Dla nauczyciela

Autor: Bożena Święch, Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego jako przykład oracji

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
II. Kształcenie językowe.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;
2) rozróżnia style funkcjonalne polszczyzny oraz rozumie zasady ich stosowania;
6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
Lektura uzupełniająca
9) Wacław Potocki, Transakcja wojny chocimskiej (fragmenty z części I);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • redaguje notatkę na temat stylu retorycznego;

  • omawia kontekst historyczny potrzebny do analizy utworu Transakcja wojny chocimskiej;

  • omawia funkcję kontrastu w utworze;

  • charakteryzuje przemówienie;

  • bierze udział w dyskusji na temat tego, kiedy przydaje sie umiejętność wygłaszania oracji.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie notatki na temat cech stylu retorycznego i przemówienia.

  2. Uczniowie przygotowują również kontekst historyczny potrzebny do analizy utworu Transakcja wojny chocimskiej.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i udostępnia uczniom e‑materiał. Uczniowie zapoznają się z Wprowadzeniem i sekcją „Przeczytaj”. Nauczyciel omawia cele lekcji i ustala z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Nauczyciel informuje uczniów, że utwór Wacława Potockiego występuje pod dwoma tytułami: Wojna chocimska oraz Transakcja wojny chocimskiej.

  3. Chętna osoba charakteryzuje styl retoryczny. Nauczyciel prosi o wskazanie cech tego stylu w oracjach Potockiego.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel pyta uczniów, czym jest przemówienie i z jakich elementów się składa. W razie trudności pomaga uczniom w przypomnieniu tych wiadomości.
    Przemówienie to oficjalna wypowiedź okolicznościowa skierowana do jakiegoś zgromadzenia.
    Elementy kompozycji mowy, czyli stałe elementy treści, to:
    - wstęp (zwany też wprowadzeniem lub exordium),
    - rozwinięcie, na które mogą składać się: opowiadanie, argumentacja i odparcie zarzutów,
    - zakończenie (podsumowanie).
    Należy też pamiętać o wstępie z apostrofą, właściwym stylu, argumentach, twierdzeniach, kluczowych pojęciach, które powinny zapaść w pamięć dzięki obrazowym przykładom, środkom artystycznym i perswazji.

  2. Chętny uczeń wskazuje cechy przemówienia w Transakcji wojny chocimskiej, nazywa zastosowane w utworze środki i chwyty retoryczne.

  3. Nauczyciel prosi uczniów, aby wysłuchali nagrania z sekcji „Audiobook” i przygotowali swoją wersję głośnego odczytania podanego fragmentu mowy Chodkiewicza. Zwraca uwagę na to, by pamiętali o eksponowaniu perswazyjnego celu wypowiedzi.

  4. Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie w parach odpowiedzi do poleceń z sekcji „Audiobook”.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel odtwarza w klasie film z wykładem profesora Dariusza Dybka. Prosi uczniów, aby podczas słuchania, robili notatki. Po odsłuchaniu całości uczniowie mają czas na przygotowanie odpowiedzi w formie tabeli na postawione pytania:
    - Jaka jest funkcja kontrastu w Transakcji wojny chocimskiej?
    - O jakich aluzjach biblijnych wspomina wykładowca i jaka jest ich funkcja?

  2. Nauczyciel na zakończenie zajęć prosi uczniów o uczestnictwo w dyskusji na temat: W jakich sytuacjach we współczesnym świecie przydaje się znajomość retoryki i umiejętność wygłaszania oracji?

Praca domowa:

  1. Zredaguj wypowiedź, w której uzasadnisz, że utwór Wacława Potockiego jest oracją.

Materiały pomocnicze:

  • https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej‑r1913‑t12‑n1_4/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej‑r1913‑t12‑n1_4‑s257‑281/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej‑r1913‑t12‑n1_4‑s257‑281.pdf

  • Jan Malicki, Studium o Wacławie Potockim. W trzechsetną rocznicę śmierci, Katowice 1996.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Audiobook