Atlas interaktywny przedstawia zasady ochrony przeciwpożarowej lasu na podstawie Instrukcji ochrony przeciwpożarowej lasu Lasów Państwowych. Atlas składa się z sześciu zakładek. Każda zakładka zawiera planszę ze zdjęciem oraz punktami interaktywnymi. Punkty interaktywny zawierają treść uzupełniającą oraz tożsame z treścią nagranie dźwiękowe (plik audio).

Pierwsza zakładka. Zagrożenia pożarowe lasu.
Na zdjęciu widoczny gęsty las. Promienie słońca przebijają się przez korony drzew. Obok znajduje się sześć punktów interaktywnych.
Punkt pierwszy. Zagrożenie pożarowe lasu.
Pod pojęciem zagrożenia pożarowego lasu rozumie się zaistnienie takich warunków, przy których możliwe jest powstanie pożaru w środowisku leśnym.
Punkt drugi. Czynniki wpływające na zagrożenie pożarowe
▪️ warunki meteorologiczne, w tym przede wszystkim: temperatura powietrza, wilgotność względna powietrza, opad atmosferyczny, zachmurzenie, promieniowanie słoneczne,
▪️ wilgotność pokrywy gleby, szczególnie jej martwych składników, na którą wpływ mają warunki meteorologiczne,
▪️ możliwość pojawienia się bodźców energetycznych zdolnych do inicjacji pożaru (np. ognisko, niedopałek papierosa, nieugaszona zapałka),
▪️ rodzaj leśnych materiałów palnych: skład gatunkowy i wiek drzewostanu, obciążenie ogniowe (ilość biomasy przeliczona na jednostkę powierzchni, wyrażona w kg/mIndeks górny 2² lub t/ha), ich struktura, skład chemiczny i właściwości fizyczne (zdolność pochłaniania wody – nasiąkania i przesychania).
Punkt trzeci. Pogoda pożarowa i zagrożenie pożarowe
Temperatura powietrza powyżej 24°C, wilgotność względna powietrza poniżej 40%, brak opadów atmosferycznych i brak zachmurzenia lub zachmurzenie małe są parametrami, które określają tzw. pogodę pożarową, podczas której powstaje ponad 60% pożarów lasu. Im bardziej rośnie wartość temperatury powietrza, a jego wilgotność maleje, im dłużej nie występują opady, tym większe jest zagrożenie pożarowe. Mogą wtedy powstać pożary wielkoobszarowe. Czynniki meteorologiczne wpływają na stan wilgotności pokrywy ściółkowej, który decyduje o możliwości powstania pożaru lasu. Wilgotność ściółki wynosząca 30% jest progiem granicznym, powyżej którego powstanie pożaru w lesie od punktowych źródeł ciepła i jego rozprzestrzenianie się jest mało prawdopodobne. Przy wilgotności ściółki mniejszej niż 12% powstaje blisko 70% wszystkich pożarów lasu. Ściółka jest materiałem, od którego najczęściej (nie licząc uschniętej pokrywy trawiastej) rozpoczyna się pożar lasu i który warunkuje proces spalania. Trawy, wrzos, podszyt (szczególnie iglasty) powodują wzrost intensywności spalania i szybkości rozprzestrzeniania się ognia oraz wpływają na zasięg pionowy pożaru i możliwość jego przerzutu w korony drzew. Mchy i porosty są materiałami, które hamują rozprzestrzenianie się pożaru.
Punkt czwarty. Zasady określania stopnia zagrożenia pożarowego lasu – metoda IBL
Strefa prognostyczna jest to obszar nadleśnictwa albo kilku nadleśnictw, o zbliżonym zagrożeniu pożarowym lasu, wyznaczany na podstawie następujących kryteriów:
▪️ kategorii zagrożenia pożarowego lasu,
▪️ występowania dużych zwartych obszarów leśnych,
▪️ warunków przyrodniczo‑leśnych,
▪️ jednorodności pod względem klimatycznym,
▪️ składu gatunkowego drzewostanów oraz rozmieszczenia i udziału poszczególnych gatunków,
▪️ występowania na terenach leśnych siedlisk szczególnie zagrożonych pożarem (bór suchy, bór świeży, bór wilgotny, bór mieszany świeży, bór mieszany wilgotny i las łęgowy),
▪️ liczby i powierzchni pożarów lasów powstałych w okresie ostatnich 10 lat poprzedzających wyznaczenie stref,
▪️ zapewnienia łączności radiotelefonicznej w obrębie strefy,
▪️ występowania dużych aglomeracji miejskich, rejonów przemysłowych lub obszarów o dużym nasileniu ruchu turystycznego.
Określanie stopnia zagrożenia pożarowego lasu wykonywane jest przez jednostki organizacyjne Lasów Państwowych w strefach prognostycznych z wykorzystaniem własnej, zautomatyzowanej sieci meteorologicznych punktów pomiarowych (MPP).
Instytut Badawczy Leśnictwa nadzoruje prawidłowe funkcjonowanie sieci MPP, opracowuje codzienne mapy zagrożenia pożarowego lasu w Polsce i odpowiednie komunikaty.
Stopnie zagrożenia pożarowego lasów (SZPL):
▪️ 0. stopień zagrożenia pożarowego – brak zagrożenia,
▪️ 1. stopień zagrożenia pożarowego – małe zagrożenie, ▪️ 2. stopień zagrożenia pożarowego – średnie zagrożenie, ▪️ 3. stopień zagrożenia pożarowego – duże zagrożenie.

Punkt piąty. Stopień zagrożenia pożarowego lasów (SZPL) – pomiary
▪️ wilgotności ściółki w drzewostanie sosnowym III klasy wieku, rosnącym na siedlisku boru świeżego lub boru mieszanego świeżego,
▪️ temperatury powietrza mierzonej na wysokości 0,5 m od powierzchni zadarnionej przy ścianie drzewostanu,
▪️ wilgotności względnej powietrza mierzonej na wysokości 0,5 m od powierzchni zadarnionej przy ścianie drzewostanu,
▪️ sumy opadu atmosferycznego z ostatnich 24 godzin.
▪️ Pomiaru parametrów dokonuje się w prognostycznych i pomocniczych punktach pomiarowych, codziennie o godz. 9:00 oraz o godz. 13:00, od dnia 1 marca, jednak nie wcześniej niż po ustąpieniu pokrywy śnieżnej, do dnia 30 września lub dłużej, zgodnie z ustaleniem dyrektora RDLP.
Rozróżniamy stopnie zagrożenia pożarowego, takie jak:
▪️ 0 - brak zagrożenia
▪️ I - zagrożenie małe
▪️ II - zagrożenie duże; bądź ostrożny
▪️ III - zagrożenie katastrofalne; nie wolno rozpalać ognisk nawet w miejscach wyznaczonych.

Punkt szósty. Kategorie zagrożenia pożarowego lasu
Kategoria zagrożenia pożarowego lasu obejmuje lasy o podobnym poziomie podatności na pożar, ustalonym na podstawie częstotliwości występowania pożarów, warunków drzewostanowych i klimatycznych oraz czynników antropogenicznych. Kategorię zagrożenia pożarowego lasu określa się dla obszaru każdego nadleśnictwa w planach urządzenia lasu. KZPL dla regionalnych dyrekcji LP określa Instytut Badawczy Leśnictwa raz na 5 lat. Możliwe jest ustalenie KZPL dla powiatów, podregionów i województw.
Kategorię zagrożenia pożarowego lasu określa się na podstawie sumy punktów wynikających z obliczeń dla czterech następujących parametrów:
▪️ średniej rocznej liczby pożarów lasu w okresie ostatnich 10 lat przypadających na 10 km2 (1000 ha) powierzchni leśnej,
▪️ sumy udziałów procentowych powierzchni drzewostanów rosnących na siedliskach: boru suchego, boru świeżego, boru mieszanego świeżego, boru wilgotnego, boru mieszanego wilgotnego i lasu łęgowego,
▪️ średniej wilgotności względnej powietrza (pomiar z wysokości 0,5 m) i procentowego udziału dni z wilgotnością ściółki mniejszą od 15% o godzinie 9:00,
▪️ średniej liczby mieszkańców przypadających na 0,01 km2 (1 ha) powierzchni leśnej.
Kategorie zagrożenia pożarowego:
▪️ I kategoria zagrożenia pożarowego – duże zagrożenie,
▪️ II kategoria zagrożenia pożarowego – średnie zagrożenie,
▪️ III kategoria zagrożenia pożarowego – małe zagrożenie.

Druga zakładka. Zasady działań profilaktycznych i gospodarczych ograniczających rozprzestrzenianie się pożarów.
Na zdjęciu widoczna jest ścieżka w lesie. Obok znajduje się osiem punktów interaktywnych.
Punkt pierwszy. Prowadzenie działalności informacyjnej i ostrzegawczej
Działalność informacyjna i ostrzegawcza ma na celu kształtowanie u ludzi odpowiednich zachowań, niestwarzających zagrożenia pożarowego w lesie i jego otoczeniu. Działalność ta powinna stanowić jeden z podstawowych elementów edukacji przyrodniczo‑leśnej prowadzonej przez Lasy Państwowe.
Punkt drugi. Prowadzenie działalności informacyjnej i ostrzegawczej
▪️ pogadanki i prelekcje na temat przyczyn zagrożenia pożarowego lasów, wygłaszane w szkołach, na zebraniach rolników, obozach harcerskich, w zakładach pracy itp.,
▪️ komunikaty ostrzegawcze podawane w środkach masowego przekazu,
▪️ ulotki rozprowadzane wśród młodzieży szkolnej, uczestników obozów młodzieżowych i kolonii letnich, turystów, wczasowiczów, pracowników zakładów pracy itp.,
▪️ plakaty, ogłoszenia wywieszane w miejscach zbiorowego przebywania ludności, na tablicach ogłoszeń nadleśnictw, urzędów itp.,
▪️ tablice ostrzegawcze wywieszane na terenach leśnych wzdłuż szlaków wycieczkowych i turystycznych, przy schroniskach, obozach młodzieżowych i innych miejscach o dużej penetracji ludności,
▪️ programy telewizyjne,
▪️ materiały multimedialne i gry komputerowe o treści przeciwpożarowej,
▪️ informacje i ostrzeżenia przekazywane za pośrednictwem Internetu,
▪️ współpracę w zakresie ochrony przeciwpożarowej z organizacjami młodzieżowymi, ruchami ekologicznymi i samorządami terytorialnymi.
Punkt trzeci. Działania gospodarcze ograniczające rozprzestrzenianie się pożarów lasu (pasy przeciwpożarowe)
Lasy położone przy obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe dla lasu oddziela się od tych obiektów pasami przeciwpożarowymi, utrzymywanymi w stanie zapewniającym ich użyteczność przez cały rok.
Punkt czwarty. Pas przeciwpożarowy typu A
To pas gruntu o szerokości 30 m, przyległy do granicy pasa drogowego albo obiektu, pozbawiony martwych drzew, leżących gałęzi i nieokrzesanych ściętych lub powalonych drzew oraz podszytu i podrostu gatunków iglastych, z wyjątkiem jodły. Nie dopuszcza się składania tych pozostałości w postaci wałów i stosów. Oddziela on las od dróg publicznych, dróg dojazdowych niebędących drogami publicznymi – do zakładu przemysłowego lub magazynowego, obiektów magazynowych i użyteczności publicznej.
Na zdjęciu widoczny jest pas przeciwpożarowy typu A. Po lewej stronie znajduje się droga z napisem: droga, obiekt, magazyn. Po prawej widoczne są rosnące drzewa. Szerokość terenu zielonego wynosi 30 metrów. Na tym terenie obowiązuje zakaz pozostawiania gałęzi, nieokrzesanych i martwych drzew oraz innych palnych elementów.
Punkt piąty. Pas przeciwpożarowy typu B
To pas gruntu o szerokości 30 m, przyległy do granicy obiektu albo pasa drogowego, spełniający wymogi techniczne, o których mowa w pkt 2.4.2. lit. a, z tym że w odległości od 2 do 5 m od granicy obiektu albo drogi zakłada się bruzdę o szerokości 2 m, oczyszczoną do warstwy mineralnej. W uzasadnionych przypadkach bruzdę może stanowić inna powierzchnia pozbawiona materiałów palnych. Pas ten oddziela las od parkingów, zakładów przemysłowych i dróg poligonowych. Dopuszcza się wykonywanie pasa przeciwpożarowego typu B przy innych obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe lasu.
Na zdjęciu widoczny jest pas przeciwpożarowy typu B. Po lewej stronie znajduje się droga z napisem: obiekt (droga). Po prawej stronie widoczne są rosnące drzewa przedzielone pasem ziemi. Szerokość terenu zielonego wynosi 30 metrów. Bruzda między drzewami wynosi 2 metry. Na tym terenie obowiązuje zakaz pozostawiania gałęzi, nieokrzesanych i martwych drzew oraz innych palnych elementów.
Punkt szósty. Pas typu BK
To pas gruntu w sąsiedztwie linii kolejowej, na której prowadzony jest ruch. Jest on wykonywany jako jedna równoległa do linii kolejowej bruzda o szerokości co najmniej 4 m, usytuowana w odległości od 2 do 5 m od dolnej krawędzi nasypu lub górnej krawędzi przekopu linii kolejowej, a w razie wystąpienia rowów bocznych – od zewnętrznej krawędzi tych rowów. Bruzda powinna być oczyszczona z wszelkiej roślinności do warstwy mineralnej, a na gruntach torfiastych – posypana warstwą piasku o grubości od 0,01 m do 0,02 m. Bruzdę może stanowić inna powierzchnia pozbawiona materiałów palnych.
Na zdjęciu widoczny jest pas typu BK. Po lewej stronie znajdują się tory. Po prawej stronie widoczne są dół, płaski teren zielony, który wynosi od 2 do 5 metrów, bruzda, która wynosi nie mniej niż 4 metry, oraz rosnące drzewa. Na tym terenie obowiązuje zakaz pozostawiania gałęzi, nieokrzesanych i martwych drzew oraz innych palnych elementów.
Punkt siódmy. Pas przeciwpożarowy typu C
To pas gruntu o szerokości od 30 do 100 m, przyległy do granicy obiektu, spełniający wymogi, o których mowa w pkt 2.4.2. lit. a, z tym że bezpośrednio przy obiekcie zakłada się bruzdę o szerokości od 5 do 30 m, oczyszczoną do warstwy mineralnej. Oddziela on las od obiektów na terenach poligonów wojskowych.
Na zdjęciu widoczny jest pas przeciwpożarowy typu C. Po lewej stronie znajdują się pole robocze poligonu, obiekty specjalne itp. Obok jest bruzda, która wynosi od 5 do 30 metrów, droga, która wynosi 6 metrów oraz rosnące drzewa. Teren bez pobocza wynosi 30 metrów. Na tym terenie obowiązuje zakaz pozostawiania gałęzi, nieokrzesanych i martwych drzew oraz innych palnych elementów.
Punkt ósmy. Pas przeciwpożarowy typu D
To pas gruntu o szerokości od 30 do 100 m rozdzielający duże, zwarte obszary leśne, spełniający wymogi, o których mowa w pkt 2.4.2. lit. a, z bruzdą o szerokości od 3 do 30 m oczyszczoną do warstwy mineralnej. Drzewostany na tym pasie muszą mieć ponad 50‑procentowy udział gatunków liściastych. Pasy te zakłada się wzdłuż wytypowanych dróg, umożliwiających prowadzenie działań ratowniczych. Pasy wykonuje się na obszarach o dużym zagrożeniu pożarowym.
Na zdjęciu widoczny jest pas przeciwpożarowy typu D. Po lewej stronie widoczne są rosnące drzewa oraz droga. Obok znajduje się bruzda, która wynosi od 5 do 30 metrów i teren z drzewami. Teren ten wynosi od 30 do 100 metrów. Na tym terenie obowiązuje zakaz pozostawiania gałęzi, nieokrzesanych i martwych drzew oraz innych palnych elementów.

Trzecia zakładka. Zasady organizacyjno‑techniczne. 
Na zdjęciu widoczna jest panorama lasu pokryta gęstą mgłą. Obok znajduje się pięć punktów interaktywnych.
Punkt pierwszy. Ogólne zasady organizacyjno‑techniczne przygotowania obszarów leśnych do gaszenia pożarów lasu
Kompleksy leśne o powierzchni ponad 300 ha wymagają:
▪️ zorganizowania w okresie zagrożenia pożarowego obserwacji i patrolowania lasów w celu wykrywania pożarów oraz alarmowania o ich powstaniu,
▪️ zapewnienia i utrzymania źródeł wody do celów przeciwpożarowych,
▪️ utrzymywania dojazdów pożarowych do stanowisk czerpania wody,
▪️ oznakowania stanowisk czerpania wody znakami informacyjnymi,
▪️ urządzenia i utrzymywania baz sprzętu do gaszenia pożarów lasu w miejscach wyznaczonych, w porozumieniu z właściwymi miejscowo komendantami powiatowymi (miejskimi) PSP,
▪️ uzgadniania projektu planu urządzenia lasu w części dotyczącej ochrony przeciwpożarowej z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim PSP, dla lasów I i II KZPL.
▪️ Tablice informacyjne i ostrzegawcze dotyczące zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu umieszcza się przy wjazdach do lasów oraz przy parkingach leśnych w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) PSP.
Punkt drugi. Zasady organizacyjno‑techniczne przygotowania jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych do gaszenia pożarów lasu
Postanowienia ogólne. Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych zobowiązane są do:
▪️ utworzenia i utrzymywania systemu obserwacyjno‑alarmowego, którego zadaniem jest jak najszybsze wykrycie pożaru na terenie lasu, ustalenie jego miejsca i zaalarmowanie sił i środków do ugaszenia pożaru,
▪️ przygotowania środków organizacyjnych i technicznych umożliwiających sprawny dojazd do miejsca pożaru i działanie sił ratowniczo‑gaśniczych,
▪️ ustalenia w planie urządzenia lasu: –kategorii zagrożenia pożarowego obszarów (kompleksów leśnych), –czasu swobodnego rozwoju pożaru lasu dla najbardziej oddalonych od sił ratowniczo‑gaśniczych fragmentów kompleksów leśnych.
Punkt trzeci. Zasady organizacyjno‑techniczne przygotowania jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych do gaszenia pożarów lasu
System obserwacyjno‑alarmowy tworzą:
 ▪️ sieć stałej obserwacji naziemnej: sieć stałej obserwacji naziemnej jest podstawowym sposobem wykrywania pożarów lasu. Sieć tę tworzą obiekty, z których można obserwować tereny leśne w celu wykrywania pożarów i przekazywania informacji o ich wykryciu. Funkcję tę mogą pełnić dostrzegalnie pożarowe (wieże obserwacyjne i telewizyjne) oraz zastępcze punkty obserwacyjne lokalizowane na innych wysokich budowlach (wieżowce, wieże kościelne, wieże ciśnień itp.).
▪️ patrole przeciwpożarowe: patrole naziemne. Patrole przeciwpożarowe naziemne mogą być organizowane w celu:
 a) wykrywania pożarów i gaszenia ich w zarodku. Patrole takie organizuje się na terenach leśnych o zwiększonym nasileniu występowania pożarów, znajdujących się poza zasięgiem punktów obserwacyjnych. Obsada patrolu jest jednoosobowa, z wyznaczoną trasą patrolowania i czasem pracy. Wyposaża się go w książkę pracy, zawierającą zakres obowiązków.
b) nadzoru nad bezpiecznym zachowaniem osób przebywających w lesie. Patrole takie organizuje się na obszarach leśnych najczęściej uczęszczanych przez ludzi, podczas ich pobytu. Należą tu np. sąsiedztwa miejsc atrakcyjnych turystycznie, ośrodków wypoczynkowych i rekreacyjnych, szlaków turystycznych. Patrolowi przydziela się rejon działania.
▪️ punkty alarmowo‑dyspozycyjne: jednostki organizacyjne Lasów Państwowych tworzą i utrzymują punkty alarmowo‑dyspozycyjne (PAD) oraz zapewniają warunki techniczne do ich ciągłej pracy (zasilanie awaryjne):
a) regionalne – dla regionalnych dyrekcji LP,
b) rejonowe – dla grupy nadleśnictw,
c) podstawowe – dla nadleśnictwa.

Do podstawowych zadań PAD w nadleśnictwie należy:
a) realizacja oraz koordynacja zadań i przedsięwzięć ochronnych w nadleśnictwie,
b) nadzór nad funkcjonowaniem systemu obserwacyjno‑alarmowego na podległym terenie i kierowanie jego pracą,
c) w okresach panowania tzw. pogody pożarowej sporządzanie prognozy rozprzestrzeniania się pożaru, bazującej na danych meteorologicznych, z wykorzystaniem „modelu pożaru lasu”,
d) ustalenie miejsca pożaru zgłoszonego przez sieć obserwacyjną,
e) powiadomienie o pożarze stanowiska kierowania właściwej powiatowej (miejskiej) komendy PSP,
f) powiadomienie o pożarze kierownictwa nadleśnictwa, PAD RDLP i właściwej służby terenowej,
g) skierowanie do pożaru sił i środków będących w dyspozycji nadleśnictwa,
h) zgłoszenie zapotrzebowania na siły i środki będące w dyspozycji RDLP,
i) utrzymywanie łączności z miejscem akcji gaśniczej.

▪️ sieć łączności alarmowo‑dyspozycyjnej: regionalna dyrekcja LP tworzy i utrzymuje na swoim terenie sieć radiokomunikacji ruchomej lądowej jako element systemu obserwacyjno‑alarmowego. Zarządzającym siecią oraz określającym zasady jej funkcjonowania jest Dyrektor Generalny LP, który wnioskuje do Urzędu Komunikacji Elektronicznej (UKE) w sprawach wymagających decyzji tego urzędu. Dyrektor RDLP administruje siecią na terenie RDLP w ramach warunków ustalonych przez UKE w pozwoleniu radiowym.
Punkt czwarty. Zasady organizacyjno‑techniczne przygotowania jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych do gaszenia pożarów lasu
Zestaw środków organizacyjno‑technicznych tworzą:
▪️ dojazdy pożarowe: dojazdy pożarowe stanowią podstawową sieć komunikacyjną kompleksu leśnego w planowaniu i organizowaniu akcji ratowniczo‑gaśniczych. Odległość pomiędzy dowolnym punktem położonym w lesie a najbliższą drogą publiczną, z wyłączeniem autostrad i dróg ekspresowych, lub dojazdem pożarowym nie powinna przekraczać:
a) 750 m – dla lasów zaliczonych do I KZPL,
b) 1500 m – dla lasów zaliczonych do II i III KZPL. Sieć dojazdów pożarowych podlega planowaniu, ocenie i weryfikacji w trakcie opracowywania planu urządzenia lasu.

▪️ bazy sprzętu przeciwpożarowego:
– Leśny sprzęt przeciwpożarowy to narzędzia i urządzenia przydatne do ograniczania rozprzestrzeniania, gaszenia i dogaszania pożarów lasów (wierzchnich warstw gleby leśnej i jej pokrywy), zarośli oraz upraw rolniczych i innych powierzchni naturalnych.
– Środki gaśnicze to piasek (gleba mineralna) i woda oraz związki chemiczne do zmiękczania lub zagęszczania wody oraz wytwarzania piany.
– Bazy sprzętu wyposaża się w środki gaśnicze zwilżające lub pianotwórcze według potrzeb.

▪️ zaopatrzenie wodne: zaopatrzenie wodne do celów przeciwpożarowych kompleksu leśnego to naturalne i sztucznie przygotowane zasoby wody przystosowane do poboru wody sprzętem gaśniczym. Do sztucznych zasobów wody zalicza się: zbiorniki zakryte i odkryte, hydranty i studnie głębinowe.
▪️ leśne bazy lotnicze i pozostała infrastruktura: leśna baza lotnicza (LBL) to lotnisko, lądowisko lub inne tereny startów i lądowań, posiadające niezbędną infrastrukturę do stacjonowania statków powietrznych przeznaczonych do patrolowania i gaszenia pożarów lasu.
▪️ pełnomocnik nadleśniczego: do czasu przybycia służb ratowniczych pełnomocnik podejmuje działania ograniczające rozwój pożaru i innych zagrożeń na gruntach i w obiektach będących w zarządzie lub władaniu nadleśnictwa oraz reprezentuje nadleśniczego podczas akcji ratowniczo‑gaśniczej. Pełnomocnik winien posiadać prawo/upoważnienie do wydawania poleceń wszystkim pracownikom nadleśnictwa oraz zleceniobiorcom zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej.
▪️ „Sposoby postępowania nadleśnictwa na wypadek pożaru lasu”: Obowiązek sporządzenia „Sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia” wynika z ustawy o ochronie przeciwpożarowej. „Sposoby postępowania…” są zbiorem informacji, dokumentów i procedur umożliwiającym sprawne zorganizowanie akcji ratowniczo‑gaśniczej przez nadleśnictwo. „Sposoby postępowania…” na gruntach LP będących w użytkowaniu innych podmiotów winny stanowić załącznik do „Sposobów postępowania…” właściwego terenowo nadleśnictwa. Opracowane „Sposoby postępowania…” nadleśnictwa podlegają aktualizacji, a do dnia 31 marca każdego roku winny być uzgodnione w całości z właściwą terenowo komendą powiatową/miejską PSP. Aktualizacji podlega również leśna mapa numeryczna ochrony przeciwpożarowej nadleśnictwa.
Punkt piąty. Instrukcja obserwatora przeciwpożarowego punktu obserwacyjnego
▪️ Podstawowym obowiązkiem obserwatora jest uważne obserwowanie obszarów leśnych będących w zasięgu widoczności oraz niezwłoczne informowanie o każdym zauważonym dymie lub płomieniach wydobywających się z lasu lub w jego pobliżu. Wszelkie informacje należy przekazywać drogą radiową lub telefoniczną do PAD nadleśnictwa.
▪️ Obserwator ma obowiązek codziennie zgłaszać do PAD rozpoczęcie pracy. Zakończenie pracy może nastąpić wyłącznie na polecenie dyspozytora PAD. Ewentualna przerwa w obserwacji i chwilowe zejście z dostrzegalni może nastąpić tylko za zgodą dyspozytora.
▪️ Obserwator powinien znać obserwowany teren, jego topografię i umieć posługiwać się mapą.
▪️ W wypadku zauważenia dymu (ognia) w lesie lub w jego pobliżu obserwator ma obowiązek: zaobserwować, z którego miejsca dym się wydobywa; określić azymut tego miejsca za pomocą kierunkomierza lub z układu pomiarowego aparatury TV; ocenić przybliżone jego położenie w terenie (odległość, punkty orientacyjne itp.); przekazać do PAD nadleśnictwa informację.
▪️ Informacja powinna zawierać: - własny kryptonim lub nazwę punktu obserwacyjnego, - co zaobserwowano i kiedy, - odczytany azymut (kąt) pożaru, - przybliżone miejsce powstania pożaru,- wielkość zauważonego dymu, jego kolor i tendencje rozwojowe (rośnie – maleje), - inne ewentualne uwagi.
▪️ Wszystkie dane przekazane do PAD obserwator musi zanotować w dzienniku pracy obserwatora.
▪️ Po przekazaniu informacji obserwator nadal powinien obserwować pożar i zgłaszać do PAD wszelkie zauważone zmiany, odnotowując je także w dzienniku pracy obserwatora.

Czwarta zakładka. Ustalanie miejsca pożaru.
Na zdjęciu widoczna jest panorama lasu, na którą padają promienia słońca. Obok znajduje się punkt interaktywny.
Punkt pierwszy. Określanie azymutów
Gdy obserwator zauważy pożar, niezwłocznie określa azymut odpowiadający kierunkowi widocznego na horyzoncie dymu. Następnie określa kąt, pod jakim widoczny jest pożar. Linie, biegnące od obu wież (dostrzegalni) i wykreślone w odpowiednich kierunkach, przecinają się na mapie, pozwalając ustalić miejsce powstania pożaru. W przypadku przecięcia azymutów lokalizacja jest tym dokładniejsza, im bardziej kąt zawarty między azymutami jest bliższy kąta prostego.
Na zdjęciu znajduje się mapa przedstawiająca całość lasów I kategorii zagrożenia pożarowego. Poniżej mapy widoczna jest legenda.

Piąta zakładka. Rodzaje pożarów lasu, ogólne zasady ich gaszenia oraz postępowanie po pożarze.
Pożar lasu to niekontrolowany proces spalania w środowisku leśnym. Powoduje on straty ekologiczne i materialne.
Na zdjęciu widoczny jest płonący las. Obok znajduje się sześć punktów interaktywnych.
Punkt pierwszy. Rodzaje pożarów lasu
▪️ podpowierzchniowe: pożary podpowierzchniowe powstają najczęściej od drugiej połowy wiosny do końca lata. Sprzyjają im długie okresy suszy, powodujące obniżenie się poziomu wód gruntowych. Pożary te powstają z zasady na torfowiskach, jak również na głębokich murszach. Ich cechą charakterystyczną jest spalanie bezpłomieniowe, wysokie temperatury (dochodzące do 1000°C) i powolne tempo rozprzestrzeniania się, wynoszące od kilku do kilkunastu metrów na dobę. Pożary podpowierzchniowe są pożarami długotrwałymi, czasami nawet kilkumiesięcznymi. Są one trudne do wykrycia, a ich istnienie można stwierdzić po wydobywaniu się dymu, niekiedy płomieni, gdy do strefy spalania dostanie się więcej powietrza, co następuje przy silnym wietrze. Szkody spowodowane przez pożar podpowierzchniowy polegają na całkowitym zniszczeniu drzewostanów rosnących na terenie objętym pożarem i doprowadzają do destrukcji ekosystemu.
▪️ pokrywy gleby: pożary pokrywy gleby są najczęściej występującymi spośród wszystkich rodzajów pożarów leśnych. Powstają one na dnie lasu, a w wyniku ich rozprzestrzeniania się spalaniu ulegają: ściółka, mech, runo, krzewy, leżanina, podrosty, kora i płytko znajdujące się korzenie. Pożary pokrywy gleby powstają przez cały rok. Tuż po zejściu śniegu, gdy szybko przesusza się martwa roślinność, a szczególnie trawy, pożary te szybko się rozprzestrzeniają – z prędkością do kilkunastu metrów na minutę. Znacznie wolniejsze są pożary pokrywy ściółkowej, które rozprzestrzeniają się z maksymalną prędkością kilku metrów na minutę. Nie powodują one jednak znacznych strat w drzewostanach, a to ze względu na ich krótkotrwałość, wynikającą z dużej zawartości wody w warstwie murszowej po okresie śnieżnej zimy. Zbliżony przebieg mają również pożary jesienne. Natomiast pożary pokrywy gleby późnowiosenne i letnie uszkadzają drzewostan wskutek wypalania się warstw murszowych i długiego czasu wyżarzania, trwającego nawet do kilku dni. Jest ono najintensywniejsze na froncie, a najmniejsze na tyle pożaru. Prędkość rozprzestrzeniania się pożaru na bokach i z tyłu pożaru jest od kilku do kilkunastu razy mniejsza niż prędkość frontu. Temperatura płomieni dochodzi do 900°C.
▪️ całkowite drzewostanu: pożary całkowite obejmują swoim zasięgiem cały przekrój pionowy drzewostanu. Powstają wskutek pożarów pokrywy gleby, które kształtują warunki ich rozprzestrzeniania. Ogień w koronach drzew rozprzestrzenia się szybciej niż po pokrywie gleby, dlatego po przebyciu pewnej odległości, bez podsycania od dołu, zanika. Zjawisko to może być wykorzystane z powodzeniem w trakcie działań gaśniczych. Pożary całkowite powstają głównie w drzewostanach o pokrywie gleby bogatej w materiały palne, z piętrem podrostu, bądź w drzewostanach I i II klasy wieku, gdy gałęzie drzew znajdują się w niewielkiej odległości od dna lasu. Ich rozprzestrzenianie jest intensywniejsze w ciągu dnia, szczególnie w godzinach popołudniowych, niż w godzinach nocnych. Temperatura spalania może dochodzić w drzewostanach sosnowych nawet do 1200°C. Nagrzane powietrze powoduje powstawanie prądów konwekcyjnych. Zmieniają one warunki fizyczne w atmosferze i na skutek różnicy ciśnień między środowiskiem pożaru a obszarem do niego przyległym gwałtownie przyśpieszają rozprzestrzenianie się ognia. Wysokość płomieni w tych warunkach może sięgać do 20–30 m ponad wierzchołki drzew. Przed frontem pożaru na skutek przerzutów ognia mogą się tworzyć nowe zarzewia pożarów, początkowo pokrywy gleby, a następnie wierzchołkowych. Z tego powodu czoło pożaru jest nieregularne, a maksymalna prędkość jego rozprzestrzeniania może wynosić do kilku kilometrów na godzinę.
▪️ pojedynczego drzewa: pożary pojedynczego drzewa powstają bardzo rzadko w wyniku celowego podpalenia bądź uderzenia pioruna. W pierwszym wypadku są one o tyle niebezpieczne, że mogą przerodzić się w pożar pokrywy gleby. Natomiast występujące czasami pożary drzew od wyładowań atmosferycznych nie stanowią istotnego zagrożenia, gdyż towarzyszą im przeważnie intensywne opady.
Punkt drugi. Gaszenie pożarów lasu
▪️ Zasady ogólne: wszyscy pracownicy LP zobowiązani są podjąć dostępnymi metodami i środkami działania zmierzające do ograniczenia rozprzestrzeniania się pożaru.
▪️ do czasu przybycia na miejsce pożaru jednostki ochrony przeciwpożarowej pełnomocnik nadleśniczego lub najstarszy funkcją pracownik nadleśnictwa kieruje akcją gaszenia oraz wykonuje inne czynności niezbędne do zorganizowania dalszych etapów akcji ratowniczo‑gaśniczej. Po przybyciu jednostki ochrony przeciwpożarowej przekazuje on przybyłemu dowódcy (kierującemu działaniem ratowniczym – KDR) wszystkie posiadane informacje dotyczące aktualnej sytuacji, usytuowania w terenie oraz dotychczasowych działań. Pełnomocnik nadleśniczego podejmuje w dalszej kolejności zadania doradcze z zakresu leśnictwa oraz koordynuje realizację zadań wykonywanych przez siły i środki LP.
▪️ KDR ponosi odpowiedzialność za jej skuteczne przeprowadzenie i ma prawo:
a) zarządzić ewakuację ludzi i mienia,
b) wstrzymać ruch drogowy oraz wprowadzić zakaz przebywania osób trzecich,
c) przejąć w użytkowanie, na czas niezbędny do działania ratowniczego, środki transportu, sprzęt, ujęcia wody, inne środki gaśnicze, a także przedmioty i urządzenia przydatne w działaniu ratowniczym,
d) żądać niezbędnej pomocy od instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych i osób fizycznych,
e) odstąpić w trakcie akcji ratowniczej od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne.
Punkt trzeci. Zadania i obowiązki nadleśnictwa związane z powstaniem i gaszeniem pożaru lasu
Podstawowym zadaniem nadleśnictwa związanym z prowadzoną akcją ratowniczo‑gaśniczą na terenach LP jest uruchomienie własnych sił i środków, a następnie pełnienie roli gospodarza na miejscu akcji. W wypadku pożarów powstałych w bezpośrednim sąsiedztwie gruntów LP działania te obejmują monitorowanie prowadzonej akcji gaśniczej oraz ustalanie zagrożenia ewentualnym rozprzestrzenianiem się pożaru na tereny LP. Do szczegółowych zadań i obowiązków nadleśnictwa należy:
a) monitorowanie zagrożenia pożarowego lasu i prognozowanie możliwości rozprzestrzeniania się pożaru,
b) dysponowanie do akcji sił i środków nadleśnictwa oraz monitorowanie ich dojazdu,
c) zorganizowanie łączności kierowania siłami LP oraz współdziałania z pozostałymi uczestnikami akcji,
d) zapewnianie materiałów kartograficznych na potrzeby organizowania akcji,
e) wyznaczenie miejsca kierowania siłami i środkami LP,
f) koordynowanie udziału sił i środków skierowanych z innych jednostek organizacyjnych LP,
g) stworzenie niezbędnej struktury dla organizacji i kierowania działaniami ratowniczymi, a szczególnie dla działań w następnych godzinach (dniach),
h) wykonywanie innych zadań na polecenie kierującego działaniem ratowniczym lub sztabu akcji,
i) nanoszenie sytuacji pożarowej oraz rozmieszczenia własnych sił i środków na mapie gospodarczej w skali 1 : 10 000 dla pożarów większych niż 10 ha,
j) wyznaczenie pomocnika (przewodnika) z ramienia nadleśnictwa dla każdego dowódcy utworzonego odcinka bojowego,
k) ustalenie z KDR dróg dojazdowych oraz ich oznakowanie tablicami lub innym ustalonym sposobem,
l) ustalenie koordynatora odpowiedzialnego za bezpieczną realizację wszystkich działań lotniczych i współdziałanie z siłami naziemnymi,
m) zapewnianie logistyki dla sił i środków LP,
n) zorganizowanie i dostarczenie napojów i posiłków dla pracowników nadleśnictwa,
o) dokumentowanie wszystkich ważnych informacji i podejmowanych decyzji w PAD nadleśnictwa i na miejscu prowadzenia akcji,
p) zaplanowanie z KDR terminu przejęcia pożarzyska oraz ustalenie sposobów jego dogaszania i dozorowania z zapewnieniem niezbędnych sił i środków.
Punkt czwarty. Metody gaszenia pożarów
Elementami składowymi rozwiniętego pożaru są: front (czoło), boki (skrzydła, flanki) i tył. Gaszenie pożaru obejmuje: w I etapie likwidację spalania płomieniowego na obwodzie, w II – gaszenie żarzącego się murszu, pniaków itp. w pasie 1–2 m, w III – dogaszanie zarzewi ognia wewnątrz pożarzyska.
▪️ gaszenie frontu: należy do najbardziej skutecznych działań taktycznych. W wypadku pożarów intensywnych i rozwiniętych wymaga bardzo dobrej organizacji oraz posiadania pełnej wiedzy o dysponowanych siłach i środkach, warunkach meteorologicznych, drzewostanowych i sytuacji komunikacyjnej na kierunku rozprzestrzeniania się pożaru. Gaszenie frontu pożaru może być stosowane przy wszystkich rodzajach pożarów, o ile prędkość frontu pożaru (intensywność spalania), temperatura (promieniowanie cieplne), zadymienie, przerzuty ognia nie wywołują sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu ludzi biorących udział w akcji,
▪️ gaszenie boków: polega na rozwinięciu sił na boku pożaru i przesuwaniu się z działaniami gaśniczymi do jego czoła i tyłu. Do gaszenia boków należy zaliczyć gaszenie boku frontu, do którego jest dostęp komunikacyjny,
▪️ gaszenie obwodu: do stosowania przy pożarach o małych powierzchniach. Polega na otoczeniu pożaru, to znaczy rozpoczęciu jednoczesnej likwidacji ognia na froncie, bokach i tyle pożaru,
▪️ gaszenie tyłu: stosuje się je wówczas, gdy wymienione wcześniej warianty nie mogą być zastosowane, np. przy pożarach całkowitych o bardzo dużej intensywności spalania w I fazie organizowania akcji gaśniczej.
Grafika przedstawia metodę gaszenia pożarów. Widoczny jest jajowaty element z czerwoną obwódką. Podzielony został na następujące sekcje: lewe skrzydło, prawe skrzydło oraz tył pożaru.
Punkt piąty. Metody gaszenia pożarów
a) gaszenie wodą z dodatkiem środka zwilżającego. Należy je stosować jako podstawowy sposób wykorzystania wody przy gaszeniu pożarów, w szczególności palących się warstw murszu i miejsc zagrożonych przejściem ognia do głębszych warstw gleby,
b) gaszenie wodą. Należy je stosować do bezpośredniego gaszenia linii ognia oraz do zwilżania materiałów palnych w bezpośrednim sąsiedztwie obwodu pożaru. Należy stosować rozpylone prądy wody wytwarzane przez urządzenia o małej wydajności. Prądy zwarte należy stosować wyłącznie w wypadku konieczności podania wody na dalszą odległość, do miejsc intensywnych ognisk pożaru,
c) gaszenie pianą. Należy stosować przede wszystkim pianę ciężką do wykonywania pasów zaporowych poprzez pokrycie całego przekroju pionowego drzewostanu przed czołem pożaru lub bezpośrednim jej podawaniu na strefę spalania. Szczególnie zalecana do tego celu jest piana sucha. Pianę średnią zaleca się natomiast do pożarów bardzo palnej pokrywy, takiej jak trawy czy wrzos, oraz upraw i młodników ze względu na jej większą wydajność objętościową,
d) gaszenie hydrożelem (wodą z zagęszczaczem) – polega na pokryciu materiałów palnych przygotowanym roztworem. Charakteryzuje się dobrą przyczepnością i długotrwałą skutecznością. Jest to doskonały środek do zabezpieczenia cennych obiektów znajdujących się w strefie pożaru,
e) tłumienie pożaru za pomocą tłumicy lub gałęzi – polega na zbijaniu płomieni z jednoczesnym zagarnianiem palących się materiałów do środka pożaru,
f) tłumienie – zasypywanie ziemią (glebą mineralną) strefy spalania pokrywy dna lasu oraz bezpośrednio przed krawędzią pożaru,
g) wyorywanie pasa zaporowego (tzw. przerwy ogniowej). Pas należy wykonać w najbliższej odległości od krawędzi pożaru. Szerokość pasa zależy od obciążenia ogniowego. Pas winien stanowić dodatkowo drogę komunikacyjną na obwodzie pożaru,
h) wypalanie (tzw. kontrolowane spalanie pasa pokrywy gleby). Należy je stosować na podstawowym kierunku rozprzestrzeniającego się pożaru oraz po opanowaniu jego rozprzestrzeniania się na całym obwodzie w celu ograniczenia długości linii (tzw. prostowania) pożarzyska.
Punkt szósty. Sprzęt do gaszenia pożaru
Wyposażenie bazy w sprzęt i urządzenia przydatne do gaszenia pożarów i dogaszania pożarzysk dla: nadleśnictwa zaliczonego do I KZPL:

▪️ zestaw ciągnik z pługiem (urządzeniem) do mineralizacji gleby
▪️ sprzęt podręczny: hydronetka plecakowa, tłumica, szpadle, łopaty, tablice – kierunkowskazy („Do pożaru”, „Do punktu czerpania wody”),
▪️ tablice informujące o wprowadzonym zakazie wstępu do lasu
▪️ sprzęt i urządzenia dodatkowe: ciągnik z przyczepą typu beczkowóz o pojemności nie mniejszej niż 4000 l, pompa pływająca, węże tłoczone, pilarka, agregat prądotwórczy, lanca do gaszenia pożarów podpowierzchniowych, urządzenia do zapalania (inicjowanie wypalania), przenośny zbiornik składany.

nadleśnictwa zaliczonego do II KZPL lasu stanowią:

▪️ samochód patrolowo‑gaśniczy albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności minimum 200 l z możliwością podawania środka gaśniczego,
▪️ zestaw ciągnik z pługiem (urządzeniem) do mineralizacji gleby,
▪️ sprzęt podręczny: hydronetka plecakowa, tłumica, szpadle, łopaty,
▪️ tablice – kierunkowskazy („Do pożaru”, „Do punktu czerpania wody”), tablice informujące o wprowadzonym zakazie wstępu do lasu,
▪️ sprzęt i urządzenia dodatkowe: ciągnik z przyczepą typu beczkowóz z możliwością podania prądu wodnego, pompa pływająca, węże tłoczone, pilarka, agregat prądotwórczy, lanca do gaszenia pożarów podpowierzchniowych, urządzenia do zapalania (inicjowanie wypalania), przenośny zbiornik składany.

nadleśnictwa zaliczonego do III KZPL stanowią:
▪️ samochód patrolowo‑gaśniczy albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności minimum 400 l z możliwością podawania środka gaśniczego,
▪️ sprzęt podręczny: hydronetka plecakowa, tłumice, szpadle, łopaty,
▪️ zestaw ciągnik z pługiem (urządzeniem) do mineralizacji gleby,
▪️ tablice – kierunkowskazy („Do pożaru”, „Do punktu czerpania wody”), tablice informujące o wprowadzonym zakazie wstępu do lasu,
▪️ pozostały sprzęt i urządzenia.

Szósta zakładka. Zadania i obowiązki Lasów Państwowych po ugaszeniu pożaru lasu.
Na zdjęciu widoczny jest las po zmroku pokryty gęstą mgłą. Obok znajdują się cztery punkty interaktywne.
Punkt pierwszy. Zasady ogólne
Do obowiązków nadleśnictwa po ugaszeniu pożaru należy:
a) przejęcie protokolarne pożarzyska od KDR i jego zabezpieczenie,
b) ustalenie przypuszczalnej przyczyny powstania i rozprzestrzeniania się pożaru przy współudziale policji i straży pożarnej,
c) oszacowanie strat popożarowych,
d) sporządzenie meldunku o pożarze,
e) podjęcie niezbędnych działań w celu uzyskania odszkodowania za poniesione straty.
Punkt drugi. Przejęcie i zabezpieczenie pożarzyska
Po ugaszeniu pożaru pełnomocnik nadleśniczego lub wyznaczona przez niego osoba przejmuje pożarzysko na podstawie protokołu sporządzonego przez KDR. Po przejęciu powierzchnia pożarzyska powinna być zabezpieczona ze względu na możliwość powstania pożarów wtórnych (grubsze warstwy ściółki i spróchniałe pnie żarzą się jeszcze długo i pod wpływem wiatru pożar może rozgorzeć ponownie, rozprzestrzeniając się na dotychczas nieobjęte przez ogień drzewostany) oraz do celów dochodzeń popożarowych.
Punkt trzeci. W wypadku gdy jednostki straży pożarnej nie brały udziału w działaniach ratowniczych, sposób zabezpieczenia pożarzyska ustala pełnomocnik nadleśniczego lub wyznaczona przez niego osoba.
Punkt czwarty. Zabezpieczanie pożarzysk
Do podstawowych zasad przy zabezpieczaniu pożarzysk należą:
a) otoczenie pożarzyska oczyszczonym pasem izolacyjnym, wykonanym ręcznie lub mechanicznie w takiej odległości, aby nie pozostawiać tlących się fragmentów ściółki lub murszu na zewnątrz pasa izolacyjnego,
b) wystawienie dozorujących, wyposażonych w odpowiednią ilość podręcznego sprzętu oraz środki łączności, których zadaniem jest dogaszanie tlących się pni, ściółki itp., tłumienie pojawiającego się ognia, a w przypadku gwałtownego wzniecenia się pożaru – zaalarmowanie nadleśnictwa i straży pożarnej,
c) dogaszenie, w miarę możliwości, pożarzyska wodą ze środkiem zwilżającym lub wodą, szczególnie w tych miejscach, gdzie utrzymuje się proces żarzenia albo istnieje zagrożenie powtórnym rozgorzeniem ognia,
d) dozorowanie pożarzysk, które powinno trwać do czasu zupełnego wygaśnięcia ognia lub obfitego deszczu, gwarantującego całkowity zanik zarzewi ognia.