Dlaczego należy chronić przyrodę?
Niektóre obszary przyrodnicze na Ziemi są tak piękne, że tysiące ludzi chce je zobaczyć na własne oczy. Również w Polsce mamy takie miejsca: Puszczę Białowieską, Tatry, Pojezierze Mazurskie i wiele innych. Czy jednak przyszłe pokolenia też będą mogły odwiedzić te niesamowite miejsca, jeśli nie będą one należycie chronione przed zbyt ekspansywną działalnością człowieka?
czym jest różnorodność biologiczna;
co oznaczają pojęcia: gatunek, wymieranie, populacja, siedlisko, ekosystem, przyroda, środowisko oraz klimat;
jak przedstawia się różnorodność biologiczna w Polsce.
Podasz przykłady gospodarczego użytkowania ekosystemów.
Podasz skutki działań człowieka, które wpływają na różnorodność biologiczną.
Uzasadnisz konieczność ochrony różnorodności biologicznej.
Podasz sposoby racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody.
Przedstawisz zasadę zrównoważonego rozwoju.
1. Jak człowiek wykorzystuje zasoby przyrody?
Przyroda, która otacza człowieka, jest przez niego wykorzystywana w celu pozyskania pożywienia, wody oraz paliw kopalnych. Jej elementy są też wykorzystywane m.in. do budowy domów, dróg, maszyn oraz w przedsiębiorstwach. Wszystkie elementy przyrody, które człowiek wykorzystuje do własnych celów, nazywane są zasobami przyrodyzasobami przyrody. Niektóre z nich nigdy się nie wyczerpują (zasoby niewyczerpywalne), a inne tak (zasoby wyczerpywalne).
Duże tempo eksploatacji zasobów przyrody może doprowadzić do ich wyczerpania. Jeśli wykorzystywanie zasobów przez człowieka nie będzie zbyt szybkie, to naturalne procesy mogą doprowadzić do ich odtworzenia.
W jaki sposób odtwarzane są odnawialne zasoby przyrody?
2. Wpływ człowieka na różnorodność biologiczną
Zużywanie zasobów przyrody może się przyczynić do spadku różnorodności biologicznejróżnorodności biologicznej, a przez to doprowadzić do zwiększenia liczby gatunkówgatunków zagrożonych wyginięciem. W dużej mierze jest to konsekwencja działalności człowieka, który nieprawidłowo korzysta z zasobów przyrody i wykorzystuje ekosystemyekosystemy do własnych celów gospodarczych.
W jakich celach człowiek wykorzystuje zasoby przyrody?
Rodzaje działań człowieka, które wpływają na różnorodność biologiczną
Eliminowanie organizmów
Zanieczyszczenie środowiska
Niszczenie siedlisk
Wprowadzanie do ekosystemu nowych gatunków
3. Jak chronić zasoby przyrody?
Działania człowieka często prowadzą do niszczenia całych ekosystemów lub ich elementów. Może to prowadzić do wymierania gatunków. Niektóre gatunki roślin i zwierząt, jakie w przeszłości występowały w Polsce, są obecnie uznawane za wymarłe.
Przykłady gatunków uznanych w Polsce za wymarłe
W każdym kraju świata wyznaczono obszary objęte ochroną. Wśród form ochrony przyrody wyróżnia się parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo‑krajobrazowe.
Parki narodowe są tworzone w celu ochrony różnorodnych ekosystemów i rzadkich gatunków. Działania podejmowane w parkach narodowych w celu ochrony gatunku to m.in.: monitorowanie populacjipopulacji i ochrona siedlisk. Ponadto parki narodowe odgrywają istotną rolę w edukowaniu społeczeństwa na temat ochrony przyrody i konieczności zachowania różnorodności biologicznej.
W Polsce istnieją 23 parki narodowe. Aby przejść do informacji na temat konkretnego parku, należy kliknąć jego nazwę w legendzie.
Grafika interaktywna przedstawia parki narodowe w Polsce. Grafika przedstawia mapę Polski. Poniżej widać nazwy parków. Na nazwy można klikać, po kliknięciu na mapie wyświetli się umiejscowienie parku, a pod nią logo oraz opis.
Babiogórski Park Narodowy znajduje się na południu Polski, przy granicy ze Słowacją, na południowy wschód od Bielska‑Białej. Logo parku przedstawia białą roślinę o wachlarzowatych kwiatach na tle brązowych gór o dwóch szczytach. Wokół obrazka widać zielony pas z nazwą parku. W dolnej części widać czerwone litery MAB. Opis. Rok utworzenia 1954. Powierzchnia: 33,93 kilometry kwadratowe. Babiogórski Park Narodowy jest położony w województwie małopolski. To drugi po Tatrach najwyżej wypiętrzony obszar Polski. Znajdują się na nim dwie przełęcze: Przełęcz Brona i Lodowa Przełęcz. W parku występują liczne strumienie, źródła i jeziora. Rośnie okrzyń jeleni i rogowica alpejska. Ze zwierząt można spotkać niedźwiedzia brunatnego, wilka szarego, rysia euroazjatyckiego i głuszca.
Białowieski Park Narodowy znajduje się na wschodzie Polski, przy granicy z Białorusią, na południowy wschód od Białegostoku. Logo parku przedstawia brązowo‑białego żubra na zielonym tle. Wokół obrazka ciągnie się szary pas z czarną nazwą parku. Opis. Rok utworzenia 1932. Powierzchnia 105,27 kilometry kwadratowe. Białowieski Park Narodowy jest położony w województwie podlaskim. Jest najlepiej zachowanym fragmentem Puszczy Białowieskiej i ostatnim w Europie lasem o charakterze pierwotnym. Rośnie tu buławnik czerwony, podejźrzon marunowy, rzepik szczeciniasty, leniec bezpodkwiatkowy, lipa szerokolistna, klon zwyczajny i jesion wyniosły. Ze zwierząt można spotkać żubra europejskiego, kszyka i derkacza.
Biebrzański Park Narodowy znajduje się na wschodzie Polski, na północ od Białegostoku. Logo parku jest zielone. W środku widać ptaka o białych skrzydłach, czarnym tułowiu i pomarańczowych dziobie, obszarze ponad oczami, tylnej połowie ciała i nogach. Wokół widać nazwę parku. Po prawej i lewej stronie logo widać zarys pałek wodnych. Opis. Rok utworzenia: 1993. Powierzchnia 592,23 kilometry kwadratowe. Biebrzański Park Narodowy jest położony w województwie podlaskim. Dolina Biebrzy jest uznana przez portal Bird Life International za ostoję ptaków o randze światowej. W parku występują liczne dolinowe torfowiska, bagna i szuwary. Rośnie tu turzyca zaostrzona i różne gatunki storczyków. Ze zwierząt można spotkać: orlika grubodziobego, rybitwę białoskrzydłą, dubelta, wodniczkę, łosia euroazjatyckiego, wilka szarego, bobra europejskiego i wydrę europejską.
Bieszczadzki Park Narodowy znajduje się w południowo wschodniej Polsce, przy granicy z Ukrainą. Logo przedstawia pomarańczowego rysia na zielonym tle. Wokół obrazka ciągnie się czarny pas z białą nazwą parku. Na dole widać trzy białe gwiazdki. Opis. Rok utworzenia 1973. Powierzchnia 292,02 kilometrów kwadratowych. Bieszczadzki Park Narodowy jest położony w województwie podkarpackim. Występują w nim połoniny, będące pasmami górskich łąk położonych ponad górną granicą lasu. Rośnie tu buk zwyczajny, jodła pospolita, klon jawor, świerk pospolity, widłak alpejski i zawilec narcyzowy. Ze zwierząt można spotkać niedźwiedzia brunatnego, wilka szarego, rysia euroazjatyckiego, żbika europejskiego i żubra europejskiego.
Park Narodowy Bory Tucholskie znajduje się w północnej części Polski na północ od Bydgoszczy. Logo przedstawia dwa drzewa. Na gałęzi jednego z nich siedzi głuszec, czyli ptak o rozłożystym, wachlarzowatym ogonie. W tle widać jezioro. Naokoło obrazka ciągnie się biały pas z brązową nazwą parku. Opis. Rok założenia 1996. Powierzchnia 46,13 kilometrów kwadratowych. Park Narodowy Bory Tucholskie jest położony w województwie pomorskim. Występuje w nim unikatowy sandrowo‑pojezierny typ krajobrazu. Rośnie tu lobelia jeziorna, zimoziół północny, poryblin jeziorny, elisma wodna, rosiczka i widłaki. Ze zwierząt można spotkać: bielika, puchacza, żurawia popielatego, wydrę europejską, poskocza krasnego i rzęsorka rzeczka.
Drawieński Park Narodowy znajduje się na zachodzie Polskim na północny wschód od Gorzowa Wielkopolskiego. Logo przedstawia brązową wydrę na niebieskim podłożu i zielonym tle. Naokoło niej widać żółte koło. Ponad nią widać żółtą nazwę parku. Opis: Rok utworzenia: 1990. Powierzchnia: 115,32 kilometrów kwadratowych. Drawieński Park Narodowy jest położony w województwie lubuskim, zachodniopomorskim i wielkopolskim. To zwarty kompleks leśny, w którym występuje 20 jezior. Mokradła zajmują ok. 30 ha. Przez park przepływa rzeka Płociczna, której woda jest niezwykle czysta. Rośnie tu jarząb brekinia, wawrzynek wilczełyko, chamedafne północna, lilia złotogłów i lipiennik Loesela. Ze zwierząt można spotkać: bielika, kormorana czarnego, gągoła, wydrę europejską, bobra europejskiego i żółwia błotnego.
Gorczański Park Narodowy znajduje się na południu Polski na południowy zachód od Nowego Sącza. Logo przedstawia czarną salamandrę plamistą w żółte plamy na żółtym tle. Ogon salamandry zatacza półokrąg i kończy się u góry przy czarnej nazwie parku. Opis. Rok utworzenia: 1981. Powierzchnia 70,30 kilometrów kwadratowych. Gorczański Park Narodowy jest położony w województwie małopolskim. To rozległe lasy, pozostałości puszczy karpackiej, wraz z mozaiką polan reglowych. Rośnie tu mieczyk dachówkowaty, kuklik górski i podkolan biały. Ze zwierząt można spotkać: wilka szarego, rysia euroazjatyckiego, niedźwiedzia brunatnego, bociana czarnego, głuszca i puchacza.
Park Narodowy Gór Stołowych znajduje się w południowo zachodniej Polsce, przy granicy z Czechami. Logo przedstawia białą górę składającą się z prostokątnych skał ułożonych jedna na drugiej. Obok góry widać dwa drzewa iglaste. Po lewej stronie logo na obwodzie widać białą nazwę. Opis. Rok utworzenia 1993. Powierzchnia 63,40 kilometrów. Park Narodowy Gór Stołowych jest położony w województwie dolnośląskim. Charakteryzuje się unikatową rzeźbą terenu. Występują w nim liczne głębokie szczeliny, labirynty i blokowiska skalne. Rośnie tu pełnik europejski, modrzewnica północna i sosna błotna. Ze zwierząt można spotkać: bociana czarnego, sóweczkę, włochatkę, przepiórkę, derkacza, jelenia szlachetnego i traszkę górską.
Kampinoski Park Narodowy znajduje się w centralnej Polsce, na zachód od Warszawy. Logo przedstawia brązowego łosia na zielonym tle. Obwód grafiki jest szary z czarną nazwą parku. Opis. Rok utworzenia 1959. Powierzchnia 385,44 kilometry kwadratowe. Kampinoski Park Narodowy jest położony w województwie mazowieckim. Występują w nim najlepiej zachowane w Europie wydmy śródlądowe. Rośnie tu brzoza czarna, wężymord stepowy i chamedafne północna. Ze zwierząt można spotkać: rysia euroazjatyckiego, łosia euroazjatyckiego, bielika i bociana czarnego.
Karkonoski Park Narodowy znajduje się w zachodniej Polsce, przy granicy z Czechami, na południe od Jeleniej Góry. Logo przedstawia dwa kielichowate kwiaty o niebieskich płatkach na tle zielonej góry. Tło jest żółte. Obwód grafiki jest zielony z białą nazwą parku. W dolnej części widać litery MAB. Opis. Rok utworzenia. 1959. Powierzchnia 55,80 kilometrów kwadratowych. Karkonoski Park Narodowy jest położony w województwie dolnośląskim. Obejmuje unikatowe ekosystemy Karkonoszy wraz z górą Śnieżką – najwyższym szczytem Sudetów. W parku występują naturalne lasy podgórskie i dolnoreglowe. Rośnie tu skalnica bazaltowa, gnidosz sudecki, skalnica śnieżna, malina moroszka i wierzba lapońska. Ze zwierząt można spotkać: ślimaka poczwarówkę alpejską, cietrzewia, sóweczkę, podróżniczka i mornela.
Magurski Park Narodowy znajduje się w południowej Polsce, przy granicy ze Słowacją, na południowy zachód od Krosna. Logo przedstawia brązowego orła na tle zielonych gór i błękitnego nieba. Obwód grafiki jest zielony z brązowymi pasami i ciemnozieloną nazwą parku. Opis. Rok założenia 1995. Powierzchnia: 194,39 kilometrów kwadratowych. Magurski Park Narodowy jest położony w województwie podkarpackim i małopolskim. Obejmuje obszar przejściowy między Karpatami Zachodnimi i Karpatami Wschodnimi. Rośnie tu tojad dzióbaty, ciemiężyca zielona, modrzyk górski i storczyk. Ze zwierząt można spotkać: niedźwiedzia brunatnego, wilka szarego, rysia euroazjatyckiego, puszczyka uralskiego, myszołowa wschodniego i orlika krzykliwego.
Narwiański Park Narodowy znajduje się we wschodniej Polsce, na zachód od Białegostoku. Logo przedstawia czarnego drapieżnego ptaka z rozłożonymi skrzydłami na tle trzech kolorów. Są to od góry: błękitny, żółty, zielony. Obwód grafiki jest granatowy z białą nazwą parku. Opis. Rok utworzenia: 1996. Powierzchnia 68,10 kilometrów kwadratowych. Narwiański Park Narodowy jest położony w województwie podlaskim. Obejmuje obszary położone nad Narwią – rzeką, która tworzy nieregularną i skomplikowaną sieć. Rośnie tu kosaciec syberyjski, wielosił błękitny i podkolan biały. Ze zwierząt można spotkać: błotniaka stawowego, wodniczkę i bataliona.
Ojcowski Park Narodowy znajduje się w południowej Polsce, na północ od Krakowa. Logo przedstawia czarnego nietoperza z rozłożonymi na boki skrzydłami na jasnozielonym tle. Nad nietoperzem widać czarne litery O P N. Tło grafiki jest ciemnozielone, na obwodzie widać białe koło, pod którym widać białą nazwę parku. Rok utworzenia: 1956. Powierzchnia 21,46 kilometrów kwadratowych. Ojcowski Park Narodowy jest położony w województwie małopolskim. Obejmuje Dolinę Prądnika. Występują w nim liczne jaskinie i schroniska skalne. Rośnie tu obuwik pospolity, ostnica Jana i brzoza ojcowska. Ze zwierząt można spotkać: nocka orzęsionego i kumaka nizinnego.
Pieniński Park Narodowy znajduje się w południowej Polsce, przy granicy ze Słowacją, na południe od Nowego Sącza. Logo przedstawia trzy zielone trójkątne góry z niebieską podstawą, na której widać rok 1932. Poniżej na białym tle widać zieloną nazwę parku. Rok utworzenia: 1932. Powierzchnia: 23,46 kilometrów kwadratowych. Pieniński Park Narodowy jest położony w województwie małopolskim. To pasmo górskie z ostrymi sylwetkami szczytów. Północne zbocza stromo opadają się w stronę Dunajca. Rośnie tu aster alpejski i pszonak pieniński. Ze zwierząt można spotkać: niepylaka apollo i traszkę górską.
Poleski Park Narodowy znajduje się we wschodniej Polsce, na wschód od Lublina. Logo przedstawia brązowego żurawia na piaskowym tle. Na dole widać niebieski kolor. Obwód grafiki jest brązowy z piaskowożółtą nazwą parku. Na dole logo widać litery MAB. Opis. Rok utworzenia 1990. Powierzchnia 97,64 kilometry kwadratowe. Poleski Park Narodowy jest położony w województwie lubelskim. Obejmuje liczne jeziora, stawy, rzeki i torfianki. Rośnie tu rosiczka, pływacz, tłustosz zwyczajny i aldrowanda pęcherzykowata. Ze zwierząt można spotkać: żółwia błotnego, wodniczkę i strzeblę przekopową.
Roztoczański Park Narodowy mieści się we wschodniej Polsce, na wschód od Zamościa. Logo przedstawia białego konia o czarnej grzywie i ogonie na zielono czarno żółtym tle. Nad koniem widać litery R P N. Wokół ciągnie się żółta nazwa parku. Na dole widać rok 1974. Opis. Rok utworzenia 1974. Powierzchnia 84.83 kilometry kwadratowe. Roztoczański Park Narodowy jest położony w województwie lubelskim. Obejmuje dolinę górnego Wieprza. Rośnie tu granicznik płucnik, rosiczka pośrednia, zimoziół północny, powojnik prosty, goryczuszka orzęsiona, szafirek miękkolistny, buławnik czerwony i obuwik pospolity. Ze zwierząt można spotkać: wilka szarego, rysia euroazjatyckiego, wydrę europejską, dzięcioła białogrzbietego, muchołówkę białoszyją, orlika krzykliwego, bociana czarnego, puszczyka uralskiego, sóweczkę, gniewosza plamistego, żabę zwinkę, głowacza białopłetwego, pijawkę lekarską, zagłębka bruzdkowanego i szlaczkonia torfowca.
Słowiński Park Narodowy mieści się na północy Polski, nad morzem, na północ od Słupska. Logo przedstawia białą mewę na niebieskim tle. Dół grafiki jest żółty. Obwód grafiki jest zielony z białą nazwą parku. Rok utworzenia 1967. Powierzchnia 327,44 kilometry kwadratowe. Słowiński Park Narodowy jest położony w województwie pomorskim. Obejmuje jeziora przymorskie, bagna, torfowiska, łąki, bory i lasy. Występują tu ruchome wydmy. Rośnie mech torfowiec, rosiczka okrągłolistna, widłak torfowy, woskownica europejska, wrzosiec bagienny i sosna zwyczajna. Ze zwierząt można spotkać: ohara, płaskonosa, berniklę białolicą i biegusa malutkiego.
Świętokrzyski Park Narodowy znajduje się w południowej Polsce, na wschód od Kielc. Logo przedstawia brązowego jelenia o dużym porożu na jasnozielonym tle. Pomiędzy porożem widać krzyż o dwóch poziomych belkach. Obwód grafiki jest ciemnozielony z białą nazwą parku. Opis. Rok utworzenia 1950. Powierzchnia 76,26 kilometrów kwadratowych. Świętokrzyski Park Narodowy jest położony w województwie świętokrzyskim. Obejmuje najstarsze góry w Polsce. Na grzbietach gór występują gołoborza, czyli charakterystyczne rumowiska skalne. Rośnie tu jodła pospolita, cis pospolity, modrzew polski, lilia złotogłów, pełnik europejski i narecznica szerokolistna. Ze zwierząt można spotkać: popielicę szarą, koszatkę leśną i dzięcioła zielonego.
Tatrzański Park Narodowy znajduje się na południu Polski, przy granicy ze Słowacją, na południe od Zakopanego. Logo przedstawia szarą kozicę na błękitnym tle, obok, po prawej stronie widać szarą nazwę parku. Opis. Rok utworzenia 1955. Powierzchnia 211,97 kilometrów kwadratowych. Tatrzański Park Narodowy jest położony w województwie małopolskim. Obejmuje najwyższe szczyty w Polsce. W parku występują liczne płynące dolinami strumienie i potoki. Rośnie tu skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska i lilia złotogłów. Ze zwierząt można spotkać: niedźwiedzia brunatnego, świstaka alpejskiego i kozicę północną.
Park Narodowy Ujście Warty znajduje się w zachodniej Polsce, przy granicy z Niemcami, na południowy zachód od Gorzowa Wielkopolskiego i na północny zachód od Zielonej Góry. Logo przedstawia brązową gęś w locie na niebieskim tle. Obwód grafiki jest szary z czarną nazwą parku. Opis. Rok utworzenia 2001. Powierzchnia 80,74 kilometry kwadratowe. Park Narodowy Ujście Warty jest położony w województwie lubuskim. Obejmuje tereny podmokłe, łąki, pastwiska, turzycowiska i trzcinowiska. Rośnie tu nasięźrzał pospolity i kukułka krwista. Ze zwierząt można spotkać: bielika, wodniczkę, derkacza, rybitwę czarną, gęgawę, perkoza rdzawoszyjego, kropiatkę, płaskonosa, rycyka, łabędzia niemego, łyskę, żurawia, gęś zbożową i gęś białoczelną.
Wielkopolski Park Narodowy znajduje się w centralnej Polsce, na południe od Poznania. Logo przedstawia pomarańczową sowę na czarnym tle. Obwód grafiki jest pomarańczowy z czarną nazwą parku. W dolnej części znajduje się napis jeziory. Opis. Rok utworzenia 1957. Powierzchnia 75,84 kilometry kwadratowe. Wielkopolski Park Narodowy jest położony w województwie wielkopolskim. Obejmuje wysoczyznę morenową zbudowaną z glin i piasków. W parku występują liczne jeziora, w tym Jezioro Góreckie. Rośnie tu zimoziół północny, wiciokrzew pomorski i jarząb brekinia. Ze zwierząt można spotkać: jelonka rogacza, kraskę, zimorodka, dzięcioła czarnego, ryjówkę, kunę leśną i borsuka europejskiego.
Wigierski Park Narodowy znajduje się w północno wschodniej Polsce, na południowy wschód od Suwałk. Logo przedstawia brązowego bobra na zielonym tle, na którym znajduje się również niebieski kształt przedstawiający jezioro. Obwód grafiki jest ciemnozielony z białą nazwą parku. Opis. Rok założenia 1989. Powierzchnia. 150, 85 kilometrów kwadratowych. Wigierski Park Narodowy jest położony w województwie podlaskim. Obejmuje wzniesienia morenowe i ekosystemy wodne. Rośnie tu brzoza niska, kosatka kielichowa i lipiennik Loesela. Ze zwierząt można spotkać: bobra europejskiego, myszołowa, orlika krzykliwego, gągoła, nura czarnoszyjego, kumaka nizinnego i grzebiuszkę ziemną.
Woliński Park Narodowy znajduje się w północno zachodniej Polsce, na północ od Szczecina. Logo przedstawia brązowego orła o żółtym dziobie i nogach siedzącego na czarnym prostokącie z białymi literami W P N. Tło grafiki jest białe z białą nazwą parku na obwodzie. Rok utworzenia 1960. Powierzchnia 109,37 kilometrów kwadratowych. Woliński Park Narodowy jest położony w województwie zachodniopomorskim. Obejmuje deltę Świny i odcinek wybrzeża klifowego. Park porastają lasy bukowe. Rośnie tu storczyk, długosz królewski, wiciokrzew pomorski i mikołajek nadmorski. Ze zwierząt można spotkać: bielika, biegusa zmiennego, oharę i wodniczkę.
Film przedstawia skutki działań człowieka, które wpływają na różnorodność biologiczną. Wyjaśnia, dlaczego i w jaki sposób należy chronić przyrodę, uwzględniając zasadę zrównoważonego rozwoju.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RTw7o51JUHZIu
Film przedstawia zdjęcia oraz nagrania obrazujące jakie działania człowieka, urządzenia oraz czynniki powodują niszczenie środowiska naturalnego oraz sposoby na to jak je ochronić.
Słownik
przestrzeń o zmniejszonym stężeniu ozonu w ozonosferze; obszary znajdujące się pod dziurą ozonową są narażone na większe promieniowanie UV
zjawisko fizyczne polegające na wzroście temperatury powierzchni planety (np. Ziemi) oświetlanej przez gwiazdę (np. Słońce) w wyniku zatrzymywania promieniowania (m.in. cieplnego) przez gazy w atmosferze planety
(gr. oíkos – mieszkanie; sýstēma – zestawienie); układ ekologiczny, który składa się z zespołów organizmów (biocenozy) i ze środowiska (biotopu), w którym zachodzi przepływ energii i obieg materii; biocenoza i biotop powinny funkcjonować w harmonii ze sobą
grupa osobników o podobnych cechach, które mogą się swobodnie ze sobą krzyżować i dawać płodne potomstwo
proces pogarszania jakości gleby w wyniku wyczerpania naturalnych zasobów (nadmiernej eksploatacji) bez właściwego nawożenia
system uprawy polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku bądź o podobnych wymaganiach glebowych
zrównoważone użytkowanie oraz odnawianie zasobów, tworów i składników przyrody takich jak:
dziko występujące rośliny, zwierzęta i grzyby,
rośliny, zwierzęta i grzyby objęte ochroną gatunkową,
siedliska przyrodnicze,
twory przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt,
krajobraz,
zieleń w miastach i na wsiach,
zadrzewienia
ochrona wszystkich elementów środowiska przed niekorzystnym wpływem działalności człowieka i zachowanie ich możliwie naturalnego charakteru
warstwa ozonowa; warstwa zwiększonej koncentracji ozonu w atmosferze (gazowej powłoce Ziemi) znajdująca się na wysokości od 15 do 35 km n.p.m.; jej funkcją jest redukowanie dopływu promieniowania ultrafioletowego emitowanego przez Słońce do powierzchni Ziemi; bierze także udział w przekształcaniu energii promieniowania UV w energię cieplną
grupa osobników należąca do jednego gatunku, która występuje w danym czasie na danym terenie, mogąca się ze sobą swobodnie krzyżować, wydając na świat płodne potomstwo
przemiany, podczas których ze skały macierzystej powstają i różnicują się gleby
bioróżnorodność; zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji: różnorodność genów, gatunków oraz ekosystemów
minerał zawierający związki metali, wykorzystywany w celach przemysłowych
środowisko, w którym występuje dany gatunek
skała osadowa; jest stosowana m.in. jako materiał budowlany, drogowy i rzeźbiarski
składa osadowa, jest stosowana m.in. jako kamień budowlany, do wyrobu wapna palonego, cementu, szkła, w przemyśle papierniczym i chemicznym
mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego; smog tworzą zanieczyszczenia pierwotne (pyły, gazy i pary emitowane przez zakłady przemysłowe, energetyczne, silniki spalinowe pojazdów mechanicznych itp.) i produkty ich chemicznych przemian
ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze, a także ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności
procesy prowadzące do rozpadu mechanicznego i rozkładu chemicznego skał
masowy wzrost populacji samożywnych mikroorganizmów (np. protistów lub bakterii) w zbiornikach wodnych, w wyniku którego woda mętnieje i lekko się pieni, nabiera zielonkawej barwy oraz nieprzyjemnego zapachu
wykorzystywane przez człowieka elementy przyrody
Zadania
1. dziura ozonowa, 2. kwaśne opady, 3. globalne ocieplenie, 4. smog - freony są związkami wykorzystywanymi w przeszłości w urządzeniach chłodniczych i aerozolach; powodują trwały rozpad cząsteczek ozonu w ozonosferze, co prowadzi do powstania obszaru o zmniejszonym stężeniu tego gazu,
1. dziura ozonowa, 2. kwaśne opady, 3. globalne ocieplenie, 4. smog - para wodna w atmosferze po zmieszaniu z zanieczyszczeniami emitowanymi głównie w wyniku spalania prowadzi do powstania gęstej i szkodliwej mgły,
1. dziura ozonowa, 2. kwaśne opady, 3. globalne ocieplenie, 4. smog - nadmierna emisja do atmosfery gazów cieplarnianych, głównie dwutlenku węgla, metanu i pary wodnej, powoduje wzrost średniej temperatury powietrza
Wprowadzanie do ekosystemów obcych gatunków może prowadzić do: Możliwe odpowiedzi: 1. rozprzestrzeniania się obcych gatunków wypierając gatunki rodzime, 2. zjadania przedstawicieli rodzimych gatunków przez przedstawicieli obcych gatunków, 3. zwiększenia liczebności rodzimych gatunków na skutek zmniejszenia konkurencji, 4. wyjadania rodzimych roślin przez przedstawicieli obcych gatunków, powodując niedobór pokarmu dla przedstawicieli gatunków rodzimych
Ilustracje umieszczone w galerii przedstawiają obszar nad biegunem południowym, nad którym znajduje się największa dziura ozonowa. Obszary, w których grubość warstwy ozonowej jest prawidłowa, zaznaczono kolorem niebieskim. Obszary o zmniejszonej grubości warstwy ozonowej zaznaczono kolorami: żółtym i czerwonym. Kolor czerwony oznacza najmniejszą grubość warstwy ozonowej. Na podstawie galerii zdjęć wyjaśnij obserwowane zmiany w rozmiarze dziury ozonowej na przestrzeni lat 1979–2019.
Mapa przedstawia średnie roczne temperatury powietrza w Polsce w latach 1961–1990 i 2011–2020. Na jej podstawie wyjaśnij, jak człowiek mógł się przyczynić do zaobserwowanych zmian średnich temperatur powietrza w Polsce w podanych okresach. W odpowiedzi uwzględnij rozwój ekonomiczny i gospodarczy kraju.
Notatnik
Bibliografia
Internetowa encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, dostępna na stronie internetowej www.encyklopedia.pwn.pl.
Reece J.B. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.