania wyrazów w języku polskim. Zapisuje swoje pytania na fiszce i dedykuje je wybranemu koledze w klasie, który jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi na nie (zabawa edukacyjna).

3. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z audiobookiem i wykonują załączone do niego polecenia. Następnie samodzielnie wykonują zamieszczone w e‑materiale kolejne ćwiczenia 1, 2, 3, 4, 5, 6. Zapisują swoje realizacje zadania, a po jego wykonaniu wskazywani przez nauczyciela uczestnicy zajęć wymieniają się odpowiedziami. Nauczyciel komentuje wypowiedzi uczniów, akcentując najistotniejsze treści.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel dzieli klasę na dwa zespoły i każdemu przydziela kartę pracy, na której zapisane zostało ćwiczenie do wykonania. Prosi o ich wykonanie. Uczniowie najpierw wykonują ćwiczenia samodzielnie, a potem ustalają odpowiedzi.

2. GRUPA PIERWSZA
   KARTA PRACY
   Ćwiczenie
   (na podstawie Nowe formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, praca zbiorowa pod redakcją Katarzyny Kłosińskiej, Warszawa, 2014 r., s. 17)
   Proszę głośno przeczytać następujące zdania, zaznaczyć akcenty w podkreślonych wyrazach (zgodnie z wymaganiami normy wzorcowej) oraz określić typ akcentu.
   1. Zdalibyście egzaminy na uniwersytet, później jeden zajmowałby się jakąś epoką sprzed kilkuset lat, drugi przeprowadzałby analizy kosmetyków, a ty zostałbyś prezydentem Rzeczpospolitej.
   2) Ten arcymistrz (mój eksmąż) nie dal rady czterystu matematykom.
   3) Oficer i dwaj chemicy zwiedziliby Kostarykę, a potem pojechaliby na Korsykę, gdzie nasz prezydent poznał tego fizyka.
   4) Chociażbyś nie chciał, pojedziesz do muzeum w Afryce. […] 7) W ostatniej chwili złapał pekaes.

   Typy akcentów
   a) paroksytoniczny (2. syl. od końca) uzasadnienie systemowe: to typowy akcent w jęz. pol.
   b) proparoksytoniczny (3 syl. od końca uzasadnienie systemowo‑historyczne: historyczny akcent kilku form gramatycznych
   c) proparoksytoniczny (3. syl. od końca uzasadnienie normatywne: część wyrazów przejęła akcent od swych obcojęzycznych poprzedników (głównie greki i łaciny), często za pośrednictwem nowożytnych języków obcych
   d) na 4. i 5. syl. od końca uzasadnienie systemowo‑historyczne – historyczny akcent kilku form gramatycznych
   e) oksytoniczny (na ostatniej syl.) uzasadnienie systemowe – akcent niektórych kategorii gramatycznych.

3. GRUPA DRUGA
   KARTA PRACY
   Ćwiczenie
   (na podstawie Nowe formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, praca zbiorowa pod redakcją Katarzyny Kłosińskiej, Warszawa, 2014 r., s. 17‑18)
   Proszę zaznaczyć akcenty podkreślonych wyrażeń przyimkowych oraz uzasadnić swoje decyzje.
   1. Zrób to dla mnie 2) Czekaj na mnie. 3) Myśl o nas. 4) Idę na mszę. 5) Dał na mszę. 6) Wszedł po pas. 7) Czytał na głos. 9) Brał ją pod włos. 10) Kandydat na prezydenta liczył tylko na wieś. Wiedział, że mieszkańcy miast nie będą na niego głosować. 11) Wybrał się na wieś. 12) Wyjechał na rok. 12) Robi to raz na rok. 14) Oparł się o mur. 15) Odłożył te sprawy na bok. 16) Ciotka mówiła, że coś ją kłuje w lewym boku. W ogóle od jakiegoś czasu skarży się na bok. 17) Założył szelki na krzyż. 18) Patrzył na krzyż na ścianie. 19) Spojrzał najpierw w górę, a potem na dół. 20) Popatrzył na dół w ziemi. 21) Wyszedł na dwór. 22) Poszła za dom. 23) Wyszła za mąż.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi

Materiały pomocnicze:

• Nowe formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, praca zbiorowa pod redakcją Katarzyny Kłosińskiej, Warszawa, 2014 r.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą urządzić konkurs na poprawne literowanie wyrazów i ich akcentowanie.