Autor: Anna Juwan

Temat: Budowa i funkcje układu wydalniczego człowieka

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Wykażesz współdziałanie układów i narządów w procesie wydalania.

• Opiszesz elementy budowy układu wydalniczego i ich lokalizację w organizmie człowieka.

• Wykażesz związek między budową i funkcją narządów układu wydalniczego.

• Określisz funkcje nerki.

• Uzasadnisz, że nefron jest podstawowym elementem strukturalnym i funkcjonalnym nerki.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem komputera;

• ćwiczenia interaktywne;

• analiza grafiki interaktywnej;

• mapa myśli;

• metoda kuli śniegowej.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Budowa i funkcje układu wydalniczego człowieka”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i wykonanie ćwiczenia nr 1 (polegającego na wstawieniu w odpowiednich miejscach na ilustracji nazw narządów budujących układ wydalniczy) w sekcji „Sprawdź się”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy lub za pomocą rzutnika zawartość sekcji „Wprowadzenie”. Uczniowie wspólnie z nauczycielem omawiają cele lekcji i określają kryteria sukcesu.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. kto zapoznał się z udostępnionym e‑materiałem. Nauczyciel poleca uczniom przygotować w parach pytania z nim związane. Czego uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z tematem lekcji?

Faza realizacyjna:

1. Kula śniegowa. Nauczyciel informuje uczniów, że będą pracować metodą kuli śniegowej, poszukując w udostępnionym e‑materiale odpowiedzi na następujące pytania:
   – Jak współdziałają układy i narządy człowieka w procesie wydalania?
   – W jaki sposób budowa narządów układu wydalniczego człowieka umożliwia pełnienie przez nie swoich funkcji?
   – Jakie cechy nefronu przemawiają za tym, że jest on podstawowym elementem nerki?
   Nauczyciel objaśnia wspomnianą wyżej metodę i wynikające z niej kolejne etapy pracy:
   1) najpierw uczniowie będą indywidualnie opracowywać odpowiedzi na zadane pytania;
   2) potem połączą się w pary i porównają swoje propozycje, a na osobnej kartce zapiszą wspólne odpowiedzi;
   3) kolejnym krokiem będzie połączenie się par w czwórki, które – jak poprzednio – skonfrontują swoje odpowiedzi;
   4) uczniowie utworzą 8‑osobowe zespoły i znów porównają swoje propozycje;
   5) przedstawiciele poszczególnych zespołów 8‑osobowych zaprezentują na forum klasy uzgodnione w grupie odpowiedzi.

2. Praca z grafikami interaktywnymi. Nauczyciel wyświetla grafiki interaktywne (pt. „Układ wydalniczy oraz główne naczynia krwionośne z nim powiązane”, „Schemat budowy nerki na przekroju”, „Schemat fragmentu nerki obejmującego jedną piramidę nerkową i przylegającą do niej część kory nerki” oraz „Schemat budowy nefronu”) i wspólnie z uczniami dokonuje ich analizy. Prosi podopiecznych, by pracując w parach, wykazali zależność między budową nefronu a pełnioną funkcją. Następnie uczniowie konsultują swoje rozwiązania z inną, najbliżej siedzącą parą. Wskazany uczeń lub ochotnik przedstawia odpowiedź na forum klasy. Pozostali oraz nauczyciel ustosunkowują się do niej.

3. Nauczyciel czyta polecenie nr 2: „W upalne dni ilość moczu wytwarzanego przez nerki człowieka jest mniejsza niż w dni chłodne. Zaplanuj obserwację, która wykazałaby słuszność tej hipotezy”. Prosi uczniów, aby wykonali je w parach. Następnie wybrana osoba prezentuje swoją odpowiedź, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie interaktywne nr 7 (w którym mają za zadanie wykazać prawdziwość twierdzenia, że nerki są narządami wydalniczymi i osmoregulacyjnymi), a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.

5. Uczniowie rozwiązują w grupach 4‑osobowych ćwiczenie nr 8 („Określ, czy po intensywnym treningu ilość wytwarzanego moczu wzrasta czy maleje. Wyjaśnij, jaka jest tego przyczyna”), wyświetlone przez nauczyciela na tablicy. Po jego wykonaniu następuje omówienie rezultatów na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Wybrani uczniowie odpowiadają na pytania sformułowane we wstępnej fazie lekcji.

2. Uczniowie wykonują indywidualnie mapę myśli porządkującą informacje na temat budowy układu wydalniczego, lokalizacji narządów wydalniczych w organizmie człowieka oraz ich funkcji.

3. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, w tym kontekście podsumowuje pracę uczniów na zajęciach.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 2 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.

• „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej:

• Grafikę interaktywną można wykorzystać w fazie wstępnej zajęć, w celu wzbudzenia zaciekawienia uczniów.