Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Temat: Konsekwencje powstania styczniowego. Wprowadzenie do pozytywizmu

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• analizuje historyczne i społeczne konsekwencje powstania styczniowego,

• wyjaśnia związek idei pozytywistycznych z sytuacją Polski pod zaborami,

• analizuje obraz realistyczny,

• sporządza listę pytań dotyczących tematu lekcji i treści z e‑materiału.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Konsekwencje powstania styczniowego. Wprowadzenie do pozytywizmu”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć zgodnie z zasadami klasy odwróconej. Nauczyciel wyjaśnia uczniom zasady tej metody i prosi, aby pracując z e‑materiałem, specjalizowali się w przydzielonych im zadaniach i poszukiwali źródeł tradycyjnych i online, które pomogą im poszerzyć wiedzę z wyznaczonego zakresu. Ćwiczenie 1 umieszczone w galerii zdjęć pomoże uczniom w porządkowaniu i selekcjonowaniu wiadomości.
   Uczniowie dzielą się na grupy tematyczne zgodnie ze swoimi zainteresowaniami:
   I. Powstanie styczniowe (przyczyny wybuchu, przebieg).
   II. Wpływ powstania styczniowego na literaturę i sztukę.
   III. Konsekwencje historyczne powstania styczniowego.
   IV. Konsekwencje społeczne powstania styczniowego.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, przypomina uczniom zasady lekcji odwróconej.

2. Uczniowie aranżują przestrzeń klasy tak, aby usprawnić pracę grup eksperckich; przygotowują stoliki dla czterech grup, kartki z podpisami na stolikach, wystawę reprodukcji obrazów i materiałów ze szkolnej biblioteki, które nawiązują do tematu lekcji, mogą włączyć preludium powstańcze Fryderyka Chopina lub fragment filmu Noce i dnie, w którym bohaterowie śpiewają Pieśń powstańców przy zimowym ognisku i pojawiają się powstańcze wspomnienia Bogumiła Niechcica. Nauczyciel pomaga uczniom, może swoim komentarzem np. fragmentu filmu wprowadzić do tematu.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie na podstawie tekstu z sekcji „Przeczytaj” zapisują na kartkach minimum pięć pytań, na które oczekują odpowiedzi od koleżanek i kolegów z pozostałych grup.
   Uwaga: każde z pytań musi rozpoczynać się od słowa „dlaczego”. Redagując pytania, uczniowie powinni też wykorzystywać polecenia zamieszczone w sekcjach e‑materiału.
   Przykładowe pytania:
   Grupa I
   - Dlaczego doszło do wybuchu powstania styczniowego?
   - Dlaczego powstanie zakończyło się klęską?
   - Dlaczego powstanie styczniowe zdecydowanie różniło się od listopadowego?
   Grupa II
   - Dlaczego przed literaturą pozytywistyczną postawiono nowe zadania?
   - Dlaczego autorzy dzieł pozytywistycznych odżegnywali się od idei romantycznych?
   Grupa III
   - Dlaczego wynaradawianie było niebezpieczną konsekwencją powstania styczniowego?
   - Dlaczego powstanie przyczyniło się do całkowitej utraty autonomii Królestwa Polskiego?
   Grupa IV
   - Dlaczego powstanie styczniowe podniosło znaczenie i rolę kobiet?
   - Dlaczego klęska powstania wpłynęła na zubożenie ziemiaństwa i zdecydowała o poszukiwaniu nowych źródeł zarobkowania?

2. Nauczyciel oddaje głos grupom eksperckim, których celem jest zapoznanie pozostałych uczniów z przydzielonym grupie tematem i odpowiadanie na pytania pozostałych uczniów.

3. Kartki z pytaniami, na które już uzyskano odpowiedzi, uczniowie pozostawiają na biurku nauczyciela.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel odczytuje wybrane pytania, które zredagowali i wykorzystywali uczniowie w czasie zajęć. Omawia mocne i słabe strony pracy grup, ocenia pracę uczniów.

Praca domowa:

1. Nauczyciel formułuje polecenie pracy domowej do wyboru.
   Przygotuj prezentację multimedialną, w której podsumujesz zdobyte podczas lekcji wiadomości.
   Przygotuj listę źródeł bibliograficznych (tradycyjnych i online), z których korzystały grupy przygotowujące się do lekcji.

Materiały pomocnicze

• Słownik literatury polskiej XIX wieku, Wrocław 1994, s. 760–775.

• Film Szwadron, reż. Juliusz Machulski.

• Konstanty Gaszyński; Pieśń powstańców przy zimowym ognisku, dostępna w internecie.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.