Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Rodzaje komizmu w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza, reportaż, felieton.

Lektura uzupełniająca

9) Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

charakteryzuje rodzaje komizmu, jakie wykorzystała autorka Moralności pani Dulskiej,
określa, co i w jaki sposób krytykuje w swojej sztuce Gabriela Zapolska,
wyjaśnia, dlaczego Moralność pani Dulskiej jest tragifarsą.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
rozmowa kierowana;
odwrócona klasa.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Rodzaje komizmu w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej”. Uczestnicy zajęć zapoznają się z treścią materiału przed lekcją. Nauczyciel prosi, by skupili się zwłaszcza na wykładzie ekspertki.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zapoznaje uczniów z celami lekcji. Następnie zapisuje na tablicy cytat z N. Gogola: „Z czego się śmiejecie? Z samych siebie się śmiejecie”. Pyta, czy można go w jakiś sposób odnieść do sztuki Gabrieli Zapolskiej. Czy postaci z Moralności pani Dulskiej to osoby, które można spotkać współcześnie? A może widzicie w nich jakieś własne cechy? (W tym miejscu można zwrócić uwagę uczniów, że typy postaci stworzone przez Zapolską są karykaturalnie przerysowane, więc raczej trudno byłoby je spotkać na ulicy, niemniej ich cechy mogą nosić różne osoby, także publiczne).
Uczniowie wymieniają się swoimi spostrzeżeniami, a później nauczyciel zapowiada, że będą pracowali nad dwiema kwestiami: 1. Co i w jaki sposób Gabriela Zapolska krytykuje w swojej sztuce? 2. W jakim celu to robi?

Faza realizacyjna:

Nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli rodzaje komizmu, jakie znają. Jedna osoba zapisuje informacje podane przez pozostałych na tablicy, w formie mapy myśli.
Praca z multimedium. Uczniowie wykonują polecenie 1 zamieszczone w sekcji „Prezentacja TED”. Nauczyciel prosi ich o prezentację efektów pracy. Później pyta: jakie inne rodzaje komizmu wykorzystała autorka w sztuce? Prosi, by uczniowie poparli swoje odpowiedzi przykładami scen, w których występują komizm sytuacyjny i komizm postaci.
Nauczyciel prosi, by uczniowie podzielili się na 4 grupy. Każda z nich otrzymuje inne zadanie:
Grupa 1. Notatka. Na podstawie informacji z e‑materiału odpowiedzcie na pytania:
– Jakie były okoliczności (czas i miejsce) powstania utworu?
– Czy biografia autorki miała wpływ na powstanie utworu?
Grupa 2. Wywiad. Przygotujcie kilkuminutową scenkę – wywiad z Gabrielą Zapolską, w którym autorka wyjaśni, w jakim celu stworzyła świat Dulskich.
Grupa 3. Mapa myśli. Wykonajcie mapę myśli wokół stereotypów krytykowanych w sztuce Zapolskiej. Przyporządkujcie do nich odpowiednie postaci.
Grupa 4. Plakat. Przygotujcie plakat teatralny, który będzie informował o charakterze sztuki Gabrieli Zapolskiej (tragifarsa).
Po upływie wyznaczonego czasu liderzy grup prezentują efekty wspólnej pracy. Dyskutują i wyciągają wnioski. Nauczyciel może ocenić zaangażowanie uczniów.

Faza podsumowująca:

W podsumowaniu nauczyciel wraca do pytań postawionych na początku lekcji: Co i w jaki sposób krytykuje Gabriela Zapolska w swojej sztuce? W jakim celu to robi? Uczniowie odpowiadają swobodnie, wykorzystując informacje zdobyte podczas lekcji.
Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Wykonaj ćw. 1 z sekcji „Audiobook”.

Materiały pomocnicze:

Moralność pani Dulskiej, spektakl w reż. Marcina Wrony, TVP vod.
Henri Bergson, Śmiech. Esej o komizmie, dostępny w internecie.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Audiobook