E‑book – Zasady doboru maszyn rolniczych do produkcji zwierzęcej
ROL.10. Organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej – technik rolnik 314207
Dobór maszyn w kurniku
Przemysłowa hodowla drobiu, przede wszystkim kur, odgrywa bardzo ważną rolę w produkcji żywności ze względu na produkcję mięsa oraz jaj. Jej podstawą są nowoczesne kurniki przemysłowe, najczęściej w formie hal systemowych. Powinny one zapewniać odpowiednie warunki bytowe zwierzętom, aby mogły się one dobrze rozwijać i zachowywać zdrowie.
Wyposażenie kurnika
Wyposażenie kurnika zależy od wielkości kurnika, a także liczby hodowanych ptaków. Istotna jest również specyfika produkcji drobiarskiej – jaki to typ chowu (ściółkowy czy klatkowy), czy jest to chów kur (brojlerów, niosek konsumpcyjnych i reprodukcyjnych), kaczek, gęsi, indyków, a może przepiórek. Do typowego wyposażenia kurnika należą:
Gniazda/klatki dla ptaków – są to miejsca, w których mieszkają np. kury i składają jaja. Mogą to być klatki jedno- lub wielopoziomowe, w zależności od potrzeb i ilości hodowanych ptaków.
Karmniki – urządzenia, w których drób dostaje paszę.
Poidełka – miejsca zapewniające dostęp do wody. Mogą to być poidełka automatyczne lub ręczne.
Gniazda – miejsca, w których nioski składają jaja. Mogą to być gniazda zbiorcze lub indywidualne, w zależności od preferencji hodowcy.
Oświetlenie – stanowi bardzo ważny element wyposażenia kurnika, ponieważ wpływa na wydajność i zdrowie ptaków. Potrzebują one odpowiedniej ilości światła, aby prawidłowo składać jaja i utrzymać zdrowie.
Wentylacja – zapewnia odpowiedni przepływ powietrza w kurniku, a więc dostarczanie zwierzętom odpowiedniej ilości tlenu i usuwanie nadmiaru wilgoci oraz zapachów.
Ogrzewanie – dobór właściwego systemu grzewczego wpływa w dużym stopniu na jakość mikroklimatu hali drobiarskiej. Warto też pamiętać o odpowiednim ocieplaniu dachu, ale również systemie schładzania (zamgławiania).
Wyściółka – materiał pokrywający podłogę kurnika. Mogą to być trociny, siano, słoma lub inne materiały, w zależności od preferencji hodowcy.
Systemy automatyzacji – umożliwiają automatyczne podawanie paszy, wody czy kontrolę temperatury w kurniku. Mogą to być urządzenia sterowane elektronicznie lub mechanicznie.
Wielu hodowców dodatkowo wyposaża swoje kurniki w różnego rodzaju narzędzia i maszyny, które pomagają w zwiększeniu wydajności hodowli oraz poprawie warunków życia ptaków.
Mechanizacja produkcji drobiu
Mechanizacja produkcji drobiu obejmuje szeroki zakres zastosowań maszyn i urządzeń w hodowli kurcząt, kaczek, gęsi, indyków itp. Te maszyny i urządzenia są tak projektowane, aby poprawić efektywność produkcji drobiu. Oto kilka przykładów maszyn i urządzeń stosowanych w jej mechanizacji.
Systemy pojenia
Jakość wody i stały oraz swobodny dostęp do niej przez ptaki ma ogromne znaczenie w utrzymaniu drobiu w dobrej kondycji i zwiększeniu jakości chowu. Systemy pojenia muszą więc charakteryzować się z jednej strony dużą niezawodnością (aby nie doszło do przerwy w dostawie bieżącej wody dla drobiu), z drugiej zaś bezpieczeństwem dla zwierząt i łatwością utrzymania higieny w kurniku.
Nowoczesne systemy pojenia dla drobiu powinny mieć lekką i stabilną konstrukcję, a poidła być wykonane z solidnego tworzywa zapewniającego trwałość, odporność na środki chemiczne oraz łatwość czyszczenia. Oprócz tego muszą one być szczelne i gwarantować prawidłową cyrkulację wody, a także mieć mechanizmy zapobiegające jej rozpryskiwaniu się. Systemy te składają się z takich elementów jak:
poida (mogą to być poidła kropelkowe, miseczkowe albo dzwonowe),
rury lub węże dostarczające i odprowadzające wodę,
reduktor ciśnienia wody,
filtr zatrzymujący zanieczyszczenia,
system łączników i podwieszeń (np. gałązka wodna),
dodatkowym elementem może być dozownik leków.
Przy konstruowaniu systemu pojenia dla drobiu ważne jest uwzględnienie m.in. długości linii pojenia i wielkości całej hodowli. Najbardziej popularne są linie pojenia z poidłami kropelkowymi, ponieważ sprawdzą się w chowie klatkowym i ściółkowym, są także dobrym rozwiązaniem dla mniejszych producentów – potrzebne jest tylko podłączenie do bieżącej wody. Generalnie nie istnieje podział, który rodzaj poideł będzie najlepszy do jakiego gatunku zwierząt. To zależy w dużej mierze od indywidualnego wyboru hodowcy, choć oczywiście przy dobieraniu np. wielkości misy znaczenie ma wielkość zwierzęcia.
Poidła kropelkowe (zwane też smoczkowymi lub niplowymi) zapewniają ptakom wystarczającą ilość czystej wody przez całą dobę, są wydajne i precyzyjne, a przy tym oszczędne. Mogą być wyposażone w miseczki okapowe, które zapewniają ptakom łatwiejszy dostęp do smoczka, a przy tym zapewniają suchą ściółkę wokół poideł. Producenci oferują smoczki dopasowane do specyfiki produkcji, np. brojlerów (kur i kaczek), niosek oraz przepiórek.
Miseczkowy system pojenia jest prosty w budowie i obsłudze, zapewnia ptakom łatwy dostęp do świeżej wody przez cały czas, ogranicza również straty wody. Stosowany jest m.in. w hodowli indyków, brojlerów, niosek, kaczek i gęsi. Wielkość miseczek można odpowiednio dobierać w zależności od potrzeb.
Innym typem są podwieszane poidła dzwonowe – ich misy przypominają swoją formą dzwon. Pracują one w automatyczny sposób, wykorzystując zasadę grawitacji. Poidła wyposażone są w specjalny zawór, który pod wpływem ciężaru (gdy misa poidła jest napełniona) odcina dopływ wody. W miarę ubywania wody zawór otwiera się i woda napełnia poidło do ustalonego poziomu. Na rynku dostępne są też poidła dzwonowe z balastem, którego zadaniem jest zapewnienie stabilności poidła. Kształt dzwonu, a co za tym idzie wysokość i szerokość brzegu misy, muszą być dobrane do hodowanego gatunku ptaków. Poidła dzwonowe stosowane są chętnie w hodowli na wybiegu albo ściółce, często przez producentów niosek oraz indyków.
Systemy paszowe
Właściwie dobrana pasza stanowi główny czynnik wpływający na wzrost, zdrowie i dobrą kondycję zwierząt. To również mniej więcej 70% kosztów każdej fermy. O ile w małych kurnikach można wykorzystywać niemechaniczne karmidła, to w przypadku dużych gospodarstw podstawą są automatyczne systemy zadawania paszy, dostosowane nie tylko do gatunku i rasy czy rodzaju hodowli, ale i rodzaju podawanego pokarmu. Ułatwiają hodowlę, przede wszystkim zaś ograniczają marnowanie karmy. Muszą zapewniać łatwy dostęp do karmidła już od pierwszego dnia życia zwierzęcia, a także łatwe czyszczenie i higienę.
Można wyróżnić następujące systemy zadawania pasz:
system pełzakowy (łańcuchowy) – stosowany często w chowie klatkowym, podłogowym ściółkowym i rusztowym. Pasza jest transportowana rynną za pomocą łańcucha pełzakowego, na całej długości koryt. Paszociąg może być zamontowany na podłodze lub podwieszony za pomocą systemu bloczków z możliwością regulacji wysokości windą.
system spiralny – uniwersalny, względnie tani, umożliwia podawanie paszy sypkiej, granulowanej i kruszonej. Pasza podawana jest rurą do osadzonych na niej karmideł dostosowanych do rodzaju hodowli. W rurze znajduje się elastyczna spirala wykonująca ruch ślimakowy, dzięki czemu karma nie jest rozwarstwiana. Paszociąg jest podwieszany za pomocą windy elektrycznej lub ręcznej. Dzięki możliwości wymiany karmideł można go dopasowywać według potrzeb do zmieniającego się rodzaju hodowli.
wolnostojące karmidła – proste rozwiązanie dobre zwłaszcza w niedużych budynkach, dla mniejszych hodowli. Składa się najczęściej z talerza wysypowego, pojemnika różnej wielkości i ogranicznika. Wielkości i kształt karmideł trzeba dobrać do rodzaju prowadzonej hodowli.
Do podawania pokarmów sypkich wykorzystywane są karmidła zasypowe cylindryczne (nazywane także dzwonowymi), natomiast sypkich i wilgotnych – karmidła rynienkowe i korytowe. Oprócz tego producenci proponują różne rodzaje karmideł, np. ze specjalną konstrukcją grila lub bez grila, miski o odpowiednio zagiętym kołnierzu, o różnych wielkościach obwodu talerza itp. Można je dobrać do typu produkcji, np. trwalsze karmidła odporne na agresywne zachowanie indyków, karmidła dla niosek reprodukcyjnych w odchowie do 18 tygodnia (z bardzo szybką dystrybucją paszy we wszystkich karmidłach na hali od momentu włączenia paszociągu, z wystarczającą przestrzenią karmienia), specjalne karmidła dla kogutów.
Pasze przechowywać można w silosach metalowych albo z tworzyw sztucznych (plastik, laminat). Te ostatnie są szczególnie popularne w przypadku mniejszych pojemności. Ważnym elementem są wagi przesypowe zapewniające kontrolę zużycia paszy.
Zbieranie jaj, wylęg piskląt
W nowoczesnych kurnikach przemysłowych proces automatyzacji obejmuje też kwestię zbierania jaj – dzięki maszynom przebiega to szybciej i bardziej wydajnie. Na takiej fermie drobiu kury składają jaja w gniazdach automatycznych, wewnątrz których umieszczone są taśmy zbiorcze przenoszące jaja na transporter poprzeczny, a z niego następnie na maszynę sortująco‑pakującą. Rozwiązanie takie (tzw. centralny zbiór jaj) bazuje na systemie zapewniającym delikatne, ale jednocześnie precyzyjne przenoszenie jaj i ich odbiór z taśm jajowych, ograniczając jednocześnie kontakt produktu z zanieczyszczoną ściółką.
Jednocześnie w przypadku hodowli drobiu ważne jest dbanie o skuteczny wylęg piskląt z jaj. Jeżeli hodowcy w procesie inkubacji jaj chcą doczekać się zdrowych i silnych piskląt, powinni uwzględnić szereg czynników: właściwą temperaturę i wilgotność powietrza, a także pamiętać o obracaniu (rotacji) jaj. Można to robić ręcznie, choć wówczas konieczne jest systematyczne zaglądanie do aparatu lęgowego, otwieranie pokrywy i ręczne obracanie wsadu. Można również korzystać z automatycznych inkubatorów – takie wylęgarnie są wyposażone w silnik, który automatycznie obraca jaja w określonym odstępie czasu, np. co dwie lub cztery godziny, a także w termometr oraz higrometr cyfrowy. Takie rozwiązanie zapewnia hodowcy większą wygodę oraz kontrolę warunków środowiskowych.
Systemy wentylacji
Systemy wentylacyjne - zapewniają odpowiedni przepływ powietrza i kontrolę temperatury w kurnikach, co wpływa na zdrowie i dobre samopoczucie ptaków.
Systemy oczyszczania powietrza - pomagają kontrolować poziom amoniaku i innych szkodliwych gazów w kurnikach.
Systemy ogrzewania i schładzania
Dobór właściwego systemu grzewczego ma zasadniczy wpływ na jakość mikroklimatu hali drobiarskiej, ale również w dużej mierze na koszty produkcji. Hodowcy do wyboru mają:
nagrzewnice olejowe czy gazowe (gaz propan lub ziemny) z otwartą komorą spalania;
nagrzewnice z zamkniętą komorą i odprowadzeniem spalin (lepszy mikroklimat i bezpieczeństwo);
nagrzewnice wodne – wydajność grzewcza zależna jest od temperatury wody grzewczej, temperatury powietrza i wybranego biegu wentylatora;
tradycyjne i nowoczesne promienniki gazowe – emitują promieniowanie podczerwone podobne do słonecznego, a ciepło kierowane jest bezpośrednio na zwierzęta, co zapewnia pisklętom dobry rozwój od pierwszych dni, suchą ściółkę i poprawia dobrostan.
Nagrzewnice mogą być montowane przy ścianach lub w osi budynku.
Z drugiej strony warto zainwestować we właściwe ocieplenie dachu, pozwalające zmniejszyć wydatki na energię. Zastosowana jako podbitka dachu płyta poliuretanowa zapewnia niedrogą izolacją kurnika oraz zabezpiecza tę część konstrukcji przed korozją. Jednocześnie pozwala łatwiej dbać o czystość budynku.
Do zmniejszania temperatury panującej w budynku – ale również do przeprowadzenia dezynfekcji – wykorzystywany jest wysokociśnieniowy system schładzania zwany też zamgławianiem. Składa się on z pomp wysokociśnieniowych wraz z silnikiem, rur ze stali kwasoodpornej, przewodów i dysz z filtrami oraz zestawu sterującego.
Systemy oświetlenia
Światło jest niezbędne do życia i rozwoju, ma duży wpływ na prawidłowy wzrost i zachowanie drobiu. Hodowcy muszą dbać o właściwe i równomierne natężenie światła zwłaszcza w przypadku pisklaków i młodych ptaków. Ma to bowiem wpływ na właściwy rozwój mięśni i organów wewnętrznych oraz ograniczenie chorób zwierząt, co ma też przełożenie na niższe zużycie paszy na kilogram przyrostu masy ciała i poprawę produktywności. W przypadku niosek światło determinuje ich wcześniejszą dojrzałóść.
Oświetlenie kurników musi być dopasowane do rodzaju hodowli. Na przykład u niosek najlepiej sprawdza się światło emitujące fale długie o barwie żółtej i czerwonej, równomiernie rozmieszczone w budynku. Barwa czerwona sprzyja ona nośności kur, ale również przeciwdziała zachowaniom kanibalistycznym i agresji wśród zwierząt. Natężenie światła najlepiej wpływające na produktywność kur wynosi 5‑6 luksów. Każda żarówka powinna oświetlać powierzchnię około 40m², a świetlówka 16m². Można też zainstalować źródła oświetlenia o niebieskiej barwie, niewidocznej dla ptaków – ludzie będą mogli pracować, a zwierzęta wypoczywać.
W przypadku podstawowego światła barwy białej najlepiej sprawdzą się żarówki o temperaturze 5000 K. Generalnie warto korzystać przede wszystkim z żarówek LED, które nie tylko są bardziej oszczędne, ale jednocześnie eliminują problem migotania światła (przy stabilnym, niemigającym świetle drób jest spokojniejszy). Świetlówki powinny też zapewniać regulację natężenia oświetlenia i płynne jego zapalanie oraz gaszenie, bez nagłych przeskoków ciemność‑jasność.
Systemy odwadniania i oczyszczania nawierzchni
Utrzymanie czystości w kurnikach jest niezwykle ważne, aby dbać o dobrostan zwierząt i zapobiegać chorobom drobiu. W systemie klatkowym usuwanie odchodów pod klatkami na każdej kondygnacji zamontowany jest przenośnik taśmowy, na który spada pomiot ptasi i obornik. Następnie odchody transportowane są na przenośnik poprzeczny, a z niego na miejsce składowania lub na przyczepę.
Natomiast w systemie chowu ściółkowego generalne czyszczenie i dezynfekcję przeprowadza się po zakończeniu cyklu produkcyjnego, a przed umieszczeniem w kurniku nowego stada. Ściółkę wraz z pomiotem można usuwać za pomocą wideł, łopaty i taczek, ale wygodniejszym i szybszym sposobem jest wykorzystanie ładowarek samojezdnych albo ładowarek zamontowanych na ciągniku. Za ich pomocą ptasi nawóz przenoszony jest na płytę gnojową.
W obu systemach koniecznym elementem kurnika jest system ściekowy odprowadzający rozwodniony nawóz oraz brudną wodę po myciu pomieszczeń.
Systemy zarządzania fermą
Wspomniane maszyny i urządzenia pomagają hodowcom w automatyzacji procesów produkcyjnych, poprawiają jakość i ilość produkowanej żywności, a także zapewniają zdrowie i dobre samopoczucie ptaków. Jednak właściwe kontrolowanie licznych czynników wpływających na hodowlę drobiu jest niezwykle trudne i wymagające, szczególnie w przypadku dużej liczby zwierząt. Hodowcy mogą skorzystać z komputerowych systemów zarządzania fermą, które pozwalają na zbieranie wszystkich informacji o hodowli i analizowanie ich w celu bieżącego zarządzania gospodarstwem. System taki zapewnia ciągły i natychmiastowy dostęp do każdego z systemów: sterowania wentylacją czy ogrzewaniem, karmieniem i pojeniem zwierząt itp. Umożliwia podgląd drobiu, kontrolę procesu produkcji na ekranie komputera lub smartfona z dowolnej lokalizacji. W przypadku awarii czy niespodziewanego wydarzenia hodowca otrzymuje powiadomienie telefoniczne i SMS.