SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Maciej Kałaska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Problemy demograficzne w skali globalnej i krajowej

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa IV/V

Podstawa programowa

XXI. Wybrane problemy społeczne współczesnego świata: problemy demograficzne, skutki migracji, problemy uchodźstwa, handel ludźmi na świecie, niewolnictwo, wykorzystywanie pracy dzieci i pracowników w krajach o niskich kosztach pracy, bezrobocie, prześladowania religijne i nietolerancja.

Uczeń:

1) charakteryzuje problemy demograficzne w skali globalnej i krajowej (starzenie demograficzne, eksplozja ludnościowa, migracje, uchodźstwo), podając ich przyczyny oraz skutki.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• charakteryzuje starzenie demograficzne na świecie, podając jego przyczyny, skutki i działania zapobiegające i ograniczające ten proces lub adaptujące do niego,

• wyjaśnia pojęcie depopulacji i implozji demograficznej,

• definiuje eksplozję ludnościową oraz określa jej przyczyny, skutki i działania zapobiegające i ograniczające ten proces lub adaptujące do niego,

• udowodnia, że migracje i uchodźstwo są wyzwaniami na skalę globalną i krajową.

Strategie nauczania: odwrócona klasa

Metody nauczania: pogadanka, praca z e‑materiałem, wystąpienia wspomagane prezentacjami multimedialnymi

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny (lub tablety z dostępem do internetu), zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze

Castles S., Miller M.J., Migracje we współczesnym świecie, tłum. A. Gąsior‑Niemiec, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

Klimska A., Kaniewska M., Eksplozja demograficzna – zagrożenia i dylematy etyczno‑prawne, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 2015, t. 13, nr 1, s. 125–143.

Okólski M., Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.

United Nations, Department of Economic and Social Affairs, World Population Ageing 2019, United Nations, New York 2020. Dostępne w internecie: UN.org (dostęp 5.07.2021).

PRZEBIEG LEKCJI

Kilka lekcji wcześniej nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z sekcją „Przeczytaj” tego e‑materiału. Uczniowie przygotowują się także do krótkiego wystąpienia wspomaganego prezentacją multimedialną (np. wykonaną w programie PowerPoint). Zadanie realizowane jest w pięciu grupach i dotyczy jednego zagadnienia. Zagadnienia te są tożsame z tytułami fragmentów książki S. Castlesa i M.J. Millera (patrz materiały pomocnicze). Nauczyciel przypomina zasady wykonania poprawnej prezentacji (czas prezentacji: nie dłużej niż 2–3 minuty).

Lista zagadnień:

• perspektywy globalnej migracji i mobilności,

• rozwój międzynarodowej współpracy i struktur zarządczych,

• rozwiązania problemu nieuregulowanych migracji,

• legalna migracja a integracja,

• etniczna różnorodność, zmiana społeczna i państwo narodowe.

Faza wprowadzająca

• Przedstawienie celów lekcji.

• Wprowadzenie do tematyki zajęć – nauczyciel wymienia procesy demograficzne, które są obecnie globalnymi wyzwaniami. Posiłkuje się podrozdziałem Problemy demograficzne w skali globalnej i krajowej zawartym w sekcji „Przeczytaj” tego e‑materiału.

Faza realizacyjna

• Klasa realizuje pierwszy cel lekcji. Uczniowie przypominają sobie podrozdział Starzenie demograficzne – problem Europy i świata z części „Przeczytaj” e‑materiału. Potem nauczyciel prowadzi pogadankę z klasą o tym, czym jest starzenie demograficzne. Następnie klasa charakteryzuje ten proces, np. identyfikowane są państwa, gdzie współcześnie obserwuje się jego największą skalę. Zaleca się wyświetlić mapę świata z aktualnymi danymi o udziale osób starszych w populacji państw (np. za strony OurWorldInData.org). Uczniowie samodzielnie wykonują 1. ćwiczenie interaktywne z sekcji „Sprawdź się”. Następnie uczniowie, bazując na tekście z „Przeczytaj”, tworzą listę przyczyn i skutków starzenia demograficznego. Później wyniki są prezentowane przez chętnych uczniów. Nauczyciel czuwa nad poprawnym wykonaniem zadania.

• Uczniowie kontynuują realizację pierwszego celu lekcji. Poznają pojęcia powiązane z procesem starzenia demograficznego. W tym celu rozwiązują samodzielnie 2. ćwiczenie interaktywne z sekcji „Sprawdź się”. Na koniec uczniowie próbują wskazać rozwiązania mające na celu przeciwdziałanie starzeniu demograficznemu, a także służące adaptowaniu ludzi i przestrzeni do tego procesu. Aby to osiągnąć, realizują na forum całej klasy ćwiczenie 4., 7. i 8.

• Część lekcji poświęcona drugiemu celowi. Uczniowie zapoznają się z definicją pojęcia implozja demograficzna i depopulacja (zawarte w „Słowniku” w części „Przeczytaj”). Następnie rozwiązują 6. ćwiczenie interaktywne (w parach).

• Uczniowie koncentrują się na realizacji trzeciego celu lekcji. Najpierw wybrany uczeń czyta polecenie 1. do audiobooka na temat eksplozji ludnościowej (definicja, przyczyny, skutki, sposoby walki). Następnie uczniowie zapoznają się z nagraniem i mają kilka minut na wprowadzenie odpowiedzi do trzech podpunktów polecenia (w parach lub grupach). Liderzy dwóch chętnych grup prezentują rezultaty swojej pracy. Odpowiedzi są komentowane przez nauczyciela.

• Nauczyciel wprowadza do nowego wątku lekcji – realizacja czwartego celu. Następnie rozpoczyna się pięć wystąpień – ich kolejność jest zgodna z listą zamieszczoną powyżej. Nauczyciel prosi wszystkich o trzymanie się reżimu czasowego wypowiedzi. Po każdej prezentacji nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów (jeśli istnieje taka konieczność). Na koniec nauczyciel wyjaśnia ewentualne niejasności, podsumowuje pracę uczniów.

Faza podsumowująca

• Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i odpowiedzi uczniów.

• Ocena pracy uczniów podczas zajęć (z uwzględnieniem pracy w grupach i przygotowania do lekcji).

• Przypomnienie celów zajęć, pożegnanie i zaproszenie na kolejną lekcję.

Praca domowa

• Dla wszystkich: 3. ćwiczenie interaktywne z sekcji „Sprawdź się” oraz 2. polecenie do audiobooka.

• Dla chętnych: esej na temat „Dobre i złe praktyki w przeciwdziałaniu eksplozji ludności” albo „Dobre i złe praktyki w przeciwdziałaniu starzeniu demograficznemu”.

Uwaga: zaleca się rozbicie materiału na przynajmniej dwie godziny lekcyjne. Informacje i ćwiczenia o migracjach i uchodźstwie znajdują się w innych e‑materiałach (wskazane w części „Przeczytaj”).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Audiobook może zostać wykorzystany podczas lekcji poświęconej konsekwencjom eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego w wybranych państwach (zakres podstawowy: VIII. 3).