Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Włodzimierz Juśkiewicz
Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Rodzaje przełomów rzecznych i warunki ich powstawania
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa
V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.
Uczeń:
3) charakteryzuje główne procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi (erozja, transport, akumulacja) oraz skutki rzeźbotwórczej działalności rzek, wiatru, lodowców, lądolodu i mórz oraz wietrzenia.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wyjaśnia, czym jest przełom rzeczny,
wymienia i omawia różne typy przełomów rzecznych,
określa, gdzie występują przełomy rzeczne,
wyjaśnia genezę poszczególnych rodzajów przełomów rzecznych.
Strategie nauczania: asocjacyjna, operacyjna
Metody i techniki nauczania: metoda tekstu przewodniego, dyskusja, debata, burza mózgów
Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca całego zespołu klasowego
Środki dydaktyczne: zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale, atlasy geograficzne
Materiały pomocnicze
Bajkiewicz‑Grabowska E., Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Załącznik do pracy na lekcji:
PRZEBIEG LEKCJI
Faza wprowadzająca
Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć, zadając następujące pytania: Czym jest rzeka? Jakie są elementy budowy doliny rzecznej? Czy występują różne typy takich dolin? Gdzie mogą występować?
Po odpowiedziach uczniów nauczyciel zadaje kolejne pytania: Jak zachowują się rzeki, gdy przepływają przez płaskie niziny, a jak na wyżynach i w górach? Co dzieje się, gdy rzeka natrafi na przeszkodę?
Nauczyciel przedstawia cele lekcji.
Faza realizacyjna
Prowadzący pyta uczniów, co rozumieją pod pojęciem przełomu rzecznego. Następuje burza mózgów. Każdy uczeń może przedstawić swoje pomysły. Te, które są prawidłowe lub z niewielkimi błędami, nauczyciel zapisuje na tablicy.
Następnie nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z częścią „Przeczytaj” e‑materiału i skonfrontowanie propozycji przedstawionych w czasie burzy mózgów z rzeczywistością. Nauczyciel wyświetla animację prezentującą typy przełomów rzecznych. Następuje dyskusja. Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami.
Nauczyciel prosi uczniów o dobranie się w zespoły czteroosobowe. Członkowie zespołów otrzymują mapę hipsometryczną Beskidu Małego oraz wycinki map topograficznych (załącznik). Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie przełomu rzeki Soły w oparciu o dostarczone materiały, ustalenie którędy płynęła rzeka przed wytworzeniem przełomu, porównanie obecnego i dawnego biegu.
Nauczyciel może pomóc uczniom, przedstawiając następujące wskazówki:
Soła w okresie przed ostatnimi zlodowaceniami płynęła Bramą Wilkowicką,
przełom nastąpił w związku z cofaniem się rzeki płynącej na miejscu koryta obecnej Soły,
w ostatnich tysiącach lat nie następowały znaczące ruchy pionowe Beskidu Małego.
Gdy wszystkie grupy skończą, nauczyciel prosi wybrane lub wszystkie zespoły o przedstawienie rezultatów pracy i uzasadnienie swojego wyboru (zależnie od liczby uczniów). Na końcu nauczyciel podsumowuje wszystkie odpowiedzi i objaśnia, jak płynęła Soła w przeszłości i jak płynie obecnie. Jej przełom ma charakter przełomu regresyjnego.
Faza podsumowująca
Uczniowie wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Nauczyciel czuwa nad przebiegiem pracy uczniów.
Podsumowanie najważniejszych treści omawianych podczas lekcji. W razie potrzeby prowadzący wyjaśnia wątpliwości uczniów i odpowiada na pytania dodatkowe.
Przypomnienie celów zajęć.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich zaangażowanie i możliwości.
Praca domowa
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, określ rodzaj następujących przełomów rzecznych:
przełom Dunaju przez Masyw Czeski,
Pieniński Przełom Dunajca,
przełom Lubrzanki w Górach Świętokrzyskich,
przełom Soły przez Beskid Mały.
Nauczyciel może rozszerzyć tę listę bądź wskazać w poleceniu inne przełomy rzeczne.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Animacja zawarta w e‑materiale może znaleźć zastosowanie na zajęciach dotyczących zróżnicowania środowiska przyrodniczego Polski (zakres podstawowy: XIV. 4).