Autor: Martyna Wojtowicz

Temat: Powstanie Chmielnickiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego;

• wymienia etapy powstania oraz najważniejsze bitwy;

• omawia politykę Bohdana Chmielnickiego i ugody, które Kozacy zawierali z Rzecząpospolitą oraz Rosją.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Powstanie Chmielnickiego”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z filmem dotyczącym przyczyn wybuchu powstania Chmielnickiego z sekcji „Film + Sprawdź się”. Uczniowie powinni także przypomnieć sobie informacje o problemie kozackim i wojsku zaporoskim.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla temat lekcji, określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Uczniowie w postaci pytań formułują kryteria sukcesu do lekcji.

2. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Prosi wybraną osobę o przybliżenie zagadnienia problemu kozackiego. W razie potrzeby uzupełnia jej wypowiedź.

Faza realizacyjna:

1. Prowadzący poleca ochotnikowi albo wskazanemu uczniowi, aby przedstawił przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego (na podstawie filmu, który uczniowie obejrzeli przed lekcją).

2. Praca w grupach z treścią e‑materiału. Każda z nich opracowuje fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”:

• Grupa 1 i 4 - Wybuch powstania;

• Grupa 2 i 5 - W stronę ugody;

• Grupa 3 i 6 - Moskwa włącza się do konfliktu.

Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie. Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje. 3. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie 2: „Wymień przynajmniej trzy nazwy miast na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, które znalazły się na obszarach objętych powstaniem Chmielnickiego”. Uczniowie pracują indywidualnie, zapoznają się z mapą, a wskazana osoba przedstawia odpowiedź. Następnie porządkują wymienione bitwy w porządku chronologicznym (polecenie 3). 4. Nauczyciel, nawiązując do obejrzanego przez uczniów filmu, zadaje im pytanie (polecenie 3 z sekcji „Film + Sprawdź się”): Czym było powstanie Chmielnickiego dla strony polskiej, a czym dla strony kozackiej? Jak sądzicie, czy któraś ze stron miała więcej racji? Uczniowie zgłaszają swoje propozycje wraz z uzasadnieniem, mogą ze sobą dyskutować. Nauczyciel nadzoruje przebieg dyskusji. 5. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenie 1 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Powstanie Chmielnickiego” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 2 i 3 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

2. (Dla uczniów chętnych) Wykonaj polecenie 4 dołączone do mapy interaktywnej: „Wciel się w rolę neutralnego dziennikarza relacjonującego wydarzenia powstania Chmielnickiego i korzystając z informacji z mapy i tekstów źródłowych, sformułuj krótką notatkę w formie doniesienia prasowego o przebiegu działań w roku 1648”.

Materiały pomocnicze:

W. Serczyk, Historia Ukrainy, Wrocław 2001.

W. Serczyk, Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648–1651, Warszawa 1998.

T. Bohun, D. Milewski, Wojny polsko‑kozackie, Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się z mapą interaktywną i filmami przed lekcją, aby przygotować prezentacje opisujące przyczyny i przebieg powstania. Mogą podzielić się na grupy: jedna skupia się na przyczynach, druga – na przebiegu i skutkach powstania.