Scenariusz zajęć

Autor: Wioleta Kopek‑Putała

Przedmiot: chemia

Temat: Jak na podstawie nazwy skonstruować wzór strukturalny alkanu?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIII. Węglowodory. Uczeń:

1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów aromatycznych: benzenu, toluenu, ksylenów) na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw.

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów cyklicznych i aromatycznych) na podstawie wzorów strukturalnych, półstrukturalnych (grupowych) lub uproszczonych; rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw; podaje nazwy systematyczne fluorowcopochodnych węglowodorów na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje ich wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) na podstawie nazw systematycznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia zasady nazewnictwa systematycznego alkanów;

• określa nazwę systematyczną dowolnego alkanu;

• konstruuje wzór strukturalny alkanu na podstawie nazwy;

• wnioskuje, czy zaproponowana nazwa alkanu jest poprawna.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• test na wejściu i wyjściu;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• modelowanie;

• ćwiczenia uczniowskie;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny;

• aplikacja Kahoot!/Quizizz;

• modele kulkowo‑pręcikowe.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Po czym rozpoznajemy w nazwie związków chemicznych, że zaliczany on jest do grupy alkanów?

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel przeprowadza test  z wykorzystaniem aplikacji Kahoot!/Quizizz z możliwością zastosowania smartfonów/tabletów. Wyświetla na tablicy multimedialnej polecenia (zawierające kilka nazw różnych związków chemicznych, w tym alkanów – cztery dystraktory). Zadaniem uczniów jest samodzielne wskazanie tego związku, który jest alkanem. Po teście następuje podsumowanie wyników i dyskusja.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie samodzielnie analizują treści w e‑materiale dotyczące zasad nazewnictwa alkanów. Po wyznaczonym czasie nauczyciel wyświetla zasady z e‑materiału na tablicy multimedialnej w celu interpretacji poszczególnych zapisów – zasady interpretują na forum klasy uczniowie. Nauczyciel ewentualnie wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

2. Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi po jednej nazwie alkanu zapisanej na pasku papieru (nazwy można dobrać odpowiednio do możliwości ucznia, stopniując poziom trudności zadań). Uczniowie rozcinają nazwy alkanów na fragmenty, a następnie rysują w zeszytach strukturę tych fragmentów nazw. W końcowym etapie rysują ich wzory strukturalne w zeszycie. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów i wspiera ich. W przypadku zaistniałych trudności podczas wykonania polecenia uczniowie mogą się posiłkować animacją i e‑materiałem. Zadaniem uczniów jest poznanie zasad nazewnictwa alkanów i zasad rysowania ich wzorów strukturalnych na podstawie nazwy.

3. Nauczyciel rozdaje modele kulkowo‑pręcikowe lub odpowiednie zamienniki (patrz materiały pomocnicze) na każą parę uczniów. Konstruują modele na podstawie wylosowanych z bazy nazw alkanów. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy i zatwierdza poprawnie skonstruowane modele.

4. Uczniowie wykonują polecenie nr 4 i 5 zawarte w e‑materiale w zakładce „przeczytaj”. Dodatkowo konstruują wskazane wzory na modelach. Nauczyciel monitoruje pracę uczniów. Po minionym czasie, chętne osoby na forum klasy pokazują wzór modelowy i zapisują wzór strukturalny na tablicy. Pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują poprawność zapisu i konstrukcji modelu.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów związaną z nazewnictwem alkanów stosując test na wyjściu z wykorzystaniem aplikacji Kahoot!/Quizizz z możliwością zastosowania smartfonów/tabletów; wyświetla na tablicy multimedialnej polecenia (zawierające kilka nazw różnych związków chemicznych, w tym alkanów – cztery dystraktory). Po przeprowadzeniu krótkiego testu, omawia z uczniami wyniki i wyjaśnia ewentualne błędy.

2. Po skończonej pracy, uczniowie zapisują sobie wylosowane nazwy alkanów w zeszytach i w domu rysują do nich wzory strukturalne i grupowe.

3. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Dziś nauczałam/łem się...

• Co sprawiało mi największy problem...

Praca domowa:

1. Uczniowie rysują wzory strukturalne i grupowe do wylosowanych podczas lekcji nazw alkanów.

2. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Medium można zastosować podczas lekcji powtórzeniowej lub do podsumowania wiadomości w lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje: zamiast modeli kulkowo‑pręcikowych różne inne zamienniki imitujące poszczególne podstawniki alkanów (kasztany, żołędzie, nasiona fasoli, grochu, modelin/plastelinę, wykałaczki/zapałki), nożyczki, nazwy węglowodorów na paskach papieru.

2. Dodatkowe źródło informacji:

• K. Dudek‑Różycki, M. Płotek, T. Wichur, Kompendium terminologii oraz nazewnictwa związków organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów. Wydawnictwo Szkolne OMEGA, Kraków, 2020.