Autor: Anna Juwan

Przedmiot: biologia

Temat: Odruchy warunkowe i bezwarunkowe

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Poznasz przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych.

• Dowiesz się, jak ważna jest rola odruchów warunkowych i bezwarunkowych.

• Nauczysz się odróżniać i porównywać odruchy bezwarunkowe i warunkowe.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• odwrócona klasa;

• z użyciem komputera;

• rozmowa kierowana;

• ćwiczenia interaktywne;

• symulacja;

• gwiazda pytań.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• arkusze papieru A3 z ilustracją gwiazdy.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prowadzi pogadankę, zadając pytania:
   „Czy dotknęliście kiedyś ręką czegoś gorącego? Jak zachowała się wtedy wasza ręka? Czy reakcja ta odbywała się zależnie czy niezależnie od waszej świadomości? Jak zachowujecie się, wchodząc do ciemnego pokoju? Dlaczego wchodząc do takiego pokoju, szukamy ręką włącznika światła? Jaka jest różnica między tymi dwoma odruchami?”.

Faza realizacyjna:

1. Gwiazda pytań. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każdy zespół otrzymuje arkusz papieru A3 z ilustracją gwiazdy. Zadaniem uczniów jest umieszczenie na ramionach gwiazdy pięciu pytań dotyczących tematu lekcji. Każdy zespół po napisaniu pytań przekazuje gwiazdę innej grupie, zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Teraz zadaniem uczniów jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytania na podstawie wiadomości znajdujących się w e‑materiale.
   Uczniowie swoje odpowiedzi zapisują na otrzymanym arkuszu papieru A3. Po upływie wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje gwiazdy. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje, wyjaśnia wątpliwości.

2. Praca z multimedium („Symulacja interaktywna”). Uczniowie za pomocą symulacji interaktywnej dokonują analizy przebiegu odruchów warunkowego i bezwarunkowego. Następnie w parach porównują oba rodzaje odruchów (polecenie nr 1) i wyjaśniają, dlaczego podczas wykształcania odruchu warunkowego bodziec warunkowy i bodziec neutralny muszą być skorelowane w czasie (polecenie nr 2). Swoje rozwiązania konsultują z inną, najbliżej siedzącą parą. Wybrane zespoły przedstawiają odpowiedzi na forum klasy.

3. Praca w parach. Uczniowie pracują w parach. Najpierw jedna osoba w pozycji siedzącej zakłada nogę na nogę, a druga lekko uderza ją (np. zaciśniętą dłonią) w kolano poniżej rzepki – w ścięgno mięśnia czworogłowego uda. Następnie uczniowie zamieniają się miejscami. Obserwują, jak uderzenie powoduje u nich skurcz mięśnia czworogłowego uda i nagłe wyprostowanie nogi w stawie kolanowym.

4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 6 (w którym mają za zadanie, korzystając z informacji przedstawionych w tekście, wymienić w prawidłowej kolejności elementy łuku odruchowego w odruchu kolanowym) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‑osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

5. Uczniowie w 4‑osobowych grupach wykonują ćwiczenie nr 8 (w którym mają za zadanie wyjaśnić przyczynę analfabetyzmu wtórnego i funkcjonalnego, uwzględniając w odpowiedzi rodzaje odruchów oraz warunki niezbędne do ich utrzymania), a po upływie wyznaczonego czasu dzielą się swoimi odpowiedziami na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie zdań: „Dziś nauczyłem/nauczyłam się…”, „Zrozumiałem/zrozumiałam, że…”, „Zaskoczyło mnie…”, „Dowiedziałem/dowiedziałam się...”.

2. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, podsumowuje omawiany na lekcji materiał, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 5 oraz nr 7 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

• „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania symulacji interaktywnej:

• Nauczyciel może wykorzystać multimedium zamieszczone w sekcji „Symulacja interaktywna” w fazie podsumowującej lekcji.