SCENARIUSZ LEKCJI

Autorzy: Małgorzata Luc, Jacek Szmańda

Przedmiot: geografia

Temat: Krajobrazy Polski: krajobraz przemysłowy (np. Dąbrowa Górnicza – obszar kombinatu metalurgicznego)

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa III

Podstawa programowa

XIV. Zróżnicowanie krajobrazowe Polski: krajobraz wód powierzchniowych, bagienno‑łąkowy, leśny, górski ponad granicą lasu, rolniczy – wiejski, podmiejski i rezydencjalny, małomiasteczkowy, wielkich miast, przemysłowy, górniczy, komunikacyjny.

Uczeń:

1) rozpoznaje na podstawie materiałów źródłowych (map, fotografii naziemnych i lotniczych, obrazów satelitarnych) rodzaj pokrycia terenu i wyróżnia główne cechy wybranych krajobrazów w Polsce: krajobraz wód powierzchniowych (np. Wielkie Jeziora Mazurskie), leśny (np. Puszcza Białowieska), bagienno‑łąkowy (np. Biebrzański Park Narodowy), górski ponad granicą lasu (np. Karkonosze), rolniczy – wiejski (np. Roztocze), podmiejski i rezydencjalny (np. miejscowości podwarszawskie), małomiasteczkowy (np. Tykocin), wielkich miast (np. Poznań), przemysłowy (np. Dąbrowa Górnicza – obszar kombinatu metalurgicznego), górniczy (np. obszar kopalni Bełchatów), komunikacyjny (np. węzeł transportowy komunikacyjny Kraków – Balice);

2) podaje ważniejsze czynniki kształtujące wybrane krajobrazy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

• umiejscawia typ krajobrazu przemysłowego w typologii krajobrazów,

• omawia cechy i typy krajobrazu przemysłowego,

• określa sposoby kształtowania się krajobrazu przemysłowego,

• rozpoznaje różne typy krajobrazów przemysłowych w Polsce.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody i techniki nauczania: pokaz multimedialny, miniwykład, pogadanka, dyskusja

Formy zajęć: praca indywidualna, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‑materiał, tablica interaktywna/komputer z dostępem do internetu i projektor, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze

T. Chmielewski, U. Myga‑Piątek, J. Solon, Typologia aktualnych krajobrazów Polski, „Przegląd Geograficzny” 2015, t. 87, z. 3, s. 377–408.

Klucze dydaktyczne do rozpoznawania elementów środowiska przyrodniczo‑kulturowego Polski, S. Piskorz (red.), Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004.

J. Koj, Ochrona krajobrazu przemysłowego jako element zrównoważonego rozwoju na przykładzie konurbacji górnośląskiej, „Prace Geograficzne” 2015, z. 141, s. 105–116.

A. Ozimek, Dominanta krajobrazowa – próba parametryzacji pojęcia, „Przestrzeń – Urbanistyka – Architektura” 2019, vol. 1, s. 209–237.

Zdjęcia lotnicze. Atlas fotointerpretacyjny (dostęp 25.03.2021).

Podstawowym materiałem pomocniczym są zdjęcia lotnicze (ortofotomapy), na podstawie których powstała większość rycin zawartych w materiale lekcji oraz klucze dydaktyczne pozwalające na zdobycie umiejętności rozpoznawania elementów środowiska przyrodniczo‑kulturowego Polski.

PRZEBIEG LEKCJI

Przed lekcją uczniowie powinni zapoznać się z e‑materiałem, w tym z filmem edukacyjnym.

Faza wprowadzająca

• Na początku należy przedstawić uczniom pojęcie krajobrazu przemysłowego oraz jego typologię, przypomnieć, jakie są rodzaje przemysłów. Nauczyciel prowadzi dyskusję kierowaną na temat zmian w krajobrazie spowodowanych rozwojem infrastruktury przemysłowej. Zwraca uwagę na doświadczenia uczniów, wynikające z ich obserwacji, odwołuje się do lokalnych przykładów. Przedstawienie celów lekcji.

Faza realizacyjna

• Lekcję tę nauczyciel powinien podzielić na dwie części. W pierwszej skoncentrować się na podstawowych cechach krajobrazu przemysłowego. Może skorzystać ze zdjęć lotniczych zawartych w materiałach i opisów do nich. W drugiej – nauczyć uczniów rozpoznawania i charakteryzowania różnych obiektów typowych dla krajobrazu przemysłowego (miniwykład/pogadanka). Do tej części pomocne są wybrane klucze dydaktyczne do rozpoznawania elementów środowiska geograficznego Polski. Umiejętność rozpoznawania tych obiektów jest ważna dla posługiwania się właściwą nomenklaturą w tworzeniu opisu krajobrazu kulturowego oraz w czasie dyskusji nad możliwościami kształtowania tego krajobrazu pod kątem jego rekultywacji.

• W podsumowaniu nauczyciel może zaproponować uczniom zadanie w formie otwartego testu, np. pt. „Rozejrzyj się wokół siebie”. Polegałoby ono na: 1) wskazaniu w najbliższym otoczeniu terenów, w których dominuje krajobraz przemysłowy; 2) podaniu cech, na podstawie których tak stwierdzono; 3) przeprowadzeniu krótkiej oceny walorów tego krajobrazu (atrakcyjność, cechy multisensoryczne); 4) wskazaniu możliwości wprowadzenia zmian o charakterze rekultywacji i rewitalizacji krajobrazu. W celu sprawdzenia pozyskanej wiedzy uczniowie wykonują zaproponowane ćwiczenia i zadania.

Faza podsumowująca

• Uczniowie wskazują cechy krajobrazu przemysłowego i obiektów, które są charakterystyczne dla danego podtypu tego krajobrazu.

• Nauczyciel przypomina cele lekcji, ocenia aktywność uczniów podczas zajęć.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Film edukacyjny może zostać wykorzystany w ramach innych lekcji z cyklu „Krajobrazy Polski” (szczególnie dotyczących krajobrazów kulturowych), może zostać wykorzystany także podczas lekcji z działu „Człowiek a środowisko geograficzne – konflikty interesów” (zakres podstawowy: XIII. 7, XIII. 9).