Dlaczego wielka? Dlaczego światowa? Wojna 1914‑1918
28.7.1914 wybuch I wojny światowej,
8.3.1917 rewolucja lutowa w Rosji,
27.10.1917 rewolucja październikowa w Rosji,
11.11.1918 koniec I wojny światowej.
Jak to się zaczęło?
Na początku XX wieku państwa europejskie podzieliły się na dwa bloki, zwane Trójprzymierzem i Trójporozumieniem. W każdym z nich trzy państwa odgrywały najważniejszą rolę (dlatego 'trój-').
Mapa sojusze militarne w 1914 roku. Na mapie zaznaczone są:
państwa należące do trójprzymierza,
państwa tworzące trójporozumienie (ententę),
miejsca podpisania trójprzymierza i trójporozumienia.
Państwa należące do trójprzymierza:
Niemcy,
Włochy,
Austro‑Węgry.
Państwa tworzące trójporozumienie (ententę):
Wielka Brytania,
Francja,
Rosja.
Miejsce podpisania traktatu między Austro‑Węgrami a Niemcami: Wiedeń 1879 r.
Miejsce podpisania układu między Niemcami, Włochami a Austro‑Węgrami (Związek Trzech) - utworzenie trójprzymierza: Wiedeń 1882 r.
Miejsce podpisania konwencji wojskowej między Francją a Rosją: Petersburg 1892 r.
Miejsce podpisania entente cordiale (serdeczne porozumienie) między Francją a Wielką Brytanią: Londyn 1904 r.
Miejsce podpisania układu między Wielką Brytanią a Rosją - utworzenie trójporozumienia - ententy: Petersburg 1907 r.
Na podstawie mapy podziel państwa między bloki.
Rosja, Niemcy, Austro-Węgry, Wielka Brytania, Włochy, Francja
| Trójprzymierze | |
|---|---|
| Trójporozumienie |
Kraje należące do Trójprzymierza nazywano też państwami centralnymi,
bo znajdowały się w centrum Europy. Z kolei Trójporozumienie zwane było ententą, od francuskiego entente cordiale [czyt.: ątąt kordial], czyli 'serdeczne porozumienie', bo tak określano dobre stosunki między Francją i Wielką Brytanią na przełomie
XIX i XX wieku.
Między państwami obu bloków narastała wrogość, zarówno w Europie, jak i w koloniach. Oba bloki od dawna się zbroiły, a wojskowi wyraźnie dążyli do tego, by wypróbować armie w boju. Potrzebny był tylko punkt zapalny. Stało się nim zabójstwo austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Dokonano
go 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, mieście należącym do Bośni, która była wtedy częścią Austro‑Węgier. W wyniku zawartych sojuszy do 6 sierpnia prawie cała Europa znalazła się w stanie wojny.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/Pf3axMGTY
Nagranie odczytu tekstu E.M. Remarquego.
Na Zachodzie bez zmian'Głuchy huk granatów gazowych miesza się z trzeszczeniem pocisków wybuchowych. Dzwonek dudni pomiędzy eksplozjami, gongi, kołatki metalowe zwiastują wszędy – gaz – gaz – gaaz. Wycieram do czysta z tumanu oddechu szybki naoczne mej maski. Te pierwsze minuty z maską decydują o życiu i śmierci: czy jest nieprzepuszczalna? Znam straszliwe obrazy z lazaretu: zatrutych gazem, którzy w dławieniu, trwającym całe dnie, rzygają kawałami spalonych płuc. Głowa moja huczy i dźwięczy pod maską, bliska jest pęknięcia. Płuca są wysilone, mają tylko na nowo wciąż ten sam, gorący, zużyty oddech, żyły na skroni wzdymają się, zda się, jakbym się miał udusić. Ale teraz o niewiele metrów dalej podnosi się ktoś, czyszczę szybki, z podniecenia natychmiast znów zasnuwają się mgłą, z natężeniem patrzę w tamtą stronę – ów tam nie nosi już maski ochronnej. Czekam jeszcze kilka sekund – nie zwala się, szukając patrzy wokoło i robi kilka kroków – wiatr rozproszył gaz, powietrze jest wolne – tedy i ja, rzężąc, zszarpuję maskę i padam, powietrze spływa we mnie jak zimna woda, oczy pragnęłyby zamrzeć, fala ta zatapia mnie i ogarnia mnie ciemność'
Źródło: Erich Maria Remarque, Na Zachodzie bez zmian, Poznań 2018.
Autor tych słów, Erich Maria Remarque [czyt.: erik maria rymark], w wieku 20 lat brał udział w walkach podczas I wojny światowej jako żołnierz niemiecki. W książce
Na zachodzie bez zmian opisał swoje przeżycia z tego czasu, pokazując niszczącą siłę wojny.
Wypisz informacje o I wojnie światowej, których dostarcza tekst źródłowy
Na Zachodzie bez zmian.
Kto walczył?
Tygodnik praktycznych informacji
Nowy Jork, 5 wrzesień 1914 rok.
Obecnie stoją naprzeciw siebie na dwustu pięćdziesięciu milach linii wojny, sięgającej od Antwerpii w Belgii do Bazylei w Szwajcarii, około 2500000 ludzi, mniej więcej równo podzielonych między sprzymierzonych Francuzów, Brytyjczyków i Belgów oraz sojuszników Niemiec i Wielkiej Brytanii.
Rosja 5 962 mln żołnierzy,
Niemcy 4 mln żołnierzy,
Francja 3878 mln żołnierzy,
Austria 1820 mln żołnierzy,
Włochy 1 115, 356 żołnierzy,
Wielka Brytania 632, 889 tysięcy żołnierzy,
Serbia 240 tysięcy żołnierzy,
Belgia 222 tysiące żołnierzy,
Montenegro 50 tysięcy żołnierzy.
Na podstawie powyższej ilustracji zapisz liczbę żołnierzy trójprzymierza
(bez Włoch) i trójporozumienia (bez Włoch).
Podaj, które państwo z bloku trójporozumienia posiadało największą liczbę żołnierzy.
Wojna zakończyła się 11 listopada 1918 roku. Ile było wojennych wydań tygodnika, takiego, jak ten, z którego zaczerpnięto zestawienie sił? A ile wydań gazet codziennych (odlicz niedziele – wtedy gazety się nie ukazywały!)?
Tygodniki ukazały się ............ razy, a wydań gazet codziennych było .............
Która ze stron miała przewagę liczebną?
- ententa
- państwa centralne
Nie liczyliśmy żołnierzy włoskich, ponieważ Włochy najpierw zachowały neutralność, a w 1915 roku przystąpiły do wojny po stronie ententy. Natomiast po stronie państw centralnych opowiedziały się Turcja i Bułgaria. Przewaga ententy została jednak zachowana.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RHf13NwM4Kgyh
Film o sojuszach militarnych I wojny światowej.
Na podstawie filmu wymień, który blok zyskał więcej sojuszników w czasie wojny.
Kogo Andrzej Chwalba uważa za najważniejszego sojusznika aliantów?
- Japonię
- Chiny
- Stany Zjednoczone
- Portugalię
Wymień nazwę bloku militarnego, którego żołnierze byli lepiej odżywieni pod koniec wojny.
Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa, że nowo przystępujące do wojny państwa 'oddawały zasoby gospodarcze i demograficzne aliantom'.
Jak walczono?
Do prowadzenia wojny wykorzystano wiele wynalazków z XIX wieku. W zadaniu
na rozgrzewkę na pewno wymyśliliście, że kolej żelazna i parowce ułatwiały transport żołnierzy, broni i innego zaopatrzenia na duże odległości, można też było prowadzić z nich ostrzał wroga. Fabryki umożliwiały szybką produkcję broni, mundurów, żywności i innych artykułów potrzebnych podczas wojny. Środki łączności pozwalały bardzo szybko informować o położeniu swoim i przeciwnika, przekazywać rozkazy i inne wiadomości. Za pomocą aparatów fotograficznych można było wykonywać zdjęcia szpiegowskie i podobnie jak filmy wykorzystywać w propagandziepropagandzie.
Takie zdjęcia i filmy przekazują nam dzisiaj wiele informacji o tej wojnie.
Pojawiły się też wynalazki bezpośrednio związane z działaniami zbrojnymi, przede wszystkim nowe rodzaje broni, np. gazy bojowe, karabiny maszynowe.
Życie w okopach i inne okropności wojny
Wyjaśnij, czy zgadzasz się, że I wojna światowa była 'wielką wojną'.
Określ, jaka pogoda dominuje jesienią i zimą w północnej Francji i Belgii, gdzie było najwięcej okopów.
Opisz warunki, które ułatwiają mnożenie się gryzoni i owadów pasożytniczych.
Wymień czynniki, które miały wpływ na warunki higieniczne w okopie.
Warunki życia w okopach były bardzo trudne, a żołnierze musieli przebywać tam nawet kilka miesięcy. Zdjęcie przedstawia okopowy krajobraz
po działaniach zbrojnych. Przyjrzyj się mu i wypisz pytania, które mógł zadawać żołnierz patrząc na pobojowisko.
Warunki życia w okopach były bardzo trudne, a żołnierze musieli tam przebywać nawet kilka miesięcy. Jak uważasz, czy mogło to wpłynąć na psychikę żołnierzy? Zapisz i uzasadnij odpowiedź.
Dlaczego wielka, dlaczego światowa?
Mapa Europa w latach 1914‑1918. Na mapie zaznaczone są:
państwa centralne,
sojusznicy państw centralnych,
państwa ententy,
państwa, które w czasie wojny przystąpiły do ententy,
państwa neutralne,
kierunki uderzeń wojsk państw centralnych,
kierunki uderzeń wojsk państw ententy,
miejsca użycia gazów bojowych przez wojska niemieckie w 1918 r. na froncie wschodnim,
ważniejsze bitwy,
ważniejsze traktaty i rozejmy.
Państwa centralne:
Cesarstwo Niemieckie,
Monarchia Austro‑Węgierska.
Sojusznicy państw centralnych:
Imperium Osmańskie,
Królestwo Bułgarii.
Państwa ententy:
Cesarstwo Rosyjskie,
Republika Francuska,
Królestwo Serbii,
Królestwo Zjednoczonej Wielkiej Brytanii i Irlandii.
Państwa, które w czasie wojny przystąpiły do ententy:
Królestwo Włoch,
Królestwo Grecji,
Królestwo Rumunii,
Królestwo Belgii.
Państwa neutralne:
Królestwo Holandii,
Królestwo Hiszpanii,
Szwajcaria,
Królestwo Danii,
Królestwo Szwecji,
Królestwo Norwegii,
Księstwo Albanii.
Kierunki uderzeń wojsk państw centralnych:
na froncie zachodnim Niemcy uderzają znad rzeki Ren na Belgię i dalej na Francję,
na froncie wschodnim Niemcy i monarchia austro‑węgierska uderza na Cesarstwo Rosyjskie.
Kierunki uderzeń wojsk państw ententy: Amerykanie uderzają na Niemcy z terenów Francji.
Miejsca użycie gazów bojowych przez wojska niemieckie w 1918 r. na froncie wschodnim: Ypres na terenie Republiki Francuskiej.
Ważniejsze bitwy:
Gallipoli na terenie Imperium Osmańskiego,
Tannenberg na terenie Cesarstwa Niemieckiego,
Gorlice na terenie Monarchii Austro‑Węgierskiej,
Lwów na terenie Monarchii Austro‑Węgierskiej,
Ypres na terenie Królestwa Belgii.
Ważniejsze traktaty i rozejmy:
Brześć Litewski 1918 r.,
Compiegne 1918 r.
Z rozsypanych liter ułóż nazwy siedmiu państw. To na ich terenach toczyły się walki w czasie I wojny światowej. Tak wielka liczba frontów w różnych krajach to jeden z powodów, dla których wojna ta nazywana jest światową.
ANAIBAL – ..............
UNUMIAR – ..............
NARCJAF – ..............
GELIAB – ............
WOCHYŁ – ..............
RAJCUT – ............
BRESIA – ............
Tak wielka liczba frontów w różnych krajach to jeden z powodów, dla których wojna ta nazywana jest światową.
W walkach tych brali udział żołnierze z bardzo wielu państw. Na przykład pod Gallipoli w Turcji wsławili się Australijczycy i Nowozelandczycy. Do tej pory rocznica tej bitwy obchodzona jest jako święto narodowe w Australii i Nowej Zelandii.
Wskaż trzy elementy widoczne na fotografii, które świadczą o trosce współczesnych ludzi o ten stuletni cmentarz.
Wyszukaj w dostępnych źródłach, informacji na temat cmentarza 'Lone Pine'.
Na podstawie wypowiedzi prof. Chwalby lub innych źródeł podaj nazwę państwa, którego dominiami były w czasie I wojny światowej Australia i Nowa Zelandia. Podaj, jaki jest dzisiejszy status tych państw.
Szacunkowa liczba poległych
Wikipedia podaje następujące dane dotyczące liczby ofiar wojny (żołnierzy i cywilów) wśród najważniejszych uczestników walk.
Państwo | Liczba ofiar |
|---|---|
Wielka Brytania | 995 939 |
Belgia | 120 637 |
Francja | 1 697 800 |
Grecja | 176 000 |
Włochy | 1 240 000 |
Rumunia | 700 000 |
Rosja | ok. 3 500 000 |
Serbia | 725 000 |
USA | 117 465 |
Austro‑Węgry | 1 567 000 |
Bułgaria | 187 500 |
Niemcy | 2 476 897 |
Turcja | 2 921 844 |
W oparciu o tabelę powyżej uporządkuj państwa według liczby ofiar.
- Rosja
- Turcja
- Serbia
- Włochy
- Wielka Brytania
- Austro-Węgry
- Niemcy
- Belgia
- Rumunia
- Francja
Wyjaśnij, dlaczego w tabeli nie uwzględniono Polski.
Ważne są jednak nie tylko same liczby, lecz także ich odniesienie do stanu armii albo ogólnej liczby ludności w danym kraju. Na przykład 700 000 ofiar to 9% populacji Rumunii, a około 16% Serbii, natomiast dla Niemiec, które straciły prawie 2,5 miliona obywateli, to 'tylko' niecałe 4% ich ludności.
Szacuje się, że łącznie w wojnie zginęło ponad 9,5 miliona osób. To jeden z powodów, dla których nazwano ją wielką. We Francji tylko do jednej wioski powrócili wszyscy żołnierze, którzy poszli na wojnę. W Anglii i Walii naliczono ich 51, w Szkocji i Irlandii Północnej – ani jednej.
Wojna była bardzo wyniszczająca, ale bardzo długo nie przynosiła rozstrzygnięcia. Stąd tytuł książki Ericha Marii Remarque’a Na zachodzie bez zmian.
Odpowiedź na pytanie. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem prof. Chwalby, że Stany Zjednoczone były najważniejszym sojusznikiem ententy? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Koniec zmagań
Rosja wycofała się z wojny po rewolucji bolszewickiej w 1917 roku. Również Niemcom zaczęła grozić rewolucja, czyli bunt ludności, co skłoniło je do zawieszenia broni. W monarchii Austro‑Węgierskiej także nie było woli walki, a poszczególne narody wchodzące w jej skład zaczęły tworzyć własne państwa.
Mapa Europa przed I wojną światową. Na mapie zaznaczone są państwa istniejące przed I wojną światową:
Cesarstwo Rosyjskie,
Wielkie Księstwo Finlandii,
Królestwo Polskie,
Królestwo Norwegii,
Królestwo Szwecji,
Królestwo Danii,
Cesarstwo Niemieckie,
Monarchia Austro‑Węgierska,
Królestwo Rumunii,
Królestwo Bułgarii,
Imperium Osmańskie,
Królestwo Grecji,
Królestwo Serbii,
Królestwo Czarnogóry,
Królestwo Włoch,
Szwajcaria,
Królestwo Holandii,
Królestwo Belgii,
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii,
Republika Francuska,
Królestwo Hiszpanii,
Republika Portugalii.
Mapa zmiany terytorialne po I wojnie światowej. Na mapie zaznaczone są:
granice państw zaborczych: Cesarstwa Niemieckiego w 1914 r.,
granice państw zaborczych: Cesarstwa Rosyjskiego w 1914 r.,
granice państw zaborczych: Monarchii Austro‑Węgierskiej w 1914 r.,
granice państw powstałych po I wojnie światowej,
Państwa wchodzące w skład byłego Cesarstwa Niemieckiego:
zachodnia część Polski,
Niemcy,
Wolne Miasto Gdańsk.
Państwa wchodzące w skład byłego Cesarstwa Rosyjskiego:
Finlandia,
Estonia,
Litwa,
Polska,
ZSRS.
Państwa wchodzące w skład byłej monarchii austro‑węgierskiej:
Czechosłowacja,
Austria,
Węgry,
południowa część Polski,
część Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców,
część Rumunii.
Państwa powstałe po I wojnie światowej:
Finlandia,
Estonia,
Litwa,
Łotwa,
Polska,
Wolne Miasto Gdańsk,
Czechosłowacja,
Austria,
Węgry,
Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców.
Miejsca podpisania ważniejszych traktatów:
Ryga 1921 r.,
Wersal 1919 r.
Siedziba Ligi Narodów: Genewa.
Państwa, których nie objęły zmiany terytorialne:
Irlandia,
Wielka Brytania,
Norwegia,
Szwecja,
Szwajcaria,
Portugalia,
Hiszpania.
Podziel państwa na te, które przestały istnieć, i te, które powstały po I wojnie światowej.
Węgry, SHS, Litwa, Łotwa, Cesarstwo Niemieckie, Finlandia, Polska, Czechosłowacja, Imperium Osmańskie, Austro-Węgry, Austria, Estonia, Czarnogóra, Serbia
| Państwa, które przestały istnieć | |
|---|---|
| Państwa, które powstały |
Przeczytaj poniższe pytania i uzupełnij brakujące informacje.
Które trzy państwa straciły najwięcej terytoriów w czasie I wojny światowej (zapisz je w kolejności alfabetycznej)? .........................., ............, ............
Do którego bloku militarnego należały te kraje? ............................... Która ze stron wygrała? ..............
Podsumowanie
Niektórzy twierdzą, że wszelkie wojny należy uznać za zło, zaprzestać zbrojeń i prowadzić wyłącznie politykę pokojową. Taką postawę (wykluczającą wojnę i przemoc) nazywamy pacyfizmem. Są jednak i tacy, którzy uważają, że wystarczyłoby jeszcze trochę powalczyć, a można by było odnieść zwycięstwo. Twierdzą, że właściwie armia nie przegrała na polu walki, lecz została zmuszona do poddania się przez bunty ludności. Taką postawę, czyli dążenie do realizacji celów w drodze wojny, nazywamy militaryzmem.
Scharakteryzuj w jaki sposób mogłyby być wykorzystane w czasie wojny wymienione poniżej wynalazki z XIX wieku. Które z nich, Twoim zdaniem, mogły mieć największy wpływ na zmianę sposobu prowadzenia wojny.
Kolej, statek parowy, fabryka, telegraf, radio, fotografia, film.
I wojna światowa rozegrała się w latach 1914–1918. Po jednej stronie stanęły państwa centralne, a po drugiej – ententa. Walki toczyły się na wielu frontach, między innymi we Francji, w Rosji, na Bałkanach i Bliskim Wschodzie. Zastosowano tam wiele nowych, wyniszczających rodzajów broni. Ze względu na to, że wojna objęła wiele państw z całego świata oraz z powodu olbrzymiej liczby ofiar została nazwana wielką albo światową wojną. Zakończyła się porażką państw centralnych i przyniosła duże zmiany na mapie Europy.
Przedstawić cechy charakterystyczne I wojny światowej.
Analizować różne mapy.
Po zakończeniu wojny wielu Europejczyków uznało ją za coś strasznego, nieludzkiego, co nigdy nie powinno się powtórzyć.