Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Bogactwo neologizmów w utworach Stanisława Lema

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• zapozna się z wybranymi przykładami neologizmów Stanisława Lema;

• oceni, jaką rolę pełnią neologizmy w literaturze science fiction;

• dokona analizy neologizmów zawartych w Kongresie futurologicznym Stanisława Lema;

• scharakteryzuje rolę przemian cywilizacyjnych w kształtowaniu się neologizmów.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel zadaje pytania otwierające dyskusję wstępną lekcji: W jakich sytuacjach powstają w języku nowe wyrazy? Jak przebiega ten proces? Czy już istniejące wyrazy mogą zyskać nowe znaczenia? Dlaczego? Uczniowie odpowiadają, przywołując przykłady z języka, którym się posługują na co dzień albo znają z mediów.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przedstawia cel i temat zajęć. Następnie uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”. Chętna osoba przedstawia krótko informacje, które zapamiętała z przeczytanych materiałów.

2. Uczniowie pracują w parach. Zapoznają się z mapą myśli. Następnie do każdej z nazw substancji dopisują prawdopodobny skutek jej spożycia. Chętne osoby przedstawiają swoje propozycje.
   Polecenie 2 z sekcji „Mapa myśli” uczniowie wykonują indywidualnie.

3. Nauczyciel wyświetla na tablicy po kolei ćwiczenia nr 4, 5, 6, 7. Zespół klasowy zostaje podzielony na 4‑osobowe grupy, które rozwiązują zadania na czas. Najszybsza grupa przedstawia swoje propozycje i omawia je na forum klasy. Pozostali uczniowie weryfikują przedstawione odpowiedzi. Jeśli są one poprawne, grupa wygrywa.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie dzielą się na kilkuosobowe grupy. Wyszukają w internecie memy utworzone przy użyciu neologizmów. Sporządzają listę takich słów i analizują mechanizmy powstania. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie prezentują i porównują efekty swojej pracy.

2. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 1, 2 i 3 z sekcji „Sprawdź się”. Wyniki pracy omawiane są na forum i komentowane przez nauczyciela.

Praca domowa:

1. Napisz esej na temat: „Przyszłość zapisana w języku”, czyli co neologizmy mówią o zmianach cywilizacyjnych. W swojej pracy odwołaj się do fragmentów Kongresu futurologicznego oraz innych tekstów kultury.

Materiały pomocnicze:

• Stanisław Barańczak, Elektrycerze i cyberchanioły, „Nurt” 1972, nr 8.

• Jerzy Jarzębski, Futurologia i chichot diabła, [w:] Stanisław Lem, Kongres futurologiczny, Kraków 2021.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.