Długa droga do wolności
Zadanie na rozgrzewkę
Wyjaśnij, co oznacza skrót PZPR. Odpowiedź znajdziesz w lekcji pt.: Przejęcie władzy przez komunistów w PolscePrzejęcie władzy przez komunistów w Polsce.
Już wiecie, że o przeszłości można opowiadać nie tylko słowami, lecz także
np. muzyką, obrazami albo... budowlami z klocków. Każdy twórca decyduje,
na co chce zwrócić uwagę odbiorcy. Wskaż pięć elementów rzeczywistości PRL, które wybrali autorzy tej rekonstrukcji ulicy.
Już wiecie, że o przeszłości można opowiadać nie tylko słowami, lecz także np. muzyką, obrazami albo... budowlami z klocków. Każdy twórca decyduje, na co chce zwrócić uwagę odbiorcy. Na podstawie opisu zdjęcia, wskaż pięć elementów rzeczywistości PRL, które wybrali autorzy tej rekonstrukcji ulicy.
Żołnierze wyklęci
Nie wszyscy godzili się na rządy komunistyczne w Polsce. Część niezadowolonych,
na znak protestu, nie powróciła do kraju po zakończeniu wojny, innym udało się wyemigrować. Niektórzy otwarcie wyrażali swój sprzeciw, mimo że groziły za to surowe represje. W pierwszych powojennych latach niektórzy Polacy kontynuowali walkę zbrojną o wolność ojczyzny – już nie przeciw III Rzeszy, lecz przeciw rządom komunistycznym i Armii Sowieckiej. Wielu z nich – gdy wpadli w ręce wojska lub milicji – było więzionych, torturowanych, wielu też zostało skazanych na śmierć i infamięinfamię. Dopiero ostatnio, po latach, przywraca się o nich pamięć.
Oto plakat, informujący o obchodach Dnia Żołnierzy Wyklętych w Poznaniu w 2013 roku.
Napisz jaki charakter miały imprezy, które zaplanowano na plakacie informującym o obchodach Dnia Żołnierzy Wyklętych w Poznaniu w 2013 roku.
Na podstawie opisu plakatu, napisz jaki charakter miały imprezy, które zaplanowano.
Podzielcie się na grupy. Zadaniem każdej będzie zebranie informacji o jednym z bohaterów, który walczył w antykomunistycznym podziemiu o Polskę niepodległą.
Opowiedzcie na lekcji o tragicznych losach Żołnierzy Wyklętych. Może to być jedna z osób wymienionych poniżej. Informacji poszukajcie np. w Internecie na stronach Instytutu Pamięci Narodowej.
Protesty społeczne
W kolejnych dekadach, od lat 50‑tych aż po lata 80‑te, wybierano inne, bardziej pokojowe formy sprzeciwu. Szczególne znaczenie miały strajki robotnicze. Pokazywały one, że nawet klasa robotnicza, którą oficjalnie reprezentowała PZPR, sprzeciwiała się władzy komunistów. Z czasem do protestów włączyły się także młodzież i inteligencja.
Z Archiwum TVP
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Z7oZC3PTmsp
Reportaż o wydarzeniach z 1956 r. w Poznaniu
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RZZp682ZEAmX2
Film opowiada o grudniowych protestach na Pomorzu.
Papież Polak
Z Archiwum TVP
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RyAvH4czg3t3w
Film - Jan Paweł II.
Obejrzyj reportaż z Archiwum TVP i odpowiedz na pytania.
Podaj, jak nazywał się papież Polak.
Wskaż rok, w którym Polak został wybrany na papieża.
Nowy papież przyjął imię Jan Paweł II. Był pierwszym od 455 lat papieżem spoza Włoch. Zyskał wielką życzliwość ludzi na całym świecie. W 1979 roku odbył pierwszą pielgrzymkę do Polski, która zgromadziła miliony wiernych. Ludzie zobaczyli, że mogą być razem, że tworzą wspólnotę – niezależną od władz państwowych.
Szczególnie zapadły wszystkim w pamięć słowa wygłoszone przez papieża w Warszawie (w reportażu od 0:23 do 0:36).
Porównaj postawę ludzi zgromadzonych podczas wyboru papieża i tych uczestniczących w nabożeństwie w Warszawie. Przeciągnij określenia w odpowiednie miejsca.
zabawa, powaga, zasłuchanie, skupienie, entuzjazm, radość
| Wybór papieża | |
|---|---|
| Homilia w Warszawie |
Strajk w Stoczni Gdańskiej
Rok po pielgrzymce Jana Pawła II, latem 1980 roku, doszło do największych strajków w historii PRL. Wybuchały one w różnych miastach Polski. Jednak największe znaczenie miał strajk w Stoczni im. Lenina w Gdańsku, na którego czele stanął Lech Wałęsa.
Strajkujący sformułowali 21 postulatów pod adresem rządu.
21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z 17 sierpnia 1980
Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych.
Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.
Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
a) przywrócić do poprzednich praw: – ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976, – studentów wydalonych z uczelni za przekonania,
b) zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),
c) znieść represje za przekonania.Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.
Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:
a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno‑gospodarczej,
b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ.
Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.
Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.
Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki.
Wprowadzić na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).
Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.
Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych, zlikwidowanie specjalnej sprzedaży itp.
Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć] przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.
Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.
Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.
Zapewnić odpowiednią liczbę miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.
Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.
Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie.
Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę.
Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4‑brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.
Źródło: 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z 17 sierpnia 1980.
Zapoznaj się z postulatami robotników i pogrupuj je - wypisz numery tych, które miały charakter: polityczny, ekonomiczny i społeczny. Wyjaśnij, z którymi z tych postulatów się zgadzasz.
Z Archiwum TVP
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RdNC9yzPFcJlN
Film: Porozumienia sierpniowe.
Zatytułuj film z archiwum TV. Wyjaśnij, jakich informacji Ci dostarczył.
Solidarność
Trwałym skutkiem strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku było powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego 'Solidarność'.
Wyjaśnij znaczenie słów:
niezależny,
samorządny,
związek zawodowy,
solidarność.
NSZZ 'Solidarność' stał się pierwszą od lat czterdziestych XX wieku masową, niezależną od władz, ale legalną organizacją w PRL. Niemal każdy chciał należeć do 'Solidarności'. W 1981 roku liczba członków związku osiągnęła prawie 10 milionów. Na przewodniczącego związku został wybrany Lech Wałęsa. Zarówno jego osoba, jak i nazwa oraz logo 'Solidarności' szybko stały się rozpoznawalne na całym świecie.
Napisz, jak – w sposób plastyczny – twórca logo 'Solidarności', Jerzy Janiszewski, wyraził ideę solidarności.
Na podstawie opisu ilustracji, napisz, jak – w sposób plastyczny – twórca logo 'Solidarności', Jerzy Janiszewski, wyraził ideę solidarności.
Wyjaśnij, w jaki sposób logo odwołuje się do tradycji patriotycznej.
Na podstawie opisu ilustracji wyjaśnij, w jaki sposób logo odwołuje się do tradycji patriotycznej.
Stan wojenny
W czasie, gdy rozwijała się 'Solidarność', wiele osób rezygnowało z członkostwa w PZPR. Wpływ partii na społeczeństwo malał. Niepokoiło to nie tylko przywódców w Polsce, ale także w ZSRS. Skoro nie udało się pozyskać społeczeństwa, a sytuacja gospodarcza szybko się pogarszała, postanowiono uciec się do przemocy. 13 grudnia 1981 roku został wprowadzony stan wojenny.
Zapoznaj się z regulacjami, jakie wprowadziła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego w obwieszczeniu, który jest poniżej. Wskaż, które z zarządzeń ogłoszonych w obwieszczeniu o wprowadzeniu stanu wojennego dotyczyłyby ciebie i twoich najbliższych. Wyjaśnij, dlaczego.
W związku z tym podaje się do publicznej wiadomości, że na czas obowiązywania stanu wojennego w szczególności:
Ponadto w czasie obowiązywania stanu wojennego, w zakresie powszechnego obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej:
W czasie obowiązywania stanu wojennego, jeżeli będą tego wymagały interesy ochrony spokoju, ładu i porządku publicznego, uprawnione organy administracji państwowej mogą również:
W czasie obowiązywania stanu wojennego osoby naruszające wprowadzone zakazy, nakazy, obowiązki i ograniczenia podlegają obostrzonej odpowiedzialności karnej za przestępstwa lub wykroczenia w postępowaniu doraźnym i przyspieszonym.
Osoby, mające ukończone lat 17, w stosunku do których istnieje uzasadnione podejrzenie, iż pozostając na wolności prowadzić będą działalność zagrażającą bezpieczeństwu państwa mogą być internowane w ośrodkach odosobnienia na czas obowiązywania stanu wojennego — na podstawie decyzji komendanta wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej.
W stosunku do osób pełniących służbę wojskową i służbę w jednostkach zmilitaryzowanych oraz służbę w obronie cywilnej — stosowana będzie za przestępstwa popełnione w związku z tą służbą odpowiedzialność karna przed sądami wojskowymi według przepisów odnoszących się do żołnierzy w czynnej służbie wojskowej w czasie wojny.
Podaje się również do publicznej wiadomości, że w przypadkach zbiorowego lub indywidualnego bezpośredniego zagrożenia życia, zdrowia lub wolności obywateli albo mienia społecznego, indywidualnego lub osobistego znacznej wartości, a także zagrożenia lub zajęcia budynków administracji państwowej i organizacji politycznych oraz ważnych obiektów i urządzeń gospodarki narodowej albo obiektów ważnych dla obronności lub bezpieczeństwa państwa, obok indywidualnych i zespołowych działań funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i innych formacji powołanych do ochrony porządku publicznego, wprowadzone być mogą oddziały i pododdziały sił zbrojnych (wojska), przy czym wszelkie te siły uprawnione są do użycia środków przymusu bezpośredniego w celu przywrócenia spokoju, ładu i porządku publicznego.
Wzywa się wszystkich obywateli do bezwzględnego przestrzegania wprowadzonych zakazów, nakazów i ograniczeń oraz wykonywania innych nałożonych obowiązków, a także podporządkowania się wszelkim zarządzeniom uprawnionych władz, wydanym w celu zapewnienia spokoju, ładu i porządku publicznego oraz umocnienia dyscypliny społecznej.
Zapoznaj się z regulacjami, jakie wprowadziła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego w obwieszczeniu. Wyjaśnij, o jakim stosunku do obwieszczenia świadczy sposób jego wykonania przez zespół krakowskiego kabaretu 'Piwnica pod Baranami' (poszukaj ich wykonania). Jak sądzisz, czy takiej reakcji spodziewali się twórcy stanu wojennego? Napisz odpowiedź.
Na ulicy pojawiło się wojsko. Tysiące ludzi aresztowano lub osadzono w obozach internowania – bez wyroku sądu. Wprowadzono godzinę milicyjną, czyli zakaz przebywania poza domem między godziną 22 a 6 rano. Podsłuchiwano rozmowy telefoniczne i cenzurowano korespondencję. Wszystko to miało służyć zastraszeniu społeczeństwa i zniechęceniu go do prowadzenia niezależnej działalności. Czy to się udało? W pewnym stopniu tak. 'Solidarność' została zdelegalizowana. Ludzie nie chcieli narażać się na represje. Wiele osób wyemigrowało. Przedstawione dalej ilustracje świadczą jednak również o innych postawach.
Jak myślisz, dlaczego koledzy Michała Adamowicza, niosąc go, biegną, choć jest to przecież niezgodne z zasadami udzielania pierwszej pomocy? Napisz odpowiedź.
Wskazówek możesz szukać w tekście autora fotografii, zamieszczonym na stronie http://www.lubin82.pl.
Wszystkie te zdjęcia powstały właściwie przypadkiem. Aparat miałem ze sobą z przyzwyczajenia. To był odruch po kilku latach pracy w charakterze fotoreportera. Nie miałem jednak w nawyku bohaterstwa. Zanim w tym dniu zacząłem fotografować, normalnie, po ludzku bałem się. Tłumu – że weźmie mnie za ubeka, milicji – że mnie zwinie i spałuje. Dopiero gdy ktoś, z kim razem uciekałem przed szarżującymi zomowcami, zawołał: 'Panie, fotografuj pan to [tu pada wulgarne słowo]', odważyłem się przyłożyć aparat do oka.
Co się dalej działo, tak naprawdę do końca nie pamiętam. Przed oczami przelatują mi dziesiątki scen, setki ludzi. Trudno dzisiaj precyzyjnie, chronologicznie ułożyć fragmenty wydarzeń. Pomagają mi w tym te zdjęcia. Najważniejsze zdjęcie mojego dotychczasowego życia – grupy mężczyzn niosących śmiertelnie rannego Michała Adamowicza – zrobiłem biegnąc razem z nimi. Chwilę wcześniej sfotografowałem ludzi nachylających się nad leżącym człowiekiem, widać między nimi zakrwawioną głowę. Byłem wtedy w jakimś amoku, moja pamięć tego prawie nie zarejestrowała. Dopiero następnego dnia, gdy wywołałem filmy i zrobiłem powiększenia, zobaczyłem scenę, przy której naprawdę zabiło mi serce. Zrozumiałem, czego byłem świadkiem – na moich oczach zamordowano człowieka. To nie był jakiś anonimowy żołnierz czy ofiara wypadku z wiadomości telewizyjnych. To był ktoś, kto być może kilka minut wcześniej biegł razem ze mną przez łąkę i chował się za pniem wierzby, słysząc świst kul i widząc, jak z drzewa sypią się ścięte przez nie liście.
Miejsce, w którym doszło w Lubinie do tragicznych wydarzeń 31 sierpnia 1982 r., usłane jest głazami‑świadkami będącymi elementami monumentalnej instalacji rzeźbiarskiej Zbigniewa Frączkiewicza. Na jednym z tych kamieni autor wyrył napis 'Milczą, a jednak wołają'.
Fotografia – moim zdaniem – też jest jak kamień. Nie ma w niej dźwięku, zapachów ani migających, kolorowych światełek. Są za to emocje, nastroje, światło i – co najważniejsze – prawda.
Bardzo bym chciał, by moje zdjęcia – milcząc jak kamienie – też zawsze wołały.
Poniższa ilustracja przedstawia krzyż ze świateł w domu studenckim w Krakowie. Zaplanuj 3 kroki, które musiał podjąć organizator tej akcji, żeby była udana.
Jak widać, krzyż nie jest idealny. Co mogło sprawić, że jedni zaświecili światło, choć w ich pokojach powinno być ciemno, a inni światła nie włączyli, choć mieli to zrobić? Których było więcej?
Z lotu ptaka
Które postawy były charakterystyczne dla władz komunistycznych, a które – dla opozycji demokratycznej. Przeciągnij określenia w odpowiednie miejsca.
zależność od ZSRR, religijność, poczucie humoru, przemoc, represje, walka bez przemocy, wolność słowa, powaga, cenzura
| Władze komunistyczne | |
|---|---|
| Opozycja demokratyczna |
Wypisz te elementy, które charakteryzują pierwsze dni stanu wojennego na makiecie: Stan wojenny na makiecie z klocków i różnią się od makiety w ćwiczeniu na rozgrzewkę.
Na podstawie opisu ilustracji wypisz te elementy, które charakteryzują pierwsze dni stanu wojennego na makiecie: Stan wojenny na makiecie z klocków i różnią się od makiety w ćwiczeniu na rozgrzewkę.
Podsumowanie
Nie wszyscy w Polsce godzili się z rządami komunistów. Nie wszyscy chcieli znosić trudy życia codziennego. Co kilka lat wybuchały większe protesty i strajki. Do największych doszło w 1956 roku w Poznaniu, w 1968 w Warszawie i innych ośrodkach akademickich, w 1970 na Wybrzeżu, w 1976 w Radomiu, Ursusie i Płocku, wreszcie w 1980 roku w wielu miastach Polski. Te ostatnie zakończyły się utworzeniem w Gdańsku NSZZ 'Solidarność'. 'Solidarność' stosowała walkę bez przemocy o prawa człowieka i prawa robotnicze. 13 grudnia 1981 roku władze komunistyczne – z Wojciechem Jaruzelskim na czele – wprowadziły stan wojenny, który trwał do 22 lipca 1983 roku. Opozycja demokratyczna została zdelegalizowana, ale nie pokonana.
analizować napisy na murach,
interpretować plakaty.