Autor: Katarzyna Maćkowska

Temat: Kurs logiki: lekcja 22. Istota definicji: przesunięcie kategorialne i błędne koło definicyjne

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Poznasz dwa bardzo częste błędy definicyjne: błędne koło i przesunięcie kategorialne.

• Zrozumiesz wszechstronność zastosowania znajomości tych błędów oraz sposobów ich unikania.

• Poćwiczysz rozpoznawanie i naprawianie definicji zawierających te błędy.

Cele operacyjne. Uczeń:

• poznaje dwa bardzo częste błędy definicyjne: błędne koło i przesunięcie kategorialne;

• rozumie wszechstronność zastosowania znajomości tych błędów oraz sposobów ich unikania;

• ćwiczy rozpoznawanie i naprawianie definicji zawierających te błędy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie dowolnego wybranego fragmentu Sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu, ale takiego, w którym św. Tomasz dostrzega i usuwa błąd przesunięcia kategorialnego.

Faza wprowadzająca:

1. Podanie tematu i celu lekcji.

2. Nauczyciel prosi wybranych uczniów komentarz do lektury (praca domowa), w szczególności dopytuje o metodę, za pomocą której św. Tomasz rozstrzyga trudności. Nauczyciel komentuje spostrzeżenia uczniów, naprowadzając ich na błąd przesunięcia kategorialnego.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału. Nauczyciel komentuje najważniejsze punkty, upewniając się, czy uczniowie dobrze je rozumieją.

2. Nauczyciel dobiera uczniów w trójki. Każda trójka ma za zadanie ułożyć definicję, która jest albo poprawna, albo zawiera sprytnie zakamuflowany błąd przesunięcia kategorialnego lub błędne koło definicyjne.

3. Nauczyciel prosi kolejne trójki o przedstawienie wyników swojej pracy, podczas gdy zadaniem reszty klasy jest wskazanie, czy wyjaśnienie istotnie zawiera błąd i na czym on polega. Nauczyciel komentuje efekt każdego takiego dochodzenia.

4. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia 1‑4. Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

5. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 5–8. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wspólnie z uczniami poddaje refleksji proces dydaktyczny: czego się uczniowie nauczyli, czy osiągnęli założone cele?

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczeń ma za zadanie znalezienie obszaru doświadczenia lub wiedzy, w których współcześnie może często dochodzić do przypadków przesunięcia kategorialnego. Dlaczego tak jest?

Materiały pomocnicze:

• Silberman M., Uczymy się uczyć, Gdańsk 2005.

• Walczak P., Metody aktywizujące w nauczaniu filozofii, w: „Analiza i egzystencja” 10 (2009).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Animacja” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.