Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Utopie i antyutopie w literaturze

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
7) odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
5. dokonuje krytycznej selekcji źródeł;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Zakres rozszerzony
Lektura uzupełniająca
8) Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • podaje różnice między utopią a antyutopią;

  • wyjaśnia, jaki utwór i dlaczego stał się najgłośniejszą utopią XX wieku;

  • wskazuje, w jaki sposób Huxley nawiązał do utworu Ludzie jak bogowie;

  • określa typy przestrzeni, w których chętnie sytuowano utopijne miasta;

  • uzasadnia tezę dotyczącą paradoksu utopii.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • e‑podręcznik;

  • tablica interaktywna lub rzutnik;

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o wypisanie różnic między utopią a antyutopią.

  2. Chętne osoby mogą przygotować propozycje antyutopijnych filmów, np. („Metropolis”, reż. F. Lang, „Blade Runner”, reż. R.

Faza wprowadzająca:

  1. Chętne osoby przedstawiają informacje na temat utopii oraz antyutopii. Następnie każdy uczeń indywidualnie zapoznaje się z sekcją „Przeczytaj” i udziela pisemnej odpowiedzi na postawione przez nauczyciela pytania:
    - Jakie znasz przykłady utworów traktujących o idealnym świecie?
    - Dlaczego Ludzie jak bogowie Herberta Wellsa stała się najgłośniejszą utopią XX wieku?
    - W jaki sposób Aldous Huxley odniósł się do utworu Ludzie jak bogowie?

Faza realizacyjna:

  1. Wybrany uczeń odczytuje głośno fragmenty zamieszczone w sekcji „Film”. Uczniowie w parach wyjaśniają, jakie znaczenie w systemach utopijnych mają postulaty zniesienia prywatnej własności i wprowadzenia „wspólności”.

  2. Nauczyciel odtwarza film Utopie i antyutopie w literaturze. Następnie dzieli klasę na dwa zespoły. Grupa pierwsza rozwiązuje polecenia 1 i 2, a grupa druga - 3 i 4.

  3. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z galerią zdjęć. Następnie określają typy przestrzeni, w których chętnie sytuowano utopijne miasta. Wykonują również ćwiczenie 1.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel dyktuje uczniom tezę i prosi, aby na podstawie wiedzy zdobytej w czasie lekcji indywidualnie zredagowali jej pisemne uzasadnienie: Paradoks utopii polega na tym, że każdy projekt systemu idealnego dla wszystkich ludzi niesie ze sobą drastyczne ograniczenia praw jednostki.

  2. Wybrani uczniowie odczytują swoje uzasadnienia tezy.

  3. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej, komentuje aktywność grup i jakość pracy indywidualnej.

Praca domowa:

  1. Czy któryś z obrazów zamieszczonych w galerii mógłby się twoim zdaniem stać ilustracją przywołanego w wykładzie prof. Andrzeja Fabiańskiego wiersza Wisławy Szymborskiej Utopia? Swoją odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do fragmentów utworu poetyckiego i obrazowania malarskiego.

  2. Opisz znajdujący się w galerii obraz Eftymiosa Warlamisa Utopia 04.

Materiały pomocnicze:

  • Przemysław Czapliński, Wątpliwe rozstanie z utopią, Teksty Drugie 1996, 4 , s. 92‑105.

  • Brzóstowicz‑Klajn Monika, Tomasz Morus w mundurku pioniera, czyli Utopia i utopijność w polskim socrealizmie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań (2012).

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Prezentacja multimedialna