Autorka: Marzenna Śliwka

Temat: Świat wartości na opak w Moralności pani Dulskiej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• charakteryzuje mieszczańską moralność na podstawie dramatu Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej,

• wymienia wartości, którymi kieruje się główna bohaterka,

• opisuje sytuacje, w których ujawnia się obłuda moralna postaci dramatu,

• rozpoznaje cechy kołtuna w osobach dramatu występujących w Moralności pani Dulskiej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Świat wartości na opak w Moralności pani Dulskiej”. Uczestnicy zajęć zapoznają się z treścią materiału przed lekcją.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z celami lekcji. Następnie proponuje wspólną pracę nad gromadzeniem wyrazów bliskoznacznych oraz związków frazeologicznych wokół słów: zasada, moralny.
   Nauczyciel zadaje pytania, np.: Czym są zasady moralne? Czy są potrzebne? Czym grozi ich nieprzestrzeganie? W jaki sposób traktowani są ludzie, którzy łamią zasady?

Faza realizacyjna:

1. Praca w grupach. Uczestnicy zajęć dobierają się w 4‑osobowe zespoły. Ćwiczenie rozpoczyna nauczyciel, określając czas pracy i budując początek historii, np.: Wyobraźcie sobie, że wraz z grupką przyjaciół znaleźliście się nagle w opuszczonym miasteczku. Tu zatrzymacie się na pewien czas, stąd konieczność ustalenia norm, które będą obowiązywać Was wszystkich. Każde z Was może wpłynąć na to, jak będziecie funkcjonować, dlatego musicie ustalić najważniejsze zasady, do których wszyscy będziecie zobowiązani się stosować. Ułóżcie wspólnie dekalog takich zasad.

2. Podsumowanie pracy grupowej. Nauczyciel zadaje pytania, np.: Czy udało się Wam ustalić dekalog? Czy łatwo było ustalić zasady obowiązujące wszystkich? Jakie były trudności? Co wpłynęło na to, że niektóre pomysły nie zostały zaakceptowane przez grupę?

3. Praca z tekstem – dyskusja na temat postaw bohaterów, przede wszystkim Dulskiej i Zbyszka, wobec systemu zasad i wobec kołtuństwa. Uczniowie dzielą się refleksjami na temat postaci, odnoszą się także do pojęć „kołtun”, „kołtuństwo”. Nauczyciel po wysłuchaniu wymiany zdań podkreśla, że utwór Zapolskiej zawiera wszechstronną analizę mieszczaństwa; autorka najwięcej uwagi poświęca moralnej obłudzie, zakłamaniu i bierności bohaterów, którzy akceptują swoją hierarchię wartości i nie podejmują walki o jej zmianę, ponieważ nie wierzą w zwycięstwo. Warto zaznaczyć (o ile nie zrobili tego uczniowie), że główna bohaterka reprezentuje filozofię sprowadzającą się do tezy, że wobec obcych ludzi należy prezentować się jak najlepiej. Zbyszko natomiast ujawnia słabość charakteru, usprawiedliwiając się przeznaczeniem do bycia kołtunem (np. bom się urodził po kołtuńsku, kołtun rodzinny, nalany tłuszczem i teoriami).

4. Praca z multimedium. Uczniowie wykonują polecenie 1. i 2. zamieszczone w sekcji „Schemat interaktywny”. Nauczyciel prosi ich o prezentację efektów pracy.

5. Praca indywidualna. Uczniowie wykonują samodzielnie ćwiczenia 1., 2., 3., 4., 6., 7. z sekcji „Sprawdź się”. Jeśli na wszystkie nie wystarczy czasu, nauczyciel wybiera ćwiczenia do wykonania.
   Prowadzący zajęcia zadaje pytanie: Czy zasady, którymi kierowała się bohaterka, można nazwać kodeksem moralnym na opak? Uczniowie wypowiadają się, uzasadniając swoje zdanie.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Prosi, aby uczniowie zapisali na jednej z nich przemyślenia, które zabiorą ze sobą po zajęciach, na drugiej to, czego nie akceptują lub uważają za zbędne. Jedna osoba odczytuje zapisy przy walizce i koszu.

Praca domowa:

1. Napisz monolog, który mogłaby wygłosić pani Dulska po obejrzeniu jednego z obrazów:
   - Francesco Hayez, Pocałunek, 1859,
   - Henri de Toulouse‑Lautrec, W łóżku, pocałunek, 1892,
   - Edward Munch, Pocałunek, 1897.

Materiały pomocnicze:

• Leokadia Kaczyńska, Jak prowadzić dialog z tekstem dramatycznym?, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.

• Jadwiga Czachowska, Gabriela Zapolska. Monografia bio‑bibliograficzna, Kraków 1966.

• Agnieszka Lisak, Życie towarzyskie w XIX wieku, Warszawa 2013.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.