Autor: Piotr Mazur

Przedmiot: filozofia

Temat: Zmienność czy statyczność?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, uczniowie klasy I liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Pierwsze spory filozoficzne. Uczeń:

2) dyskutuje na temat „Czy rzeczywistość w swej istocie jest zmienna, czy niezmienna?”, przedstawiając argumenty na rzecz wariabilizmu (Heraklit) oraz statyzmu (eleaci).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele lekcji. Uczeń:

• Przedstawisz argumenty uzasadniające wariabilistyczną koncepcję rzeczywistości Heraklita z Efezu.

• Dokonasz interpretacji wybranych aforyzmów Heraklita.

• Porównasz wariabilizm Heraklita (zmienność) ze stanowiskiem szkoły eleackiej (statyczność). Znajdziesz różnice, jakie zachodzą między oboma stanowiskami.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pojmuje rolę filozofii jako fundamentalnego składnika dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;

• dostrzega w poglądach filozofów paradygmaty myślowe, które są obecne w kulturze na przestrzeni wieków;

• identyfikuje różne problemy, stanowiska i nurty filozoficzne na przykładach pytań i twierdzeń filozofów.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• dyskusja;

• praca z multimedium;

• praca z tekstem;

• metoda dociekań filozoficznych.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Przed lekcją uczniowie mają za zadnie przyglądać się otaczającemu ich światu i przygotować argumenty wskazujące zarówno na zasadę zmienności oraz cechy stałe.

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Podział klasy na dwie grupy. Przedstawiciele obu grup losują, czy będą znajdowali się w grupie zwolenników zasady statyczności czy zwolenników zasady zmienności. Każda grupa ma przygotować argumenty na poparcie obu stanowisk. Krótka dyskusja na temat: Co jest zasadą świata? Po dyskusji wybrany uczeń przeprowadza podsumowanie i prezentuje wnioski.

Faza realizacyjna

1. Praca z tekstem. Nauczyciel ocenia stan przygotowania uczniów do zajęć. Jeżeli jest ono niewystarczające, prosi o ciche zapoznanie się z treścią w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel na tablicy wypisuje imiona filozofów: Talesa, Anaksymandra, Anaksymenesa, Heraklita i Parmenidesa. Wybrani uczniowie mają za zadanie dopisać po trzy najważniejsze pojęcia związane z filozofami. Pozostali uczniowie sporządzają notatkę.

2. Dociekania filozoficzne. Uczniowie pracują metodą dociekań filozoficznych. W tym celu należy zadbać o odpowiednie ustawienie stołów w klasie – najlepiej, żeby uczniowie siedzieli w okręgu lub w półkolu o kształcie podkowy. Nauczyciel wyświetla multimedium, dbając o to, żeby jego treść była łatwo przyswajalna. Po projekcji i krótkim wyjaśnieniu niezrozumiałych terminów lub treści uczniowie formułują pytania, jakie mogłyby się stać przyczynkiem do dyskusji. Zapisanie pytań na tablicy. Wybór jednego z nich i rozpoczęcie dyskusji. Należy zwrócić uwagę uczniów, że podczas realizacji zadania muszą podjąć próbę znalezienia możliwie najbardziej przemyślanej, uzasadnionej i wszechstronnej odpowiedzi na wybrane pytanie, głównie poprzez porównywanie jej z wypowiedziami innych członków dyskusji oraz formułowanie argumentów za i przeciw. Być może uda się uczniom znaleźć porozumienie w postaci argumentu, który połączy oba sformułowane stanowiska. Po dyskusji powinno nastąpić podsumowanie i omówienie wniosków.

3. Praca z zestawem ćwiczeń. W celu porównania stanowisk filozofów uczniowie wykonują w parach ćw. 3, 6 i 7.

4. Uczniowie indywidualnie dokonują interpretacji przedstawionego w ćw. 8 aforyzmu Heraklita. Następnie wybrany uczeń prezentuje swoją propozycję odpowiedzi.

5. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak współcześnie można zinterpretować rozważania Parmenidesa? Wspólna praca całego zespołu klasowego.

Faza podsumowująca:

1. Zalogowany na platformie nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wybrany uczeń odczytuje cele lekcji, a następnie wszyscy wspólnie omawiają: co udało się osiągnąć, do czego warto wrócić, czego nie udało się zrealizować i dlaczego.

2. Nauczyciel zapisuje na tablicy imiona filozofów: Heraklita i Parmenidesa. Wybrani uczniowie podchodzą do tablicy pojedynczo. Każdy z nich zapisuje po jednym, najważniejszym ich zdaniem, pojęciu związanym z poglądami filozofów.

Praca domowa:

Napisz esej filozoficzny na temat: Czy świat przejawia się w postaci nieustających przekształceń rzeczy i zjawisk? Gdzie lub kiedy można zaobserwować statyczność świata?

Materiały pomocnicze:

• Jaworski W., Anaksymander, Heraklit, Ksenofanes, Parmenides, Empedokles, Anaksagoras, Kraków 2004.

• Nowaczyk A., Obrona Heraklita, czyli apoteoza absurdu, „Przegląd Filozoficzny” 2005, nr 3, s. 227‑235. 

• Sikora A., Spotkania z filozofią: od Heraklita do Husserla, Warszawa 2009.

• Gajda J., Główne stanowiska myśli filozoficznej starożytności : filozofia archaiczna : szkoła jońska, eleaci i pitagorejczycy : wybór teksów, Wrocław 1992.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą zapoznać się z treścią animacji przed lekcją, a na zajęcia przychodzą ze swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi różnic pomiędzy wariabilizmem Heraklita (zmienność) i stanowiskiem szkoły eleackiej (statyczność).