Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Rola stereotypów w kreowaniu komizmu Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Lektura uzupełniająca

9) Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wskazuje, jakie stereotypy wykorzystała Gabriela Zapolska w konstrukcji postaci dramatu Moralność pani Dulskiej,
wyjaśnia, jaką rolę odgrywają stereotypy w kreowaniu komizmu w Moralności pani Dulskiej,
charakteryzuje rodzaje komizmu wykorzystane przez Zapolską, podając przykłady ich zastosowania.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
odwrócona klasa;
przekład intersemiotyczny.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Rola stereotypów w kreowaniu komizmu Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Prezentacja multimedialna” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i rozwiązywać zadania.
Przekład intersemiotyczny. Nauczyciel proponuje zainteresowanemu uczniowi albo grupie uczniów, by przygotowali kolaż lub mem będący ilustracją/komentarzem do typów (stereotypów) postaci wykreowanych przez Zapolską w Moralności pani Dulskiej.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji. Nauczyciel zadaje pytania: Czym jest stereotyp? Podaj przykłady. Co oznacza według was: myślenie stereotypowe? Jak to może się przełożyć na myślenie o innych osobach?

Faza realizacyjna:

Nauczyciel odtwarza wykład ekspertki na temat roli stereotypów w kreowaniu komizmu przez Zapolską. Prosi, by uczniowie słuchając, notowali najważniejsze informacje. Następnie uczniowie, w parach, wykonują polecenia 1 i 2 towarzyszące wykładowi. Później porównują swoje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.
Prowadzący poleca, by uczniowie podzielili się na 4 grupy, każdej z nich zostaną przyporządkowane postaci z dramatu Zapolskiej: gr. 1 – Aniela Dulska, gr. 2 – Felicjan Dulski, gr. 3 – Zbyszko Dulski, gr. 4 – Mela i Hesia Dulskie. Wszystkie grupy odpowiadają na pytania: Jakie cechy dominują w charakterze postaci? W jaki sposób Zapolska eksponuje te cechy? Czy postać jest komiczna? Dlaczego? Jakie stereotypy krytykuje autorka dramatu?
Podczas pracy uczniowie mogą korzystać z prezentacji multimedialnej, wracać do wykładu ekspertki oraz wykorzystywać cytaty z dramatu Zapolskiej.
Po upływie wyznaczonego czasu liderzy grup prezentują efekty pracy. Pozostali uczniowie oraz nauczyciel komentują dokonane ustalenia, mogą też uzupełniać informacje. Po zakończeniu dyskusji uczniowie, którzy przygotowali w domu memy/kolaże, prezentują je teraz, jako podsumowanie ustaleń dotyczących typów postaci i roli komizmu w Moralności pani Dulskiej.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Moralność Dulskiej to w istocie nie‑moralność, a dzieło Zapolskiej to raczej tragi- niż farsa. Napisz esej, w którym zaprezentujesz swoje refleksje na ten temat.

Materiały pomocnicze:

Leokadia Kaczyńska, Jak prowadzić dialog z tekstem dramatycznym?, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.
Jadwiga Czachowska, Gabriela Zapolska: monografia bio‑bibliograficzna, Wyd. Literackie, Kraków 1966.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Prezentacja multimedialna