II tys. p.n.e. – początki kształtowania się łaciny w Lacjum
V – IX w. n.e. – okres kształtowania się języków romańskich
1543 – data wydania O obrotach ciał niebieskich Mikołaja Kopernika
1551 – data wydania O naprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RgDCL6OMt07eu1
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń: 1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu; 2. nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy.
Nauczysz się
definiować słowa w znanych ci językach nowożytnych oraz terminologii;
dostrzegać łacińskie źródła polskiej kultury;
opowiadać czym jest język łaciński i jaki był jego wpływ na rozwój kultury europejskiej.
Łacina wokół nas
Język łaciński ukształtował się wiele wieków przed Chrystusem na terenie Lacjum w środkowej Italii. Z czasem stał się ojczystą mową Rzymian, a wraz z ich ekspansją w Europie – językiem rzymskiej republiki, a następnie całego Imperium Romanum. Po upadku cesarstwa na Zachodzie, łacina nie przestała być językiem całej wykształconej Europy – nadal tworzono w niej dzieła literackie, stanowiła język urzędowy i posługiwano się nią w dyplomacji. To z niej ukształtowały się między V i IX w. n.e. tzw. języki romańskiejęzyki romańskiejęzyki romańskie. Najpopularniejsze z nich to: włoski, hiszpański czy francuski. Podobieństwa, które między nimi obserwujemy, wynikają właśnie ze wspólnego pochodzenia. Język łaciński zawsze był obecny w Europie. Historia tego języka, to dzieje kultury europejskiej. Próba poznania łaciny daje możliwość lepszego rozumienia zjawisk, które zachodziły w naszej historii i kulturze. Jej znajomość moglibyśmy porównać do okularów, przez które lepiej widzimy otaczający nas świat.
RRrCLUcFTBbFX1
RzqiZZb3uClHG
Ćwiczenie 1
Połącz wyrazy łacińskie z ich polskimi znaczeniami. Zwróć uwagę, czy wykonując zadanie opierasz się na podobieństwie łacińskich słów do słów polskich, czy może słów znanych Ci z innych języków. mōns Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża rēgīna Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża aqua Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża lingua Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża populus Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża rosa Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża
Połącz wyrazy łacińskie z ich polskimi znaczeniami. Zwróć uwagę, czy wykonując zadanie opierasz się na podobieństwie łacińskich słów do słów polskich, czy może słów znanych Ci z innych języków. mōns Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża rēgīna Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża aqua Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża lingua Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża populus Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża rosa Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża
Połącz wyrazy łacińskie z ich polskimi znaczeniami. Zwróć uwagę, czy wykonując zadanie opierasz się na podobieństwie łacińskich słów do słów polskich, czy może słów znanych Ci z innych języków.
góra, lud, królowa, język, woda, róża
mōns
rēgīna
aqua
lingua
populus
rosa
Łacina językiem nauki
Z czasem łacina przestała być językiem ojczystym kogokolwiek. Ten fakt nie spowodował jednak jej całkowitego zniknięcia. Pozostała z nami jako wspaniały nośnik idei i język na tyle precyzyjny, że przez kolejne wieki wciąż wydawał się ludziom idealny do przekazywania treści naukowych. Dziś nazywamy łacinę językiem martwym, choć właściwie łacina nigdy nie „umarła”. Nadal jej używamy, choć czasem czynimy to nieświadomie.
Przyjrzyj się choćby oznaczeniom pierwiastków:
symbol
łacińska nazwa
polska nazwa
Au
aurum
złoto
Ag
argentum
srebro
Fe
ferrum
żelazo
Sn
stannum
cyna
Pb
plumbum
ołów
R1WSwUUfdFROI
Ćwiczenie 2
Połącz symbole pierwiastków z polskimi nazwami. Au - aurum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Ag- argentum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Fe - ferrum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Sn - stannum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Pb - plumbum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo
Połącz symbole pierwiastków z polskimi nazwami. Au - aurum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Ag- argentum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Fe - ferrum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Sn - stannum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Pb - plumbum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo
Połącz symbole pierwiastków z polskimi nazwami.
ołów, srebro, cyna, żelazo, złoto
Au - aurum
Ag- argentum
Fe - ferrum
Sn - stannum
Pb - plumbum
Po łacinie o państwie, prawie, Bogu
Elity i myśliciele europejscy przez wieki używali łaciny nie tylko do opisywania świata przyrody. Precyzja języka Rzymian kolejnym pokoleniom wydawała się idealna dla wyrażania myśli związanych ze społeczeństwem, prawem, czy nawet z tym co boskie. Uniwersalne łacińskie maksymy prawnicze w zwięzły sposób określają zasady, sprecyzowane następnie w szczegółowych zapisach kodeksów. Zwróć uwagę na kilka z nich. Czy są ci znane?
in locō parentis
dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna)
caveat ēmptor
dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym)
in dubiō prō reō
w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
prō pūblicō bonō
dla dobra publicznego
R1GkOQGlIE0or1
RsAsDQyjEmHIy
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj polskie wyrazy do słów łacińskich, z którymi są związane: cīvis - obywatel Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm lēgēs - prawa Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm deus – bóg Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm
Przyporządkuj polskie wyrazy do słów łacińskich, z którymi są związane: cīvis - obywatel Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm lēgēs - prawa Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm deus – bóg Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm
Przyporządkuj poniższe polskie wyrazy do słów łacińskich, z którymi są związane:
Polskie słowa z poprzedniego zadania połącz z właściwymi objaśnieniami: legitymizm Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. cywil Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. deizm Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. legislatura Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. legalny Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. cywilny Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. deifikacja Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej.
Polskie słowa z poprzedniego zadania połącz z właściwymi objaśnieniami: legitymizm Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. cywil Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. deizm Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. legislatura Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. legalny Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. cywilny Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. deifikacja Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej.
Polskie słowa z poprzedniego zadania połącz z właściwymi objaśnieniami:
Inaczej: zgodny z prawem., Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich., Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej., Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli., Ogół organów ustawodawczych w danym kraju., Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga., Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących.
legitymizm
cywil
deizm
legislatura
legalny
cywilny
deifikacja
Polonia czyli polska
Z językiem łacińskim wiążą się również losy naszego kraju. Właściwie wszystkie ważne teksty, które w pierwszych wiekach naszej historii powstawały w Polsce i o Polsce, napisane były w języku Rzymian. W najstarszych rocznikach odnajdujemy wzmiankę: „966 – Mysko dux baptizatur” (966 – książę Mieszko zostaje ochrzczony). To właśnie po łacinie o Polakach pisze anonimowy autor, zwany Galem, również Wincenty Kadłubek i Jan Długosz. W tym języku powstaje Dē revolūtiōnibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) Mikołaja Kopernika, czy choćby Dē Rēpūblicā emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
Poznawanie języka łacińskiego to poznawanie kultury antyku, której ślady pozostały w Europie na wieki. Ale to też lepsze rozumienie naszej ojczyzny – jej kultury, obyczajów i historii.
ROe8ES5usBtYw1
R1cSVzvGzkSEd1
R7bfT4yIgOv9g1
R1KRrgnCYQn5x1
R1SQIg2fh7Q0S1
RIpzH4DbmVE041
R1QCwadE9bDc11
Ćwiczenie 5
R1T1UhO3OdY5L
Ćwiczenie 6
Połącz łacińskie maksymy prawnicze z ich polskim tłumaczeniami. in locō parentis Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego caveat ēmptor Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego in dubiō prō reō Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego prō pūblicō bonō Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
Połącz łacińskie maksymy prawnicze z ich polskim tłumaczeniami. in locō parentis Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego caveat ēmptor Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego in dubiō prō reō Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego prō pūblicō bonō Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
Połącz łacińskie maksymy prawnicze z ich polskim tłumaczeniami.
dla dobra publicznego, dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego, dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym)
in locō parentis
caveat ēmptor
in dubiō prō reō
prō pūblicō bonō
RPfU8i1V9Xpxz
Ćwiczenie 7
Słowniki
Słownik pojęć
języki romańskie
języki romańskie
grupa języków, które wykształciły się w okresie wczesnego średniowiecza z łaciny ludowej. Należą do nich m.in. język włoski, hiszpański, francuski, portugalski, rumuński.
Słownik łacińsko‑polski
RRFVBNj7Za5U6m9e033eb53100232d_00000000000081
m9e033eb53100232d_0000000000008
m9e033eb53100232d_0000000000008
aurum, -i (n.) złoto
caelestis, -is, -e należący do nieba, niebiański
caveo, -ere, cavi, cautum (2) baczyć, strzec się
dux, ducis (m.) książę
ferrum, -ī (m.) żelazo; tutaj: miecz, oręż, metafora walki
locus, -i (pl. loci, orum) (m.) miejsce, przestrzeń, kraj, sposobność, możliwość, okazja
publicus, -a, -um należący do ludu, stanowiący własność publiczną, państwowy
reus, -ī m oskarżony
Galeria dzieł sztuki
RRrCLUcFTBbFX1
R1GkOQGlIE0or1
ROe8ES5usBtYw1
RTNfUTJtEfJen1
RKbzzGmccThVW1
R1ZYlNOaXqw4D1
R8QZX3SOqcg7v1
RZV7Bac1M6FyG1
Bibliografia
J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2001.
K. Kumaniecki, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 1997.
M. Plezia, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2007.
Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia łacińska, Kraków 2006.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.