Autor: Monika Spławska‑Murmyło

Przedmiot: filozofia

Temat: Dualizm Platona

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VI. Filozofia Platona jako paradygmat metafizyki antynaturalistycznej. Uczeń:

1) wyjaśnia platońską teorię idei jako niematerialnych, niezmiennych i wiecznych wzorców dla zmiennych i czasowych rzeczy fizycznych oraz stosuje ją do wybranego sporu filozoficznego (np. sporu o to, czym są lub jak istnieją liczby);
3) krytycznie rekonstruuje platoński argument na rzecz nieśmiertelności duszy z jej podobieństwa do wiecznych idei (Fedon, 78 d – 80 b);
4) porównuje platońską i biblijną koncepcję początku świata: Timajos (28 b – 30 c) a Biblia (Rdz 1, 1 – 2, 3).

VII. Filozofia i kultura europejska jako „przypisy do Platona”. Uczeń:

1) przedstawia oraz interpretuje wielkie alegorie Platona (jedna do wyboru): „drugie żeglowanie (wyprawa)” i „słońce” (Fedon, 98 c – 100 b), „jaskinia” (Państwo, 514 a – 517 a), „skrzydlaty zaprzęg” (Fajdros, 246 a–b, 253 d–e), „pierścień Gygesa” (Państwo, 358 e – 361 d);
2) objaśnia sens potoczny i sens źródłowy (Uczta, 209 e – 212 c) pojęcia miłość platoniczna;
3) wyjaśnia sens potoczny i sensy filozoficzne terminu idealizm;
4) wskazuje na wybranym przykładzie na obecność platonizmu w późniejszych epokach (np. w teologicznej myśli średniowiecznej, w nowożytnym matematycznym przyrodoznawstwie, w politycznych próbach budowania „państwa doskonałego”).

Zakres rozszerzony

II. Elementy historii filozofii.

1. Filozofia starożytna. Uczeń opanowuje następujące treści nauczania zawarte w podstawie programowej do filozofii zakresu podstawowego:

2) filozofia Platona jako paradygmat metafizyki antynaturalistycznej (punkt VI).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• słucha oraz czyta tekst filozoficzny ze zrozumieniem;

• interpretuje mit jaskini Platona;

• wyjaśnia, odwołując się do przykładów, platońską teorię poznania;

• ilustruje platońską teorię idei jako niematerialnych, niezmiennych i wiecznych wzorców dla zmiennych i czasowych rzeczy fizycznych;

• formułuje własne odpowiedzi na pytania o możliwość poznania rzeczy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• elementy dramy;

• dyskusja.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia uczniom temat i cel lekcji. Wspólnie ustalają kryteria sukcesu.

2. Uczniowie dzielą się na 4‑osobowe grupy. Każdy zespół otrzymuje dowolny przedmiot, np. jabłko, ołówek, telefon komórkowy, minerał, mapę, etc. Nauczyciel prosi o przygotowanie krótkich, 5‑zdaniowych opisów danych przedmiotów. Uczniowie powinni zawrzeć w nich m.in. informacje o ich cechach fizycznych i przeznaczeniu.

3. Prezentacje opisów na forum klasy. Uczniowie zastanawiają się, jakie są źródła podanych przez nich informacji, skąd wiedzą, że dane cechy są takie, jak opisali. Powinni zwrócić uwagę na dwoistość poznania: część informacji pochodzi z doświadczenia, poznania zmysłowego (np. dotyczące zapachu, wagi, koloru, faktury), inne zaś pochodzą ze źródeł zewnętrzych, ogólnodostępnej wiedzy (np. przeznaczenie, skład chemiczny, funkcje).

Faza realizacyjna

1. Rozmowa kierowana: dualizm platoński. Nauczyciel prosi uczniów, by się zastanowili, czym różni się słowo „pies” od domowego zwierzęcia uznawanego za najlepszego przyjaciela człowieka. Czym jest „pies” jako myśl, a czym jest „pies” postrzegany zmysłami? Czym różni się krzesło jako mebel do siedzenia od idei krzesła?

2. Uczniowie w grupach analizują przygotowane w fazie wstępnej opisy. Zaznaczają w nich część dotyczącą danego przedmiotu postrzeganego zmysłami od opisu odnoszącego się do samej idei.

3. Projekcja animacji o micie jaskini Platona. Następnie, pracując w parach, uczniowie przygotowują pytania do animacji, sprawdzające, czy koledzy i koleżanki zrozumieli wysłuchany tekst. Krótka runda pytań na forum klasy. Nauczyciel upewnia się, czy uczniowie dobrze zrozumieli alegorię jaskini.

4. Uczniowie dzielą się, w zależności od liczebności klasy, na trzy lub cztery grupy. Każda znich ma przygotować dramową interpretację mitu jaskini, z zastrzeżeniem, że nie ma to być dosłowna prezentacja sceny opisanej przez Platona, lecz jej interpretacja.

5. Prezentacja scenek dramowych. Omówienie interpretacji na forum klasy.

Faza podsumowująca

1. Jako podsumowanie lekcji uczniowie wykonują wskazane przez nauczyciela zadania (1‑5 lub 7) z Zestawu ćwiczeń.

2. Nauczyciel zadaje pytanie podsumowujące:

• Uargumentuj, czy idea (pojęcie), np. słonia, jest możliwa do pomyślenia przed poznaniem „żywego” słonia za pomocą zmysłów. Czy poznanie zmysłowe poprzedza poznanie inteligibilne, czy może jest zupełnie odwrotnie?

Zadanie domowe

Zastanów się i napisz własnymi słowami odpowiedź na pytanie: Czy człowiek pozbawiony zmysłu wzroku jest w stanie odkryć ideę koloru czerwonego? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Materiały pomocnicze:

Dodatkowe teksty kultury oraz źródła łączące się z tematem lekcji, do wykorzystania przez nauczyciela:

• film Matrix z 1999 roku;

• serial Mr. Robot z lat 2015‑1019;

• powieść George'a Orwella, Rok 1984;

• powieść Aldousa Huxley'a, Nowy, wspaniały świat.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się z animacją prezentującą mit jaskini przed lekcją, a na zajęcia przynieść wykonany przez siebie przekład intersemiotyczy (rysunek, rzeźbę, film) będący ilustracją/interpretacją mitu.