Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Archipelag cierpienia. Literatura łagrowa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • pozna historię literatury łagrowej i sylwetki jej autorów;

  • prześledzi tradycję literatury łagrowej w kontekstach polskim oraz rosyjskim;

  • określi rolę, jaką odegrały w kulturze literackie świadectwa sowieckiej niewoli.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • mapa myśli.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie przed zajęciami czytają wybraną książkę - Inny świat Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego lub Archipelag GUŁag Aleksandra Sołżenicyna.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć.

  2. Uczestnicy zajęć omawiają różne postawy więźniów wobec rzeczywistości łagrowej. Dyskutują również nad porównaniem człowieka i procesów myślowych do maszyny, mechanizmu.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Wprowadzenie” i „Przeczytaj”. Następnie nauczyciel prowadzi dyskusję, zadaje pytania, komentuje odpowiedzi uczniów oraz włącza się do rozmowy. Celem wymiany zdań jest zrozumienie, czym jest literatura łagrowa. Dobór pytań dostosowywany jest do dynamiki dyskusji. Mogą wśród nich znaleźć się następujące:
    • Czym charakteryzuje się literatura łagrowa?
    • Jakie są najważniejsze cechy poetyki literatury łagrowej?
    • Dlaczego twórczość łagrową można podzielić na dwie części?
    • Jakie czynniki powodują, że przeczytane w domu lektury można zaliczyć do literatury łagrowej?

  2. Nauczyciel odtwarza nagranie z sekcji „Audiobook”. Uczniowie w parach wyjaśniają, na czym polega związek Innego świata Herlinga‑Grudzińskiego z twórczością Fiodora Dostojewskiego. Następnie określają, w jaką tradycję wpisuje się Herling‑Grudziński poprzez nawiązanie w Innym świecie do Zapisków myśliwego Iwana Turgieniewa.

  3. Prowadzący zajęcia omawia z uczniami mapę myśli. Następnie uczestnicy lekcji indywidualnie wyjaśniają, jak poprowadzona jest narracja w Dniu i nocy Leo Lipskiego oraz czemu to służy. W parach natomiast wskazują funkcje języka, jakiego używa Leo Lipski w swojej prozie.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie indywidualnie rozwiązują ćwiczenia z sekcji „Mapa myśli”.

  2. Uczniowie przygotowują cytaty obrazujące różne postawy więźniów wobec rzeczywistości w łagrze. W trakcie odczytywania cytatów i wspólnego ich omawiania jedna osoba zapisuje na tablicy notatkę podsumowującą w formie mapy myśli.

  3. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

  1. Ernest Hemingway napisał: ...człowiek nie jest stworzony do klęski. Człowieka można zniszczyć, ale nie pokonać. Rozważ słuszność tych słów, odnosząc się do wybranych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć minimum 300 słów.

Materiały pomocnicze:

  • Tomasz Burek, Cały ten okropny świat: sztuka pamięci głębokiej a zapiski w „Innym świecie” Herlinga‑Grudzińskiego, „Teksty Drugie” 1991/1‑2 (7‑8).

  • Literackie świadectwa GUŁagu, strony internetowe Polskiego Radia oraz radiowa interpretacja Innego świata, Mariusz Benoit, Ninateka.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Mapa myśli