Autor: Joanna Oparek

Temat: Literatura okolicznościowa XVIII wieku

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśni, co kryje się pod pojęciem “literatura okolicznościowa”;

• wymieni cechy i konwencje literatury okolicznościowej;

• prześledzi związek sposobu dystrybucji politycznej poezji okolicznościowej z jej charakterem.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat historii literatury okolicznościowej, wskazując, że rozwijała się już w starożytności.

2. Nauczyciel może dodać, że utwory o charakterze okolicznościowym występowały już u początków łacińskiej poezji świeckiej w Polsce, co było związane ze zwyczajem umieszczania – czasami także wierszowanych – inskrypcji na nagrobkach lub budowlach. Upamiętniały one postaci bohaterów, władców lub fundatorów. Jednym z najstarszych zabytków poezji łacińskiej jest zamieszczony w Kronice Galla Anonima tren na śmierć Bolesława Chrobrego. W literaturze staropolskiej poezja o charakterze okolicznościowym tworzona była przez największych mistrzów słowa.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, wskazując, że literaturę okolicznościową - okazjonalną - najczęściej klasyfikuje się według konkretnych jednostkowych wydarzeń lub ich rocznic. Zaznacza także, że terminu literatura okolicznościowa najczęściej się używa w stosunku do poezji.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

3. Prowadzący zajęcia prosi uczniów o podanie przykładów okazji z życia rodzinnego, które mogą stanowić impuls do stworzenia utworu poetyckiego

4. Nauczyciel zwraca uwagę, że wydarzenia polityczne także stanowią inspirację dla twórczości literackiej o charakterze okolicznościowym, często w konwencji satyry.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi wybraną osobę o krótkie omówienie typologii poezji okolicznościowej. Nauczyciel może dodać, że poezja okolicznościowa bywała czasami także literaturą parenetyczną, której głównym zadaniem jest propagowanie określonych wzorów osobowych.

2. Nauczyciel wraz z uczniami tworzy na tablicy schemat, w którym poezji okolicznościowej o charakterze rodzinnym i politycznym przyporządkowane zostaną typowe dla nich gatunki i konwencje (np. satyra, panegiryk).

3. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Audiobook”, a następnie wykonują polecenia 1 i 2. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje.

4. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują zamieszczone tam ćwiczenia. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Ćwiczenie 6 (mapa myśli) uczniowie mogą wykonać w parach.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie - omówienie typologii i cech poezji okolicznościowej. Inni uczniowie uzupełniają jego wypowiedź.

2. Nauczyciel może dodać, że rodzinna poezja okazjonalna charakteryzowała się schematyzmem i była osadzona w dobrze znanej odbiorcom konwencji. Choć autorzy wychodzili naprzeciw oczekiwaniom publiczności, to jednak w wielu utworach okolicznościowych pojawiały się zaskakujące rozwiązania.
   Okolicznościowa (ulotna) poezja polityczna była zwalczana przez frakcje, przeciw którym kierowała swój (często satyryczny) przekaz, z tego powodu nie wszystkie utwory przetrwały do naszych czasów. Celem autorów było kształtowanie opinii społecznej wobec tych wydarzeń i wpływanie na postępowanie odbiorców.

3. Nauczyciel prosi uczniów o wypowiedź na temat znaczenia poezji okolicznościowej. W podsumowaniu wypowiedzi, nauczyciel podkreśla, że poezja okolicznościowa posiada wartość historyczno‑kulturoznawczą niezależnie od jej walorów literackich. Poezja okolicznościowa, zdaniem T. Kostkiewiczowej, w ten sposób stawała się terenem wypracowania różnych odmian poetyckiego dyskursu o sprawach dotyczących zbiorowości (za: Regina Jakubėnas, Polska poezja okolicznościowa Wilna II połowy XVIII wieku).

Praca domowa:

1. Napisz esej na temat: Funkcja poezji ulotnej, tworzonej w związku z wydarzeniami historycznymi.

Materiały pomocnicze:

• file:///C:/Users/HP/Downloads/Jakubenas_Vilniaus_progine_poezija_Polska_poezja_okolicznosciowa_Wilna_2021_naujausia%20(1).pdf

• Zdzisław Libera, Poezja polska XVIII wieku, Warszawa 1976.

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Audiobook” do podsumowania lekcji.