Ważne daty

Łacina wokół nas

Język łaciński ukształtował się wiele wieków przed Chrystusem na terenie Lacjum w środkowej Italii. Z czasem stał się ojczystą mową Rzymian, a wraz z ich ekspansją w Europie – językiem rzymskiej republiki, a następnie całego Imperium Romanum. Po upadku cesarstwa na Zachodzie, łacina nie przestała być językiem całej wykształconej Europy – nadal tworzono w niej dzieła literackie, stanowiła język urzędowy i posługiwano się nią w dyplomacji. To z niej ukształtowały się między V i IX w. n.e. tzw. języki romańskiejęzyki romańskiejęzyki romańskie. Najpopularniejsze z nich to: włoski, hiszpański czy francuski. Podobieństwa, które między nimi obserwujemy, wynikają właśnie ze wspólnego pochodzenia. Język łaciński zawsze był obecny w Europie. Historia tego języka, to dzieje kultury europejskiej. Próba poznania łaciny daje możliwość lepszego rozumienia zjawisk, które zachodziły w naszej historii i kulturze. Jej znajomość moglibyśmy porównać do okularów, przez które lepiej widzimy otaczający nas świat.

RRrCLUcFTBbFX1

Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia skan kolumny z Forum Romanum na której znajduje się wczesno łacińska inskrypcja. Zapisy na kolumnie nie są czytelne, część inskrypcji została uszkodzona.

Łacina językiem nauki

Z czasem łacina przestała być językiem ojczystym kogokolwiek. Ten fakt nie spowodował jednak jej całkowitego zniknięcia. Pozostała z nami jako wspaniały nośnik idei i język na tyle precyzyjny, że przez kolejne wieki wciąż wydawał się ludziom idealny do przekazywania treści naukowych. Dziś nazywamy łacinę językiem martwym, choć właściwie łacina nigdy nie „umarła”. Nadal jej używamy, choć czasem czynimy to nieświadomie.

Przyjrzyj się choćby oznaczeniom pierwiastków:

Po łacinie o państwie, prawie, Bogu

Elity i myśliciele europejscy przez wieki używali łaciny nie tylko do opisywania świata przyrody. Precyzja języka Rzymian kolejnym pokoleniom wydawała się idealna dla wyrażania myśli związanych ze społeczeństwem, prawem, czy nawet z tym co boskie. Uniwersalne łacińskie maksymy prawnicze w zwięzły sposób określają zasady, sprecyzowane następnie w szczegółowych zapisach kodeksów. Zwróć uwagę na kilka z nich. Czy są ci znane?

R1GkOQGlIE0or1

Ilustracja autorstwa Johna Leecha pod tytułem „Karykatura Cycerona”, na którym znajduje się tłum ludzi. W samym centrum obrazu stoi mężczyzna w średnim wieku, jest ubrany w długą biało-różową togę. Mężczyzna ma krótkie i czarne włosy. Lewą rękę ma podniesioną do góry i trzyma w niej papierowy zwój. Wokół niego znajdują się ludzie. W prawej części obrazu obecna jest grupa mężczyzn, która odwraca wzrok od Cycerona. Sprawiają wrażenie złych i obrażonych. Scena przemówienia Cycerona odbywa się w pomieszczeniu.

Polonia czyli polska

Z językiem łacińskim wiążą się również losy naszego kraju. Właściwie wszystkie ważne teksty, które w pierwszych wiekach naszej historii powstawały w Polsce i o Polsce, napisane były w języku Rzymian. W najstarszych rocznikach odnajdujemy wzmiankę: „966 – Mysko dux baptizatur” (966 – książę Mieszko zostaje ochrzczony). To właśnie po łacinie o Polakach pisze anonimowy autor, zwany Galem, również Wincenty Kadłubek i Jan Długosz. W tym języku powstaje Dē revolūtiōnibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) Mikołaja Kopernika, czy choćby Dē Rēpūblicā emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Poznawanie języka łacińskiego to poznawanie kultury antyku, której ślady pozostały w Europie na wieki. Ale to też lepsze rozumienie naszej ojczyzny – jej kultury, obyczajów i historii.

ROe8ES5usBtYw1

Obraz autorstwa Jana Matejki pod tytułem „Zaprowadzenie chrześcijaństwa” przedstawia próbę wprowadzenia religii chrześcijańskiej na ziemiach pogańskich. Na pierwszym planie obrazu znajdują się ludzie od prostych rolników po ludzi majętnych. Jeden z rolników orze pole. Z prawej strony obrazu znajduje się rosły mężczyzna ubrany w czerwone spodnie i koszulę. W jednej dłoni trzyma srebrny miecz, jego druga dłoń opiera się o krzyż – symbol chrześcijaństwa. W tle widoczny są lasy, gród oraz jego mury obronne. Scena na obrazie ma miejsce późnym wieczorem, niebo ma barwę niebiesko-pomarańczową, po którym latają ptaki.

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

RRrCLUcFTBbFX1

Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia skan kolumny z Forum Romanum na której znajduje się wczesno łacińska inskrypcja. Zapisy na kolumnie nie są czytelne, część inskrypcji została uszkodzona.

R1GkOQGlIE0or1

Ilustracja autorstwa Johna Leecha pod tytułem „Karykatura Cycerona”, na którym znajduje się tłum ludzi. W samym centrum obrazu stoi mężczyzna w średnim wieku, jest ubrany w długą biało-różową togę. Mężczyzna ma krótkie i czarne włosy. Lewą rękę ma podniesioną do góry i trzyma w niej papierowy zwój. Wokół niego znajdują się ludzie. W prawej części obrazu obecna jest grupa mężczyzn, która odwraca wzrok od Cycerona. Sprawiają wrażenie złych i obrażonych. Scena przemówienia Cycerona odbywa się w pomieszczeniu.

ROe8ES5usBtYw1

Obraz autorstwa Jana Matejki pod tytułem „Zaprowadzenie chrześcijaństwa” przedstawia próbę wprowadzenia religii chrześcijańskiej na ziemiach pogańskich. Na pierwszym planie obrazu znajdują się ludzie od prostych rolników po ludzi majętnych. Jeden z rolników orze pole. Z prawej strony obrazu znajduje się rosły mężczyzna ubrany w czerwone spodnie i koszulę. W jednej dłoni trzyma srebrny miecz, jego druga dłoń opiera się o krzyż – symbol chrześcijaństwa. W tle widoczny są lasy, gród oraz jego mury obronne. Scena na obrazie ma miejsce późnym wieczorem, niebo ma barwę niebiesko-pomarańczową, po którym latają ptaki.

RTNfUTJtEfJen1

Ilustracja autorstwa Aleksandra Regulskiego pod tytułem „Jan Kochanowski” przedstawia portret słynnego poety. Mężczyzna pozuje w pomieszczeniu, na półkach widoczne są książki. Ma krótkie ciemne włosy i bujny zarost. Charakteryzuje się kamiennym wyrazem twarzy. Kochanowski ubrany jest w koszulę oraz długi ciemny płaszcz. W jednej dłoni trzyma papierowy zwój, w drugiej dłoni trzyma kawałek materiału.

RKbzzGmccThVW1

Obraz Jana Matejki przedstawia portret Andrzeja Frycza Modrzewskiego – mężczyzny w podeszłym wieku. Na twarzy Modrzewskiego widoczne są liczne zmarszczki, oraz bujny siwo-rudy zarost. Na jego głowie znajduje się nakrycie głowy, które zakrywa włosy. Mężczyzna ma bardzo poważną minę, nie pokazuje swoich uczuć. Ubrany jest w czarny płaszcz.

R1ZYlNOaXqw4D1

Obraz nieznanego autora przedstawia portret Macieja Kazimierza Sarbiewskiego – mężczyzny w średnim wieku. Sarbiewski ma krótkie czarne włosy, oraz ciemne krótkie wąsy, ubrany jest w biało-czarny płaszcz z widocznymi złotymi zdobieniami na rękawach. Na jego twarzy widoczny jest lekki uśmiech. Jedną dłoń ma schowaną, w drugiej dłoni znajduje się wieniec laurowy.

R8QZX3SOqcg7v1

Obraz nieznanego autora przedstawia portret Mikołaja Kopernika – słynnego polskiego astronoma. Mężczyzna w średnim wieku ukazany jest na tle ciemnej ściany. Ma długie ciemne włosy, patrzy się w prawą stronę, na jego twarzy widoczne są zmarszczki i delikatny uśmiech. Kopernik ubrany jest w czarną koszulę oraz czerwoną kamizelkę.

RZV7Bac1M6FyG1

Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia portret Andrzeja Krzyckiego – poety i duchownego. Mężczyzna jest w średnim wieku, ma krótkie włosy, które są przykryte przez piuskę. Na jego twarzy znajduje długa broda i wąsy, spod których wyłania się lekki uśmiech. Krzycki ubrany jest w długą czarną szatę, na jego szyi widoczny jest żelazny krzyż.

Bibliografia

J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2001.

K. Kumaniecki, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 1997.

M. Plezia, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2007.

Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia łacińska, Kraków 2006.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.