Autor: Katarzyna Lewandowska

Temat: Czy na pewno rozumiemy Bogurodzicę? Archaizmy w najstarszej polskiej pieśni

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wskazuje przyczyny zmian zachodzących w tekście Bogurodzicy w różnych okresach historycznych,

• porównuje różne wersje najstarszej polskiej pieśni,

• określa współczesną formę wybranych archaizmów fonetycznych występujących w tekście,

• wyjaśnia znaczenie wybranych archaizmów leksykalnych, które pojawiają się w Bogurodzicy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Czy na pewno rozumiemy Bogurodzicę? Archaizmy w najstarszej polskiej pieśni”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i wykonanie ćwiczenia nr 1 w sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie, którym ta forma zdobywania wiedzy jest bliższa, powinni obejrzeć w domu film prezentujący wykład prof. D. Dybka.

2. Recytacja. Chętna lub wybrana osoba przygotowuje głośne czytanie utworu poetyckiego Bogurodzica, z elementami aktorskiej interpretacji.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć i prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję wprowadzającą w temat lekcji od następującego pytania: „Jakie trudności może napotkać uczeń czytając teksty średniowieczne?”. Prosi uczniów, aby w parach rozpoczęli wstępną dyskusję na ten temat. Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami na forum klasy, a wybrana osoba zapisuje na tablicy najważniejsze spostrzeżenia i wnioski. Przykładowe odpowiedzi: tematyka, słownictwo, budowa zdań itp. Na zakończenie tej części lekcji nauczyciel wspólnie z uczniami powinien przywołać pojęcie archaizmu i sprawdzić wiedzę uczniów na temat różnych typów archaizmów.

Faza realizacyjna:

1. Odczytanie tekstu literackiego z elementami interpretacji aktorskiej. Wybrana przed lekcją osoba prezentuje recytację utworu Bogurodzica. Po prezentacji nauczyciel pyta uczniów, czy tekst jest dla nich zrozumiały, co wydaje się im dziwne, przestarzałe, nie do końca zrozumiałe.

2. Nauczyciel, nawiązując do zadania przed lekcją, zadaje uczniom pytania:
   – Czy znamy okoliczności powstania Bogurodzicy?
   – Dlaczego w ciągu wieków pojawiały się kolejne wersje pieśni?
   – Jaki ma to związek z archaizmami?
   W poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania pomocny będzie wykład prof. D. Dybka; nauczyciel może zaprezentować uczniom jego wybrane fragmenty podczas lekcji. Prosi także, by uczniowie wyszukali informacje na ten temat zamieszczone w bloku tekstowym e‑materiału. Można także w tej części lekcji przeczytać głośno dwie wersje pieśni, aby różnice między nimi były łatwiejsze do dostrzeżenia.

3. Praca z multimedium. Nauczyciel prosi, aby wybrany uczeń przeczytał polecenie 1 z sekcji „Mapa myśli”. Następnie prosi uczniów, aby podzielili się na grupy i stworzyli charakterystyki poszczególnych typów archaizmów. Po ustalonym czasie przedstawiciel wskazanej grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie uzupełniają informacje. W kolejnym kroku uczniowie w tych samych grupach podają znaczenia archaizmów (polecenie 2). Weryfikują odpowiedzi na forum klasy.

4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują indywidualnie następujące ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się”: 2‑9 (wybrane spośród nich przez nauczyciela), a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”. W ramach podsumowania nauczyciel zadaje pytania:
   – Jakiego typu archaizmy spotykamy w Bogurodzicy?
   – Co świadczy o tym, że użyte w tym utworze słowa wychodziły z użycia i przestawały być zrozumiałe dla odbiorców?
   – Jaki efekt przynosiły zmiany w tekście Bogurodzicy?

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Wyobraź sobie, że udało ci się w starym manuskrypcie znaleźć list sprzed wieków. „Przepisz” jego tekst (korzystając z jak największej liczby przykładów archaizmów zamieszczonych poniżej), a następnie „przetłumacz” go na język współczesny.

Materiały pomocnicze:

• Jacques Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1995.

• Średniowieczna pieśń religijna polska, oprac. M. Korolko, Warszawa 1980.

• Chóralne wykonanie Bogurodzicy, nagranie Polskiego Radia, Ninateka.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Mapa myśli” do podsumowania lekcji.