Autor: Marta Kulikowska

Temat: Jak to się pisze? Fonetyczna zasada pisowni polskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna dominującą zasadę pisowni polskiej;

• przeanalizuje przypadki, kiedy zasada fonetyczna wchodzi w konflikt z zasadą morfologiczno‑historyczną,

• sprawdzi, jakie głoski sprawiają najwięcej problemów w zapisie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• słowniki ortograficzne.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel rozdaje uczniom słowniki ortograficzne i poleca, by odszukali takie wyrazy, które zapisuje się zgodnie z ich brzmieniem oraz te, których pisownia jest inna od wymowy. Zadaniem uczniów jest wypisanie kilku przykładów, zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i wyjaśnienie, skąd biorą się takie różnice. Po ogólnoklasowej dyskusji na temat zmian w zapisie wybranych przez uczniów wyrazów, nauczyciel informuje uczniów, że wielka reforma pisowni polskiej, która dokonała się w latach 1935‑1936 spowodowała na przykład, że wyrazy obcego pochodzenia jak „but” lub „nuta” piszemy dzisiaj przez „u”, choć dawniej pisano je przez „ó”, co było uzasadnione z etymologicznego punktu widzenia.

2. Nauczyciel informuje uczniów o celach lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z wykładem prof. Jana Miodka na temat zasad pisowni polskiej. Przeprowadzają rozmowę, na temat tego, jaka zasada decyduje o zapisie słowa „sad” sprzecznym z wymową słowa i uzasadniaj taką regułę pisowni.

2. Nauczyciel prosi uczniów, aby na podstawie wykładu wyjaśnili, dlaczego inaczej piszemy słowo „morze” w znaczeniu wielkiej wody, a inaczej „może” w znaczeniu „jest taka opcja”. Chętna osoba przedstawia rozwiązanie.

3. Na podstawie audiobooka uczniowie wyjaśniają, w jaki sposób umowność zapisu wyrazu wiąże się ze zróżnicowaniem regionalnym i społecznym Polski.

Faza podsumowująca:

1. W fazie podsumowującej nauczyciel poleca wspólne wykonanie ćwiczeń podsumowujących zamieszczonych pod prezentacją TED.

Praca domowa:

1. Na podstawie audiobooka wytłumacz, dlaczego zasada „piszemy tak, jak mówimy” w polszczyźnie nie byłaby ułatwieniem, a przeciwnie – utrudniałaby użytkowanie języka.

Materiały pomocnicze:

• Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, pod red. E. Polański, Warszawa 2016.

• Ortograficzny słownik języka polskiego, Warszawa 2002.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja TED”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.