Autor: Miłosz Biedrzycki

Temat: Niepewność istnienia, czyli Leśmianowskie światy i zaświaty. Metafizyka Bolesława Leśmiana

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• analizuje wiersz Metafizyka Leśmiana;

• omawia, jakie cechy poezji sprawiają, może ona trafić do współczesnych odbiorców;

• wyjaśnia, dlaczego wiersz Metafizyka ma charakter filozoficzny.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• interpretacje muzyczne.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel zapowiada temat nadchodzących zajęć i nawiązuje rozmowę z uczniami o Bolesławie Leśmianie. Czy jego twórczość jest im znana? Jakie skojarzenia z tym autorem mają uczniowie? Czy postrzegają jego poezję wyłącznie jako element historii literatury, czy odnoszą ją również do dnia dzisiejszego? (Być może niektórzy z uczniów będą kojarzyć pieśni i piosenki do słów Leśmiana).

2. Nauczyciel prosi uczniów o samodzielne odszukanie utworów Leśmiana i zorientowanie się, czy któryś z napotkanych wierszy przemawia do wrażliwości uczniów. Jeśli tak, nauczyciel prosi o przygotowanie głośnego odczytania takiego tekstu podczas zajęć.
   Uwaga: jest to propozycja opcjonalna i dla chętnych.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i wraz z uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu. Następnie udostępnia e‑materiał. Uczniowie zapoznają się z zawartością sekcji „Przeczytaj”.

2. Czytanie wierszy. Chętni uczniowie przedstawiają wiersze Leśmiana, które przygotowali (4–5 utworów ogółem). Po odczytaniu każdego z wierszy osoba przedstawiająca go opowiada krótko, jakie cechy utworu zadecydowały o wybraniu go; pozostali uczniowie komentują.

3. Interludium muzyczne. Nauczyciel odtwarza uczniom wybrane utwory ze słowami Bolesława Leśmiana: Mrok na schodach… (opcjonalnie: w dwóch wersjach, z muzyką Zygmunta Koniecznego i w wykonaniu np. Magdy Umer oraz w wykonaniu zespołu Stare Dobre Małżeństwo albo, jeśli takie będzie dostępne, wręcz amatorskim, ogniskowym; w tym przypadku chodzi o pokazanie, w jaki sposób tekst Leśmiana „poszedł w lud”); Tam na rzece… w wykonaniu Adama Struga i Stanisława Soyki; ewentualnie również inne według uznania nauczyciela.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę z uczniami o tym, jakie cechy poezji Leśmiana sprawiają, że może ona trafiać do współczesnych odbiorców i być np. wykorzystywana jako teksty piosenek. Można poruszyć zagadnienia atrakcyjności brzmieniowej, regularnej rytmiki, satysfakcji intelektualnej i estetycznej w zetknięciu z inwencją słowotwórczą Leśmiana i jego kreacyjnym podejściem do składni; jeżeli pojawią się głosy argumentujące, że poezja Leśmiana jest nieatrakcyjna dla współczesnego odbiorcy (z powodu np. staroświeckiego słownictwa, ostentacyjnej emocjonalności, niecodziennej składni, elementów spekulatywnych itp.) warto i je przedyskutować.
   Następnie uczniowie wysłuchują audiobooka.

2. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy (3–5). Uczniowie w grupach wykonują polecenia dotyczące audiobooka. Następnie reprezentanci zespołów przedstawiają odpowiedzi, pozostali uczniowie i nauczyciel komentują.

3. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Mapa myśli”. Wszyscy uczniowie wspólnie wykonują polecenia z sekcji w formie burzy mózgów; nauczyciel moderuje.

4. Uczniowie dobierają się w pary i w parach wykonują ćwiczenia z sekcji „Mapa myśli”, po czym porównują odpowiedzi z sąsiednią parą. Następnie osoby z wybranych par odczytują odpowiedzi, nauczyciel komentuje.

Faza podsumowująca:

1. Faza podsumowująca ma charakter swobodnej dyskusji z uczniami o aspektach poezji Leśmiana poznanych w trakcie zajęć. Warto zwrócić uwagę uczniów na sposób, w jaki Leśmian prowadził, nieraz zaawansowane, dociekania filozoficzne (głównie z zakresu filozofii bytu i filozofii poznania) za pomocą języka poetyckiego i jak to wiązało się z osobistą filozofią poety (Bergson, Vico). Można też przedyskutować współwystępowanie w tej poezji treści intelektualnych z obrazami zmysłowymi, aż po śmiałą, jak na okres jej powstawania, erotyki. Nauczyciel (według własnego rozeznania, czy będzie to interesujące dla uczniów) może wspomnieć o tym, że Leśmian bardzo dobrze znał poezję rosyjską, a za jej pośrednictwem – poezję kręgów kulturowych, w których takie łączenie treści zmysłowych z filozoficznymi i teologicznymi było często spotykane (chodzi np. o utwory poetów języka perskiego: Dżalaluddina Rumiego czy Hafeza). Nauczyciel może również przedstawić uczniom, jako ciekawostkę, informację o tym, że dwaj znani polscy poeci, Bolesław Leśmian i Jan Brzechwa, byli blisko spokrewnieni (bracia stryjeczni) i nosili to samo nazwisko rodowe Lesman.

Praca domowa:

1. Zapisz swoje refleksje w związku z nurtującym cię aktualnie zagadnieniem filozoficznym bądź praktycznym z użyciem neosemantyzmów na wzór tych tworzonych przez Leśmiana.

Materiały pomocnicze:

• Projekt LEŚMIAN w wykonaniu krakowskiej aktorki Marzeny Ciuły.

• Jan Sochoń, Muzyczność literatury: Leśmian i inni…, Instytut Filozofii UKSW, Warszawa 2011.

Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z filmem, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.