RfSMRCGRq3MP61
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Do czego służy język?”.

Do czego służy język?

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

Język jest systemem znaków dźwiękowych, który powstał drogą naturalnego rozwoju i służy członkom społeczności ludzkiej do porozumiewania się i poznawania świata. Zaspokaja potrzeby całego narodu, wspólnoty. Jest własnością wszystkich użytkowników, rozwija się, żyje i zmienia wraz z nimi. Dzięki niemu możemy osiągać cele indywidualne i grupowe. W każdej wspólnocie, która posługuje się tym samym językiem, odgrywa on rolę integrującą.

Wyróżniamy trzy funkcje języka:
1. komunikatywną (informacyjną) – język jako najważniejsze narzędzie porozumiewania się;
2. socjalizującą – język jako element łączący wszystkich członków danej wspólnoty;
3. kulturotwórczą – dzięki językowi uczymy się wzorów zachowań i nabywamy od najbliższych wiedzę o świecie.

Poza podstawowymi funkcjami można wyróżnić sprawczą funkcję języka np. kiedy stanowimy prawo, ogłaszamy wyrok, zawieramy umowy, składamy przysięgę wojskową lub małżeńską, nadajemy imię. Aby powyższe fakty zaistniały, trzeba wypowiedzieć lub zapisać określone słowa, np. nadaję ci imię, przysięgam dochować wierności, Strony oświadczają, że powyższa umowa obowiązuje...

W zaklęciach, formułach magicznych, niektórych imionach ujawnia się magiczna funkcja języka, której podstawą jest wiara w to, że za pomocą słów da się zmienić rzeczywistość.

R13ekkL3VNxex1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
RwSciOHNabpxw1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się

poznasz podstawowe terminy służące do opisywania języka;

zrozumiesz, w jaki sposób się porozumiewamy;

nauczysz się formułować wypowiedzi zgodnie z intencjami.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:

  1. kształci umiejętność słuchania na poziomie informacyjnym i interpretacyjnym;

  2. poznaje podstawowe funkcje języka jako narzędzia komunikacji;

  3. poznaje podstawowe pojęcia oraz terminy służące do opisywania języka i językowego komunikowania się ludzi;

  4. analizuje sposoby wyrażania emocji w języku;

  5. analizuje przysłowia i powiedzenia dotyczące języka;

  6. ćwiczy posługiwanie się rozmaitymi stylami języka odpowiednio do kontekstu.

m00b916e6c77ccc27_1502093859156_0

DO CZEGO SŁUŻY JĘZYK – audiobook

Rozdziały:

  1. Porozumienie jest najważniejsze

  2. Język jako wartość i narzędzie wyrażania wartości

  3. Dygresje o języku

1
Notatka dla prowadzącego

Notatka dla prowadzącego:

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

RCbXUXcv2TVj71
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RSdNkfIM5COTT1
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego kartę pracy.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wskazówka

Wysłuchaj uważnie nagrania i powiedz, do czego służy język jako narzędzie.

R1F7cRZSOTi2Fm00b916e6c77ccc27_1536670806367_01
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Do czego służy język?

Rozdział 1 
Porozumienie jest najważniejsze

Nagranie zawiera refleksje dotyczące roli intencji wypowiedzi w porozumiewaniu się.

Porozumiewanie się za pomocą języka jest jednym ze sposobów informowania. Wiedzę o świecie, informacje uzyskujemy nie tylko za pośrednictwem języka, ale od świadomych nadawców. Dochodzące do nas komunikaty możemy interpretować tym lepiej, im lepiej znamy język i im głębiej możemy zrozumieć świat myśli i uczuć nadawcy. Od naszych kontaktów językowych z innymi ludźmi wymagamy, aby były jasne, precyzyjne, bez niedomówień. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy mówimy o komunikacji językowej jako składniku życia społecznego. Jako użytkownicy języka w kontaktach społecznych mamy oczekiwania wobec nadawców komunikatów. Gdy jesteśmy o czymś powiadamiani, to oczekujemy jasności przekazu dostosowanego do naszych możliwości odbioru. Jeżeli sami występujemy w roli nadawców, to oczekujemy zrozumienia naszych wypowiedzi zgodnie z intencjami, bez uprzedzeń, bez z góry przyjętych założeń. Warunkiem rozumienia komunikatu nadawcy przez obiorcę jest dotarcie do rzeczywistych intencji nadawcy, właściwe odczytanie jego aktów mowy. Szczęście komunikacyjne, rzeczywisty akt porozumienia, możliwe są tylko wtedy, gdy działania językowe nadawcy i odbiorcy są szczere i gdy obaj prawidłowo odczytują intencje wypowiedzi.

Rozdział 2 
Język jako wartość i narzędzie wyrażania wartości

Nagranie zawiera fragmenty artykułu profesora Kazimierza Ożoga Kilka uwag o wartości języka oraz cytaty z Biblii dotyczące języka.

[…] Język ma swoiste położenie w świecie wartości. Sam będąc wartością, służy do wyrażania innych wartości. Człowiek mówiący wyraża swoje wartościowanie głównie przez język, jest to więc wartość szczególna […].

[…] Język w Biblii ukazywany jest jako dar Boga, a więc dobro, wartość dla pojedynczego człowieka i całej wspólnoty. Wykład o wartości języka ma w Biblii co najmniej trzy wymiary (piszę co najmniej, gdyż pomijam tu kwestię języka, słowa kierowanego przez Boga do ludzi): po pierwsze, język ukazywany jest jako podstawowa wartość w życiu pojedynczego człowieka, jego najbardziej osobiste dobro, które pozwala mu na ekspresję najbardziej intymnych myśli, przeżyć, na oddanie słowami tego, co mieści się w sercu i wnętrzu człowieka, po wtóre, jako wartość w komunikacji człowieka z człowiekiem, jako podstawowe narzędzie przekazu informacji i kierowania innym, a po trzecie, jako doskonałe – a więc bardzo wartościowe – narzędzie głoszenia przez wspólnotę i pojedynczą osobę chwały należnej Bogu Pismo święte w całej swej powadze uczy, a więc daje pouczenia, rady, umoralniające sądy, praktyczne nauki – często zmetaforyzowane – jak powinien wyglądać dobry język w użyciu, taki, który zapewni człowiekowi powodzenie w życiu i błogosławieństwo Boże. Te same spostrzeżenia, często nawet spłycone, spotkać można we  współczesnych podręcznikach teorii komunikacji. Biblia dostrzega także takie osoby, które nie mówią, brak możliwości posługiwania się językiem jest wielkim brakiem podstawowego dobra człowieka, jest więc nieszczęściem. Język jest wspaniałym darem Bożym, jednak ten niezwykły dar może być użyty dobrze bądź źle. Domena działań językowych przekłada się na ważne kategorie moralne. Życie człowieka zależy także od sposobów używania przez niego języka:

1. Życie i śmierć są w mocy języka. (Prz. 18, 21),
2. W mowie jest chwała i hańba człowieka, a język może sprowadzić jego upadek. (Syr. 5,13)
Pismo święte chwali, zaleca język, który przynosi życie i chwałę człowiekowi. Jest to język, który określany jest wprost jako dobry i zestawiany jest przez opozycję z językiem złym (przewrotnym). Jest to mowa życzliwa, łagodna, oszczędna w słowach, nieobłudna, niosąca prawdę. Obraz dobrej komunikacji przez język proponowany przez Biblię jest uniwersalny i jak najbardziej można go stosować do współczesnych sposobów skutecznego, życzliwego, prawdziwie ludzkiego porozumiewania się. Są to zalecenia ciągle aktualne […].

Co ciekawe, obserwacje biblijne dotyczą pierwotnej odmiany języka, jaką jest odmiana mówiona. Wiele obserwacji i zaleceń biblijnych dotyczy naszych najprostszych, potocznych, codziennych – do zastosowania tu i teraz – kontaktów językowych. Są to mądrości uniwersalne, znakomicie wplecione w przykłady pochodzące z najbardziej podstawowych doświadczeń człowieka […].
3. Dobre słowa są plastrem miodu, słodyczą dla gardła, lekiem dla ciała. (Prz. 16, 24)
4. Drzewem życia jest język łagodny, złamaniem na duchu – przewrotny. (Prz. 15, 4)
5. Człowiekiem nikczemnym i nicponiem, kto chodzi z kłamstwem na ustach. (Prz. 6, 12)
6. Nie uniknie się grzechu w gadulstwie, kto ostrożny w języku – jest mądry. (Prz. 10, 19)
7. Do pouczeń serce swe nakłoń, do mądrych słów – swoje uszy. (Prz. 23, 12)

Księgi Pisma świętego nieraz podkreślają, że zły język jest najpierw niszczący, destrukcyjny dla posługującego się nim człowieka, a także – co ważne – przekleństwem, nieszczęściem dla otoczenia osoby tak mówiącej. I przeciwnie, dobra mowa jest zbawienna nie tylko dla jej autora, ale i dla wspólnoty:
8. Do Pana w swoim utrapieniu wołałem i wysłuchał mnie. Panie, uwolnij moje życie od warg kłamliwych i od podstępnego języka! (Ps 120)
9. Nigdy nie powtarzaj słów zasłyszanych, a nic na tym nie stracisz. (Syr 19, 7)

Rozdział 3 
Dygresje o języku

Nagranie zawiera fragment Pieśni V Beniowskiego Juliusza Słowackiego

Chodzi mi o to, aby język giętki
Powiedział wszystko, co pomyśli głowa:
A czasem był jak piorun jasny, prędki,
A czasem smutny jako pieśń stepowa,
A czasem jako skarga nimfy miętki,
A czasem piękny jak aniołów mowa...
Aby przeleciał wszystko ducha skrzydłem.
Strofa być winna taktem, nie wędzidłem.

Z niej wszystko dobyć, zamglić ją tęsknotą,
Potem z niej łyskać błyskawicą cichą,
Potem w promieniach ją pokazać złotą,
Potem nadętą dawnych przodków pychą,
Potem ją utkać ArachnyArachneArachny robotą,
Potem ulepić z błota, jak pod strychąstrychastrychą
Gniazdo jaskółcze przybite do drzewa,
Co w sobie słońcu wschodzącemu śpiewa...

I gdyby stary ów Jan Czarnoleski
Z mogiły powstał, toby ją zrozumiał
Myśląc, że jakiś poemat niebieski,
Który mu w grobie nad lipami szumiał,
Słyszy, ubrany w dawny rym królewski,
Mową, którą sam przed wiekami umiał.
Potem by, cicho mżąc, rozważał w sobie,
Że nie zapomniał mowy polskiej w grobie.

Polecenie 1

Jakie warunki w komunikacji językowej muszą być spełnione, aby doszło do porozumienia?

RQt6bqtM4kr1o
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Wyjaśnij, o jakim przeznaczeniu języka mówią fragmenty Biblii.

R1FVKxKNCGOyg
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Co, zdaniem poety, powinien wyrażać język?

R12qWUrZgj7xm
(Uzupełnij).
m00b916e6c77ccc27_1536670806367_0
m00b916e6c77ccc27_1502093867461_0

Podsumowanie

Język służy do: informowania, porozumiewania się, poznawania świata, tworzenia nowej rzeczywistości, wywoływania wzruszeń, wyrażania emocji, tworzenia i umacniania wspólnoty narodu, umacniania jedności duchowej, kształtowania osobowości, odziaływania na społeczeństwo, oznaczania rzeczywistości pozajęzykowej.

R1BgqO0KFLbzi1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Przeczytaj wypowiedzi językoznawców na temat uroków języka polskiego i stwórz własną listę cech (np. pięciu), za które cenisz język polski.

Jan Miodek: Można powiedzieć, że polszczyzna przez to, że ma szyk względnie swobodny, może tym szykiem wiele wyrazić. Tego z kolei nie może język, który ma szyk stały. […] Wybujałość prefiksalna (przedrostkowa) – zazdroszczą nam tego Niemcy. Jest ona szczególnie widoczna w parodii. Na przykład język niemiecki ma skłonność do złożeń dużo większą niż polszczyzna. Dzięki temu język niemiecki jest może precyzyjniejszy, ale za to nasz jest ekonomiczniejszy, bo z młyna na wiatr Niemiec zrobi Windulle i kryje się w tym złożeniu wiatr (Wind), i młyn (Mulle). A my zrobimy wiatrakmłyn zostaje zredukowany.

Jerzy Bralczyk: Szeleszczące teksty dają polskie szybolety. Naszym podstawowym szyboletem jest: Chrząszcz brzmi w trzcinie. Nasze szybolety do dzisiaj bawią. U Mickiewicza w Panu Tadeuszu: Hak przerznąć, w brzeszczocie nie zrobiwszy szczerby. Albo: Mądrze rzecz – wyłuszczyli szczwacze doświadczeni.

Na podstawie: Wszystko zależy od przecinka. Bralczyk, Miodek, Markowski w rozmowie z Jerzym Sosnowskim, Warszawa 2014.

RgmTMuzyFS7sO
(Uzupełnij).
m00b916e6c77ccc27_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu, skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
RZmT6dWTwNreO
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 1. zatytułowane „Intencje wypowiedzi”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Do podanych zdań dobierz właściwe intencje wypowiedzi”. Pod poleceniem znajduje się jedenaście zdań. Przy każdym z nich umieszczono pole, które trzeba uzupełnić poprzez wybór odpowiednich intencji. Służą do tego kafelki rozsypane pod zdaniami. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen23_cw1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
RXTZTVnlgZlE5
Ćwiczenie 2
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania pierwszego. Ćwiczenie ma tytuł: „Intencja wypowiedzi". Polecenie ćwiczenia brzmi: „Do podanych zdań dobierz właściwe intencje wypowiedzi". Poniżej znajduje się jedenaście zdań. Pod każdym zdaniem zamieszczona jest rozwijana lista. Na rozwijanej liście należy wybrać właściwe intencje wypowiedzi. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen23_cw1.1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 3
R3TqpkfepA3YS
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane: „Język jako wartość i narzędzie wyrażania wartości”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Przeczytaj poniższe cytaty/przysłowia o języku pochodzące z Biblii. Zastanów się, jak można je rozumieć i dopasuj je do odpowiedniego wyjaśnienia”. Poniżej znajdują się dwie kolumny z kafelkami, które należy tak przesunąć w górę lub w dół, aby do siebie pasowały. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen23_cw2
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R16NbWIrUbXk01
Ćwiczenie 4
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł: „Język jako wartość i narzędzie wyrażania wartości”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Przeczytaj poniższe cytaty i przysłowia o języku pochodzące z Biblii. Zastanów się jak można je rozumieć i dopasuj do nich odpowiednie wyjaśnienia”. Poniżej znajduje się siedem cytatów lub przysłów. Pod każdym cytatem zamieszczona jest rozwijana lista. Na rozwijanej liście należy wybrać właściwe wyjaśnienie. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 5
RvJFrf7b2xvx7
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 3. zatytułowane „Między myślami a znakami języka”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „1. W poniższym fragmencie utworu wskaż dominujący środek stylistyczny. 2. Wyjaśnij, jaka jest funkcja tego środka stylistycznego w podanym tekście”. Poniżej znajduje się wiersz, a pod nim dwa zdania. Należy je dokończyć, używając rozwijanej listy, znajdującej się pod każdym ze zdań. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen23_cw3
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
m00b916e6c77ccc27_1502358147126_0

Słowniczek

Arachne
Arachne

w mitologii greckiej mistrzyni tkania i haftu. Jej przechwałki rozgniewały Atenę, która wyzwała ją na tkacki pojedynek; Atena wyhaftowała wizerunki bogów olimpijskich, obrazując ich potęgę; w rogach tkaniny umieściła przykłady kar, które spotykają ludzi za ich pychę; ten dydaktyczny przekaz nie powstrzymał Arachne, która na swoich krosnach wyczarowała bogów w miłosnych związkach ze śmiertelnymi dziewczętami; jej tkanina była co najmniej równie piękna, jak haft Ateny; rozgniewana bogini rozdarła dzieło Arachne i ją samą zaczęła bić czółnem tkackim; dziewczyna powiesiła się z rozpaczy; Atena poczuła smutek w związku z zaistniałą sytuacją, więc postanowiła przywrócić życie samobójczyni, jednak już nie pod postacią człowieka, ale pająka, który zawsze tkałby misterne nici

funkcje języka
funkcje języka

mają ścisły związek z elementami aktu komunikacji, w którego skład wchodzą: nadawca, odbiorca, komunikat językowy, kontakt, kod; z każdym z tych składników aktu komunikacji związana jest odrębna funkcja:
1. informatywna – komunikat nastawiony jest na odbiorcę, informuje go o czymś;
2. ekspresywna – komunikat wyraża emocje nadawcy;
3. impresywna – komunikat ma skłonić odbiorcę do wykonania określonej czynności;
4. fatyczna – komunikaty słowne mające podtrzymać kontakt z odbiorcą;
5. poetycka – komunikaty, najczęściej teksty literackie, mające zwrócić uwagę na piękno języka;
6. metajęzykowa – wszelkie definicje, objaśnienia zasad językowych

intencja wypowiedzi
intencja wypowiedzi

tkwiący w umyśle zamiar powiedzenia czegoś konkretnego, częściowo wyrażany przez słowa, które szkicują w pewnym sensie to, co myślimy; może się zdarzyć, że słowa nieprecyzyjnie oddają to, co myślimy, powodują powstanie całkowicie błędnego obrazu, co przesłania sens wypowiedzi

język
język

ukształtowany społecznie system budowania wypowiedzi; narzędzie porozumiewania się; określony zbiór znaków i reguł łączenia tych znaków w komunikaty; język służy do przedstawiania rzeczywistości dotyczącej przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć

docjalizująca funkcja języka
docjalizująca funkcja języka

wychowywanie, włączenie w obręb społeczeństwa poprzez język

strycha
strycha

strzecha, dach kryty słomą, najczęściej na wsi

szybolet
szybolet

znak rozpoznawczy; często wyraz lub hasło zawierające charakterystyczną dla danego języka głoskę, której cudzoziemiec, obcy lub wróg nie potrafi wymówić,
np. soczewica, koło, mielę, młyn – są nie do wymówienia dla Niemców

m00b916e6c77ccc27_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „Kultura odmienia”

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon

1.1.2.3. Jakie zagadki kryje w sobie język?

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/44/t/student-canon/m/j0000007UKB1v50