Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Jak to się pisze? Zasada konwencjonalna pisowni polskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna jedną z czterech zasad rządzących polską ortografią;

• opanuje poprawną pisownię partykuły nie oraz pisownię wielką i małą literą;

• dowie się, jakie są wyjątki od rozdzielnej pisowni połączeń międzywyrazowych;

• nauczy się poprawnego zapisu skrótów.

Cele operacyjne. Uczeń:

• tworzy teksty o wyższym stopniu złożoności;

• umiejętnie korzysta z różnych źródeł informacji, w tym zasobów cyfrowych, ocenia ich rzetelność, wiarygodność i poprawność merytoryczną;

• rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne;

• stosuje zasady etyki wypowiedzi.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• podająca;

• dyktando.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Jak to się pisze? Zasada konwencjonalna pisowni polskiej”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj”, aby przypomnieć sobie najważniejsze zasady ortograficzne.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wybiera jeden z tekstów, które pojawiały się w ogólnopolskim konkursie ortograficznym „DYKTANDO” w Katowicach, np.:
   SPORTOWE IGRZYSKA
   W stanie Kentucky, u podnóża Appalachów, rozegrano mityng lekkoatletyczny. Wpośród ponadpięćdziesięciotysięcznej widowni można było dostrzec wielu VIP‑ów: chargé d affaires, kongresmanów, biznesmenów (albo: businessmanów), działaczy MKOl (albo: MKOl‑u). Niezadługo wrażeń co niemiara. Eksmistrz (albo: Eks‑mistrz) olimpijski, zarazem ćwierćfinalista III Mistrzostw Świata w Lekkoatletyce znienacka pośliznął (albo: poślizgnął) się na wirażu i runął tuż‑tuż obok sędziego. Jak zmorzony snem opuścił bieżnię, zmożony raczej przez los niźli konkurentów.
   W okamgnieniu rześki Południowoafrykańczyk pospołu z hongkońskim donżuanem minęli linię mety. Od razu nasuwa się pytanie: któryż zasłużył na najwyższy stopień na ceglastoczerwonym podium? Jeśliby fotokomórka nie rozstrzygnęła wątpliwości, obaj by zdobyli ex aequo złoty medal. Wrzawę wzbudziło pojawienie się superatrakcyjnej, długonogiej cud‑sportsmenki, niegdyś Miss Tennessee, która z wdziękiem pomknęła po rekord świata, a zwłaszcza jej wypowiedź:
   - Spieszyło (albo: Śpieszyło) mi się, by zdążyć na soap operę.
   Z kolei kulomiot z Norymbergi, jednocześnie keyboardzista w rockandrollowym zespole, przygotowuje się do startu. Przymrużył nasamprzód oczy, potem naprężył mięśnie, obrót, pchnięcie i szarobura kula znika w jasnozielonej murawie. Nie brak emocji także w skoku w dal i wzwyż, zażarta walka trwa niemalże o każdy centymetr - Niechżeż wygra byle kto z bylekąd, byleby najlepszy - półgłośno powiedział nowo zatrudniony trener, znawca savoir‑vivreu. Nie był donkiszotem, bodajże jeszcze jak jego kolega z vis‑àvis. Jak rokrocznie w tym czasie bezustannie z nieba leje się żar, przed którym nie chronią wypijane naprędce hausty coca‑coli (albo: koka‑koli). Naraz kiedy krótko- i długodystansowcy opuścili arenę współzawodnictwa, upał zelżał, słońce skryło się za chmurami i rozpętała się burza.
   prof. dr hab. Edward Polański (2001 r.)

2. Uczniowie w kilkuosobowych grupach piszą dyktowany tekst, który ma pokazać, jak złożona jest polska ortografia oraz stanowi wyzwanie dla uczniów. Po wykonaniu zadania uczniowie wieszają swoje dyktanda w widocznym miejscu w klasie. Nauczyciel omawia pisownię i wspólnie w klasie następuje poprawa i dopasowanie zasad do pisowni poszczególnych wyrazów.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Prezentacja TED” i wykonują polecenie 1: Zapoznaj się z wykładem prof. Andrzeja Markowskiego na temat zasady konwencjonalnej w pisowni polskiej. Jakie problemy i wątpliwości co do pisowni pewnych nazw wiążą się z tą zasadą? Wypisz przykłady takich trudności.

2. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują polecenia zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Następnie, aby uzasadnić poprawność rozwiązań, omawiają je w większych grupach, przygotowując spójną argumentację,

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel na zakończenie zajęć odczytuje fragment rozprawy doktorskiej Macieja Malinowskiego:
   Skoro pisownia polska jest tak „powikłana”, a żadna, nawet najlepsza kodyfikacja nie może temu zaradzić („ludzie jak pisali źle, tak piszą)” – twierdził blisko pół wieku temu prof. Jan Tokarski, to może by pójść nową, inną drogą. Językoznawca publicznie nawoływał do bifurkacji ortograficznej, tzn. doprowadzenia do ustalenia dwóch grup norm pisowniowych. Pierwsza, łagodniejsza, „byłaby istotnym składnikiem nauczania, której naruszenie podlegałoby sankcjom szkolnym, druga, ostrzejsza, wyposażona w przepisy z najwyższej półki, dotyczyłaby bardzo wąskiego kręgu ludzi piszących zawodowo (naukowców, literatów, dziennikarzy), którzy musieliby je poznać dogłębnie”. Inaczej mówiąc – Jan Tokarski opowiadał się za dwiema normami ortograficznymi.
   Rzecz jasna, [....] funkcjonowanie ortografii na dwóch poziomach jest niemożliwe. Ortografowie spierają się co najwyżej o to, czy istnieją normy ortograficzne, czy przepisy ortograficzne. Powszechne są opinie, że ani wcześniej Polska Akademia Umiejętności nie miała, ani obecnie Rada Języka Polskiego przy Polskiej Akademii Nauk nie uprawnień ustawowych do wydawania przepisów o charakterze wiążących zarządzeń (co najwyżej można mówić o zbiorach norm ortograficznych). Jednym słowem – nie można ukarać mandatem piekarza, który wywiesza tablicę informacyjną i pisze ciasto francuzkie, albo właściciela baru oferującego zupę brokółową.
   http://www.sbc.org.pl/Content/93088/doktorat3218.pdf
   Nauczyciel prosi uczniów o dyskusję na temat tego, co sądzą o zasadach polskiej ortografii.

Praca domowa:

1. Na podstawie wykładu (sekcja „Prezentacja TED” i własnych przemyśleń spróbuj odpowiedzieć na pytanie: czy łatwo jest użytkownikom polszczyzny dostosowywać się do zmian w zakresie pisowni polskiej? Dlaczego?

Materiały pomocnicze:

• J.S. Bień, O informatyce i przyszłości polszczyzny,[w:] Językoznawstwo w Polsce. Stan i perspektywy, pod red. S. Gajdy, Opole 2003.

• B. Chaciński, Wyczesany słownik najmłodszej polszczyzny, Kraków 2005.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.