Autor: Ewa Orlewicz

Temat: Baruch Spinoza: determinizm i doktryna moralna

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• przedstawia poglądy etyczne, jakie głosił Baruch Spinoza;

• określa różnicę podejścia Spinozy do problematyki dobra od podejścia Arystotelesa;

• przywołuje argumenty Spinozy przemawiające za ścisłym determinizmem i je kwestionuje.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm;

• nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja za i przeciw;

• rozmowa kierowana;

• quiz.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Przedstawienie wyświetlonego na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika tematu lekcji i celów zajęć. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.

2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Czy można zgodzić się ze Spinozą, że nasz los jest zdeterminowany tak, jak zdeterminowane są losy świata, którym rządzą prawa przyrody? Jeśli tak, jaką postawę moralną powinien przybrać człowiek? I właściwie jaki ma wybór, skoro nie ma wyboru?

Faza realizacyjna:

1. Dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Czy twoim zdaniem ścisły determinizm istnieje? Następnie rozdaje uczniom po jednej kartce w kolorze zielonym lub żółtym (w ten sposób dzieli klasę na grupy) i mówi, że na kartkach zielonych mają być zapisane argumenty za, a na żółtych argumenty przeciw.
   Zbiera kartki, a następnie odczytuje na przemian argumenty i kontrargumenty. Uczniowie odnoszą się do każdego z nich, w czasie dyskusji mogą też podawać dodatkowe argumenty i kontrargumenty. Nauczyciel jako moderator może pytać, czy wszyscy się zgadzają z danym stanowiskiem lub też zadawać pytania naprowadzające.
   Po wyczerpaniu argumentów nauczyciel wraz z uczniami podsumowuje dyskusję. Pyta, czy uczniowie pod jej wpływem zmienili swoje zdanie. Może też przeprowadzić głosowanie.

2. Praca z multimedium nr 2. Nauczyciel prezentuje multimedium z sekcji „Film edukacyjny”. Tym razem uczniowie pracują w parach, przygotowując odpowiedzi na pytanie: Wyjaśnij, dlaczego filozofię Spinozy można określić mianem filozofii politycznej. Po wyznaczonym czasie wybrane pary odczytują swoje odpowiedzi na forum. Inni uczniowie uzupełniają ich wypowiedzi. Nauczyciel pilnuje porządku pracy, pełni rolę doradcy i udziela uczniom informacji zwrotnej.

3. Na podstawie zapoznanego w domu materiału z sekcji „Przeczytaj” oraz wiedzy własnej, uczniowie wspólnie sporządzają listę porównującą podejście Spinozy do problematyki dobra od podejścia Arystotelesa. Nauczyciel zapisuje je na tablicy i  komentuje rozwiązania uczniów.

4. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne z sekcji „Film edukacyjny”. Wyniki pracy omawiane są na forum i komentowane przez nauczyciela.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy. Uczniowie, na podstawie wiedzy zdobytej przed lekcją oraz podczas lekcji, indywidualnie odpowiadają na polecenia z sekcji „Prezentacja multimedialna”:
   grupa 1: Dlaczego, zdaniem Spinozy, w przyrodzie nie ma nic przypadkowego?
   grupa 2: Wyjaśnij stosowane przez Spinozę rozróżnienie na „przyrodę tworzącą” i „przyrodę stworzoną”.
   Czego uczniowie się nauczyli?

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Napisz esej, w którym przedstawisz, w jaki sposób mogłoby funkcjonować społeczeństwo, które za wzór brałoby etykę stworzoną przez Spinozę.

Materiały pomocnicze:

• Damásio A., W poszukiwaniu Spinozy. Radość, smutek i czujący mózg; tłum. J. Szczepański, Poznań 2005.

• Nadler Steven M., Spinoza, Warszawa 2002.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Film edukacyjny” do pracy przed lekcją.