Słowniki języka polskiego notują tysiące wyrazów. Wśród nich są słowa znane większości użytkowników polszczyzny, ponieważ stosowane są w codziennych sytuacjach komunikacyjnych. Określamy je jako słownictwo ogólne. Poza nim, niejako na marginesie tego olbrzymiego zbioru, pozostają neologizmy, archaizmy i poetyzmy.

Co oznaczają pojęcia: neologizm, archaizm i poetyzm?

Neologizm jest nowym elementem językowym, który został użyty jednostkowo – w konkretnym tekście przez jedną osobę. Pojęcie to odnosi się do wyrazów, związków frazeologicznych i form gramatycznych. Niektóre neologizmy upowszechniają się, to znaczy, że zaczynają być stosowane przez liczniejszą grupę osób, w większej liczbie tekstów, inaczej mówiąc – wchodzą na stałe do języka ogólnego. Tego typu neologizmami są m.in. wyrazy „wyobraźnia” (zastąpiła pochodzącą z łaciny „imaginację”), „komputer” i „zmywarka” oraz frazeologizmy „pirat drogowy” lub „wczasy pod gruszą”. Szczególnym rodzajem neologizmów są wyrazy, którym nadaje się nowe znaczenie – nazywamy je neosemantyzmami, np. „okno” to nie tylko oszklony otwór w ścianie, ale również termin informatyczny. Neologizmy pojawiają się w stylu naukowym, potocznym (tworzą je głównie dzieci), w prasie i literaturze (m.in. w utworach Bolesława Leśmiana, Juliana Tuwima lub Mirona Białoszewskiego).

Archaizmy są to wyrazy, wyrażenia lub formy gramatyczne dziś nieużywane, a charakterystyczne dla języka sprzed kilkudziesięciu lub kilkuset lat. Możemy mówić o archaizmach fonetycznych (np. „jenerał”, „sumnienie”), fleksyjnych („ptacy”), leksykalnych (np. „świekra” to ‘matka męża’, a „rąbek” to ‘chusta’) i znaczeniowych (wyraz „sklep” oznaczał kiedyś ‘piwnicę znajdującą się pod podłogą domu’). Archaizmy spotykane są zarówno w tekstach dawnych, jak i współczesnych. Dzięki ich użyciu wprowadza się odbiorcę w atmosferę epoki i zwiększa realizm prezentowanych wydarzeń i przytaczanych dialogów.

Poetyzm jest to taki element językowy, który występuje przede wszystkim w stylu artystycznym, głównie w poezji, nadając utworowi liryczny charakter, np. „niebiosa”, „boleść”, „kwiecie”, „jutrzenka”, „tchnąć”, „śnić”. Wśród poetyzmów jest wiele archaizmów, np. „wieczerza”, „komnata”. Używane współcześnie poetyzmy to wyrazy zaczerpnięte m.in. z utworów Jana Kochanowskiego, Juliusza Słowackiego czy Juliana Przybosia.