Autor: Joanna Kalinowska

Temat: Sytuacja byłych ziem Rzeczypospolitej po III rozbiorze

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• porównuje sytuację Polaków w poszczególnych zaborach w latach 1795–1806;

• opisuje, jak wyglądał podział ziem polskich pod zaborem austriackim;

• wymienia działania, które podejmowali Polacy z myślą o zachowaniu tożsamości narodowej i odzyskaniu niepodległości.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel poleca uczniom, aby przypomnieli sobie, jakie ziemie przypadły poszczególnym zaborcom w trzech rozbiorach Polski.

Faza wstępna:

1. Przybliżenie przez nauczyciela wyświetlonych na tablicy: tematu i celów lekcji. Określenie wiążących dla uczniów kryteriów sukcesu.

2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Prosi jedną osobę o przypomnienie decyzji dotyczących podziału ziem Rzeczypospolitej, jakie zapadły podczas trzech rozbiorów. W razie potrzeby dopowiada istotne informacje.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel krótko przybliża najważniejsze fakty odnośnie do sytuacji poszczególnych ziem byłej Rzeczypospolitej oraz jej mieszkańców. Omawia najważniejsze decyzje, jakie zapadły w sprawie terenów i ludności znajdujących się po rozbiorach w granicach Prus, Rosji czy Austrii.

2. Praca z pierwszym multimedium (Prezentacja multimedialna). Nauczyciel zapowiada, że uczniowie zapoznają się z tekstami źródłowymi, które przybliżą sytuację byłych ziem Rzeczypospolitej. W tym celu dzieli klasę na trzy lub sześć grup (w zależności od liczebności klasy), każda z nich czyta wskazane fragmenty tekstów i opracowuje ich podsumowanie:

• grupa 1 i 4– decyzje zaborców odnośnie do dawnych ziem polskich (teksty: tajny artykuł konwencji rosyjsko‑pruskiej; cyrkularz Gubernium Lwowskiego; list Fryderyka Wilhelma III o wynikach kolonizacji w Prusach Nowowschodnich);

• grupa 2 i 5 – działania Polaków związane z edukacją, utrwalaniem języka i tożsamości polskiej (ustawa Towarzystwa Przyjaciół Nauk i przemówienie Stanisława Staszica na posiedzeniu TPN; fragmenty ustawy o założeniu gimnazjum wołyńskiego);

• grupa 3 i 6 – działania wdrażane z myślą o walce o niepodległość (fragment broszury Stanisława Staszica; akt konfederacji z 1796 r.; instrukcja Centralizacji Lwowskiej; ustawy Towarzystwa Republikanów Polskich).

Po ustalonym wcześniej czasie wyznaczeni przedstawiciele każdej z grup prezentują podsumowania, pozostali uczniowie przygotowują swoje notatki.

3. Nauczyciel, nawiązując do materiałów źródłowych, zadaje uczniom pytania: Jak zmieniła się sytuacja polityczna i gospodarcza szlachty po przejściu pod rządy obcych zaborców? O jakich postawach społeczeństwa polskiego wobec utraty niepodległości możemy mówić? Uczniowie zgłaszają swoje propozycje odpowiedzi, nauczyciel udziela informacji zwrotnej.

4. Praca z drugim multimedium (Film/Sprawdź się). Dla utrwalenia wiedzy i wiadomości uczniowie wykonują samodzielnie ćwiczenie 4, wymieniają władców państw zaborczych, którzy rządzili w omawianym okresie w historii. Następnie wykonują ćwiczenie 6, analizują tekst źródłowy. Wskazana osoba (albo ochotnik) przedstawia swoją odpowiedź, nauczyciel udziela informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania nauczyciel poleca uczniom, aby w parach wykonali ćwiczenie 5, porównując sytuację Polaków w poszczególnych zaborach w latach 1795–1806. Wylosowana para prezentuje swoje rozwiązania na forum. Pozostałe grupy komentują i uzupełniają informacje.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Sytuacja byłych ziem Rzeczypospolitej po III rozbiorze” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

Zapoznaj się z filmami i wykonaj polecenia zawarte pod nimi. Uzasadnij swoje odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

S. Grodziski, E. Kozłowski, Polska zniewolona, seria Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW Prasa‑Książka‑Ruch, Warszawa 1987.

M. Kukiel, Dzieje Polski porozbiorowe (1795–1921), Londyn, Wydawnictwo „Puls”, 1993.

M. Eckert, Historia Polski 1914–1939, Warszawa 1990.

K. Groniowski, J. Skowronek, Historia Polski 1795–1914, Warszawa 1987.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.