Autor: Joanna Oparek

Temat: Król Edyp Sofoklesa. Problematyka utworu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest tragedia antyczna;

• wskazuje przykłady realizacji poszczególnych elementów tragedii antycznej w Królu Edypie;

• udziela odpowiedzi na pytania związane z omawianym utworem;

• pogłębia temat tragicznej winy Edypa, korzystając z dzieł kultury;

• wymienia nawiązania do Króla Edypa w literaturze, filmie, teatrze;

• bierze udział w debacie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat, mówiąc, że sztuka Król Edyp została uznana przez Arystotelesa w jego Poetyce za wzór tragedii doskonałej. Do dziś jest to (obok Antygony) najczęściej inscenizowana sztuka z siedmiu tragedii Sofoklesa, autora ok. 90 tragedii i 30 dramatów satyrowych. Nauczyciel mówi o znanych polskich spektaklach teatralnych (Król Edyp w reżyserii Laco Adamika, Gustawa Holoubka).

2. Nauczyciel może także nadmienić o opartym na tragedii Sofoklesa filmie włoskiego reżysera Piera Paolo Pasoliniego, który składa się z trzech części: prologu – rozgrywającego się w latach 20. naszego wieku, dramatu właściwego – toczącego się w starożytności i finału – rozegranego w scenerii współczesnych ulic Bolonii i Mediolanu. Może też wspomnieć, że w I wieku n.e. tragedię zatytułowaną Edyp napisał Seneka, a 1659 roku w Paryżu Corneille. Tak samo zatytułował swoje dzieło Wolter (1718 rok) oraz Andre Gide (1930). Dorothy Sayers, angielska pisarka, autorka historii kryminału stwierdziła, że Król Edyp jest najdoskonalszym kryminałem wszech czasów.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel – odnosząc się do podanych przykładów realizacji teatralnych, filmowych i nawiązań literackich – mówi o wyjątkowej mocy odziaływania tragedii Sofoklesa i mitu Edypa.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat i celów zajęć oraz wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj” i zapisują w zeszycie minimum pięć pytań odnoszących się do problematyki utworu. Uwaga: każde z pytań musi rozpoczynać się od słowa „dlaczego”. Następnie szukają osoby do pary i zadają jej pytania sformułowane podczas czytania tekstu. Wątpliwości omawiają z nauczycielem.

2. Uczniowie przechodzą do „Galerii zdjęć interaktywnych” i wykonują polecenie 1 (Zapoznaj się z galerią zdjęć interaktywnych. Przeanalizuj ukazane w niej obrazy. Wybierz jeden z nich i opisz, odwołując się do treści mitu.).

3. Nauczyciel – odnosząc się do tematu rozwijanego w „Galerii zdjęć interaktywnych” – pogłębia temat tragicznej winy Edypa. Może przekazać uczniom, że wierzenia o nieuchronności katastrofy sprowadzonej na niewinnego człowieka przez groźne i podstępne bóstwa były kwestionowane już w Atenach okresu klasycznego. Platon pisał, że młodzieży nie powinno się kształcić za pomocą tradycyjnych, przekazanych przez Hezjoda i Homera mitów, bowiem są to opowieści niemoralne i nieprawdziwe. Uważał, że to, co trzeba wpajać uczniom nie może być pozostawione swobodzie poetów, celem jest bowiem uformowanie podstawowych wzorców teologii, a podstawowe stwierdzenie teologii platońskiej mówi, że Bóg to dobro.

4. Nauczyciel może dodać, że mit Edypa na przestrzeni różnych epok stanowił inspirację dla wielu artystów, ale także dla filozofów, jak Hegel czy Fryderyk Nietzsche. Zdaniem Nietzschego Edyp – zabójca ojca, mąż własnej matki, rozwiązujący decydującą o śmierci i życiu zagadkę – jest człowiekiem predestynowanym zgodnie z dawnymi wierzeniami do bycia czarownikiem. Naruszenie odwiecznego porządku to zmuszenie natury, by ujawniła swe tajemnice, co daje nad nią kontrolę, a to właśnie istota magii. Niemiecki filozof uważał Edypa za herosa i buntownika występującego przeciw religii. Edyp jako buntownik przekraczający granice stał się w XIX wieku przykładem rewolucjonisty, a także inspiracją dla nowych nurtów w sztuce, literaturze.

5. Nauczyciel prosi uczniów o odpowiedź na pytania (polecenie 2): Na czym polega wielkość Edypa?, Na czym polega siła oddziaływania tragedii Sofoklesa? Jeżeli starczy czasu, młodzież może również wykonać polecenie 3. Wybrany uczeń odpowiada – inni komentują.

6. Uczniowie przechodzą do sekcji „Mapa myśli”. Nauczyciel czyta polecenie nr 1 i prosi uczniów, aby w parach opracowali rozwiązanie, na podstawie zdobytej wiedzy. Polecenie 2 oraz ćwiczenia uczniowie wykonują indywidualnie.

7. Nauczyciel, nawiązując do struktury tragedii antycznej, może zaciekawić uczniów myślą profesora Lowella Edmundsa, że trzy tragiczne punkty węzłowe mitu korespondują z etapami rozwoju człowieka z zagadki Sfinksa.

8. Wyniki pracy z „Mapą myśli” zostają omówione na forum i skomentowane przez nauczyciela.

9. Debata oksfordzka – debatują przeciwnicy i obrońcy tezy, że człowiek nie może zmienić swojego przeznaczenia. Debacie przewodniczy nauczyciel lub wybrany przez uczniów marszałek.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat realizacji kryteriów sukcesu. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia.

2. Nauczyciel inspiruje uczniów do pogłębienia tematu, mówiąc np. jakie zainteresowanie mit Edypa budził w latach 20. i 30. XX wieku. Powstała wówczas m.in. opera Leoncavallo Edipo Re (premiera w Chicago w 1920), dwa lata później George Enescu wykonał na fortepianie całość swej komponowanej od roku 1910 opery Oedipe, inspirowanej przedstawieniem Króla Edypa Sofoklesa z Jeanem Mounet‑Sully w roli tytułowej. W oparciu o mit tworzyli: surrealista Max Ernst, dadaista Francis Picabia oraz Salvador Dali. Igor Strawiński we współpracy z Jeanem Cocteau stworzył operę‑oratorium Oedipus Rex (1927).

Praca domowa:

1. Poszukaj odniesień do mitu o Edypie w sztuce i literaturze XX wieku. Dowiedz się więcej o słynnych wystawieniach tragedii Sofoklesa.

Materiały pomocnicze:

• Metodyka literatury, tom 1 i 2, Warszawa 2001.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać multimedium jako podsumowanie lekcji o Edypie.