Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autorki: Anna Ruszczyk
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Jak zbierać informacje o procesach geologicznych i geomorfologicznych we własnym regionie?
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I
Podstawa programowa
V. Dynamika procesów geologicznych i geomorfologicznych: najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi, minerały, geneza i wykorzystanie skał, procesy rzeźbotwórcze i ich efekty (wietrzenie, erozja, transport, akumulacja, ruchy masowe), odkrywka geologiczna.
Uczeń:
11) dokonuje obserwacji i sporządza dokumentację procesów geologicznych i geomorfologicznych zachodzących w okolicy miejsca zamieszkania oraz przedstawia ich wyniki w wybranej formie.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wyjaśnia, w jaki sposób może zbierać informacje o procesach geologicznych i geomorfologicznych we własnym regionie,
potrafi wykonać samodzielnie wybrane pomiary geologiczne i geomorfologiczne w terenie,
omawia metody wykorzystywane przy określaniu wieku skał.
Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa, operacyjna
Metody nauczania: pogadanka, dyskusja, metody operatywne (praca z tekstem e‑materiału, filmem edukacyjnym, mapą), ćwiczenia praktyczne (terenowe) – obserwacje bezpośrednie i pomiary w terenie
Formy zajęć: praca indywidualna, praca grupowa, zajęcia kameralne
Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/ monitor dotykowy/ tablety, e‑materiał, podręcznik, mapy najbliższej okolicy szkoły, taśmy miernicze, łopatki lub szpachelki, aparat fotograficzny, notatniki, ołówki kartki papieru, pisaki
Materiały pomocnicze
Eicher D.L., Czas geologiczny, tłum. A. Hoffman, PWN, Warszawa 1979.
Orłowski S. (red.), Przewodnik do ćwiczeń z geologii historycznej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1978.
Przygotowanie do zajęć
Nauczyciel poszukuje dokładnych map geologicznych, geomorfologicznych i topograficznych własnego regionu (np. https://www.geoportal.gov.pl/). Wybiera obszar badań, na którym będą prowadzone obserwacje – w zależności od regionu mogą to być: rzeka, pole uprawne, skarpa, osuwisko, klif, drogi leśne. Należy zaplanować badanie tak, aby można było odpowiedzieć na pytania: jak i kiedy powstały skały na obszarze badań lub wybrane formy terenu?
Następnie nauczyciel wybiera termin obserwacji i metody badawcze – np. ilościowe: pomiar wysokości, głębokości, szerokości, powierzchni; jakościowe: wywiad (np. z rolnikami mieszkającymi w pobliżu). Wybiera sposób dokumentowania danych, np. zapis pomiarów, zrobienie zdjęć, naniesienie danych na mapę, którą nauczyciel wydrukuje dla grup uczniów z geoportalu. Nauczyciel przygotowuje urządzenia i narzędzia niezbędne do pomiarów, m.in. taśmy miernicze, łopatki.
Jeżeli nauczyciel planuje obserwacje zmian w środowisku przyrodniczym, powinien zaplanować dwie obserwacje w pewnych odstępach czasu, np. drugą po ulewnych deszczach, burzy, sztormie czy silnych wiatrach. Można wtedy dodatkowo porównać wygląd form geomorfologicznych, odsłonięcia geologicznego i wnioskować o przebiegu procesów geologicznych i geomorfologicznych – stosujemy wówczas te same metody badawcze, co za pierwszym razem
Na kilka dni przed zajęciami nauczyciel zapoznaje uczniów z regulaminem warsztatu terenowego, podaje informacje organizacyjne (termin, godzina zbiórki, strój, sprzęt). Przedstawia uczniom miejsce i przebieg zajęć. Dzieli uczniów na grupy – grup tyle, ile nauczyciel planuje stanowisk pomiarowych. Przed warsztatem terenowym nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z e‑materiałem i innymi dostępnymi źródłami (zwłaszcza jak zbierać informacje, jak dokonywać pomiarów).
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Faza wprowadzająca – przed warsztatem terenowym
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć – nawiązując do warsztatu terenowego, inicjuje dyskusję o przeszłości geologicznej regionu ucznia (procesy geologiczne, formy geomorfologiczne dominujące w rzeźbie terenu). Zadaje pytanie: skąd wiemy o tych procesach?
Przypomnienie sposobu określania wieku względnego skał.
Nauczyciel przedstawia temat i cele warsztatu terenowego.
Zapoznaje uczniów z przedmiotem badań, metodami badawczymi, sposobem ich dokumentowania. Uczniowie otrzymują przygotowaną przez nauczyciela listę zadań do wykonania (lista jest zależna od regionu, wybranego miejsca – powinna zawierać: elementy pomiaru, np. formy terenu, szerokości rzeki…).
Uczniowie proszeni są o zapoznanie się z grafiką interaktywną.
Przeprowadzenie wywiadu z pobliskimi mieszkańcami, pobranie próbek skał, wykonanie zdjęć, rysunków, szkiców. Uczniowie mają na koniec odpowiedzieć na pytania: jak i kiedy powstały formy terenu lub skały w najbliższej okolicy?
Wspólnie z uczniami nauczyciel planuje zajęcia kameralne (w klasie), po warsztacie terenowym – celem będzie opracowanie materiałów zebranych podczas warsztatu.
Faza realizacyjna – warsztat terenowy
Rozpoczynając warsztat terenowy, nauczyciel przypomina uczniom zasady bezpieczeństwa podczas pracy w terenie.
Po dotarciu na miejsce obserwacji uczniowie sprawdzają listę zadań do wykonania, rozdzielają obowiązki w grupie, otrzymują niezbędne do badań narzędzia i materiały.
Uczniowie dokonują zaplanowanych obserwacji, pomiarów, robią szkice i zdjęcia, zapisują wyniki pomiarów w notatniku.
Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, wspiera ich, dba o bezpieczeństwo.
Nauczyciel na bieżąco weryfikuje poprawność wykonywanych działań.
Nauczyciel przypomina uczniom, że im więcej informacji zbiorą, tym ciekawsza będzie analiza wyników (może porównać ich pracę do pracy detektywa – tak jak w e‑materiale).
Po upływie ustalonego czasu (lub np. po silnym wietrze, burzy) uczniowie wracają na ten sam obszar obserwacji i dokonują tych samych badań, takimi samymi metodami badawczymi.
Selekcja, wstępna analiza materiałów pozyskanych w trakcie badań.
Faza podsumowująca
W sali lekcyjnej (zajęcia kameralne) uczniowie, pracując w swoich grupach terenowych, opracowując zebrany materiał np. w formie prezentacji.
W projekcie uczniowie zawierają wszystkie informacje - dokładną lokalizację, pomiary wykonane w terenie, informacje o skałach i formach terenu, zmianach badanego elementu środowiska, wnioski dotyczące odpowiedzi na pytania: jak i kiedy powstały formy terenu i skały w najbliższej okolicy?
Grupy przedstawiają swoje prezentacje, porównują je, podejmują dyskusję o badaniach terenowych, pozyskiwaniu informacji i wynikach.
Nauczyciel podsumowuje etapy pracy uczniów (przed, w trakcie i po warsztacie terenowym), zestawiając je z założonymi celami – ocenia pracę uczniów i ich zaangażowanie.
Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami – mówią, co było łatwe, trudne, ciekawe, gdzie można wykorzystać zdobytą wiedzę.
Praca domowa
Wyjaśnij, czy zaobserwowane podczas warsztatów terenowych zmiany w środowisku przyrodniczym wpływają na życie okolicznych mieszkańców.
Wykonaj ćwiczenia z e‑materiału (wybrane przez nauczyciela; może to być zadanie dla zainteresowanych, chętnych uczniów).
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Grafikę interaktywną można wykorzystać podczas lekcji dotyczącej ruchów masowych (zakres rozszerzony: V. 7) oraz procesów zewnętrznych modelujących powierzchnię Ziemi (zakres podstawowy: V. 3). Grafikę interaktywną uczniowie mogą wykorzystać także do samodzielnego kształcenia.