Scenariusz zajęć

Autor: Patrycja Męcik, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Reakcje egzoenergetyczne i endoenergetyczne

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IV. Kinetyka i statyka chemiczna. Energetyka reakcji chemicznych. Uczeń:

3) stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych przemian; zaznacza wartość energii aktywacji na schemacie ilustrującym zmiany energii w reakcji egzo- i endoenergetycznej;

Zakres rozszerzony

IV. Kinetyka i statyka chemiczna. Energetyka reakcji chemicznych. Uczeń:

5) stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych przemian; zaznacza wartość energii aktywacji na schemacie ilustrującym zmiany energii w reakcji egzo- i endoenergetycznej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• definiuje pojęcie reakcji egzo- oraz endoenergetycznej;

• podaje przykłady reakcji egzo- i endoenergetycznych;

• projektuje doświadczenie pokazujące czy reakcja jest egzo- czy endoenergetyczna.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• eksperyment uczniowski;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja dydaktyczna;

• mapa myśli;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu;

• słuchawki;

• rzutnik multimedialny;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica;

• pisak/kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje pytania zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału, np.: Czy znasz i wymienisz reakcje chemiczne, które uwalniają lub pobierają energię z otoczenia? Czy energia podczas reakcji chemicznych może być przekazywana lub pobierana tylko na sposób ciepła? Znasz przykłady reakcji, gdzie energia jest pobierana lub przekazywana na sposób pracy, światła czy elektryczności?

2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji.

3. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęć: reakcja egzoenergetyczna, reakcja endoenergetyczna. Nauczyciel z pomocą uczniów rozpisuje mapę myśli na tablicy, którą uzupełnią w trakcie lekcji. Uczniowie zapisują w zeszytach.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment uczniowski. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy zadaniowe, każda grupa 4‑osobowa: I grupa - wykonuje eksperyment wg instrukcji podanej w e‑materiale - Reakcja opiłków magnezowych z kwasem solnym; II grupa - wykonuje eksperyment wg instrukcji podanej w karcie pracy - Spalanie magnezu w powietrzu. Prowadzący zajęcia rozdaje karty pracy, szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne, zwraca uwagę na zachowanie zasad bezpieczeństwa podczas eksperymentów. Nauczyciel czuwa nad poprawnością wykonywania eksperymentu. Uczniowie obserwują zmiany, opisują obserwacje w karcie pracy, zapisują równanie reakcji chemicznej i wnioski, określają typ reakcji pod względem energetycznym oraz pod względem przemian jakim zachodzą substraty. Liderzy omawiają efekty pracy grup na forum klasy i uzgadniają swoje argumenty. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie niezrozumiałe kwestie.

2. Analiza tekstu źródłowego w e‑materiale - reakcje endo- i egzoenergetyczne. Uczniowie zwracają uwagę na różne typy reakcji, podstawowe różnice w reakcjach endo- i egzoenergetycznych oraz wskazane przykłady tych reakcji.

3. Następnie nauczyciel inicjuje dyskusję dotyczącą reakcji egzo- oraz endoenergetycznych. Uczniowie dzielą się nowymi informacjami. Uczniowie wracają do mapy myśli i uzupełniają ją w oparciu o nowe informacje.

4. Uczniowie samodzielnie analizują medium bazowe i sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia załączone do medium. Mogą również przejść do wykonywania ćwiczeń w e‑materiale – zestaw ćwiczeń.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, wykorzystując pytania z e‑materiału, np. polecenia do multimedium. Pyta: Jak rozumiesz pojęcia: reakcja egzoenergetyczna, reakcja endoenergetyczna? Czy potrafisz podać przykłady reakcji endo- i egzoenergetycznych?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania podsumowujące, które uczniowie gromadzą w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że ...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczeń z e‑materiału oraz o zapisanie przykładów kilku reakcji, które są endo- i egzoenergetyczne.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa pojęciowa może zostać wykorzystana przez uczniów podczas przygotowywania się do zajęć lub sprawdzianu wiedzy.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jak rozumiesz pojęcia: reakcja egzoenergetyczna, reakcja endoenergetyczna?

• Czy potrafisz podać przykłady reakcji endo- i egzoenergetycznych?

2. Nauczyciel przed zajęciami przygotowuje również kartę pracy ucznia, która będzie wykorzystana podczas doświadczenia.

Karta pracy nr 1

Karta pracy nr 2