Dobra orientacja w terenie jako element postawy proobronnej
Dobra orientacja w terenie jest użyteczna zarówno w codziennych sytuacjach, jak i w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej lub działań wojennych. Prozaicznym przykładem jest rozładowany telefon komórkowy w czasie, kiedy zwiedzamy nieznane nam miejsce i nie możemy skorzystać z nawigacji.
Zastanów się i spróbuj podać więcej przykładów sytuacji, kiedy umiejętność znalezienia właściwej drogi lub poprawnego skorzystania z mapy może wpłynąć na twoje bezpieczeństwo.
wskazywać kierunki stron świata za pomocą kompasu, busoli, GPSGPS;
orientować się w terenie przy pomocy charakterystycznych przedmiotów terenowych;
używać różnych rodzajów map do orientacji w terenie.
1. Podstawy orientacji w terenie
Po utracie rozeznania w terenie nie należy wpadać w panikępanikę. Właściwy kierunek możemy odnaleźć na wiele różnych sposobów, nawet nie mając przy sobie żadnego sprzętu lub urządzenia służącego do określania położenia, takiego jak kompas czy GPS.
O tym, jak określić swoje położenie, opierając się głównie na własnych obserwacjach, dowiesz się z poniższej animacji.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R3ma91SQRKAH6
Animacja dotyczy podstawowych sposobów na orientację w terenie.
Wyjaśnij, dlaczego nie zawsze możemy polegać na urządzeniach mechanicznych lub elektronicznych, jeżeli zagubimy się w terenie.
Opisz, do jakich wniosków możemy dojść, obserwując mech na drzewie i na co powinniśmy zwrócić uwagę, jeśli drzewo jest przesłonięte.
Wyjaśnij, w jaki sposób możemy wykorzystać analogowy zegarek do orientacji w terenie lub wyznaczania kierunków. Postaraj się podać kilka przykładów.
2. Orientacja w terenie za pomocą map, kompasu, busoli
Istotą sprawnego orientowania się w terenie jest: właściwe określanie kierunków stron świata, własnego położenia w stosunku do otaczających przedmiotów terenowych, czy utrzymywanie zaplanowanego kierunku marszu.
Rozróżniamy następujące pojęcia:
północ geograficzna – wyznaczona przez zbiegające się na biegunie południki;
północ magnetyczna – wyznaczona przez ziemskie pole magnetyczne;
północ topograficzna – wyznaczona przez linie siatki na mapie.
W terenie możesz się posługiwać kompasem lub busolą oraz mapami. O tym, jak wyglądają i co należy z nimi robić, dowiesz się z poniższej prezentacji multimedialnej.
Orientacja w terenie za pomocą przyrządów.
Odzyskanie orientacji w terenie jest ułatwione, jeżeli dysponujemy przeznaczonymi do tego przyrządami. Najprostsze i najłatwiej dostępne są współczesne urządzenia cyfrowe, odbierające sygnał GPS, posiadające dostęp do internetu. Ustalenie lokalizacji za ich pomocą odbywa się w praktyce po naciśnięciu jednego guzika. Minusem tych urządzeń jest to, że w różnych skrajnych warunkach, np. w czasie wyjścia w góry, mogą nam się rozładować i nie zawsze mamy możliwość natychmiastowego ich naładowania.
Pewne rozwiązanie tego problemu stanowią powerbanki, czyli urządzenia, które ładujemy w celu uzyskania przenośnego źródła energii. Takie urządzenia są również dostępne w wersjach, w których można je ładować nie z sieci elektrycznej, a za pomocą wbudowanych małych paneli słonecznych, co może być bardzo przydatne w odludnych miejscach, np. w górach.
Z pomocą mogą nam wówczas przyjść urządzenia tradycyjne – np. kompas, busola, a także mapy.
Najlepsza do odzyskania orientacji w terenie jest mapa topograficzna. Pokazuje ona charakterystyczne punkty terenu, np. wzniesienia, ale także miejscowości i inne ważne miejsca.
Posiadając kompas, który jest bardzo prostym urządzeniem pozwalającym nam dzięki zjawisku magnetyzmu określić kierunki, przykładamy go do mapy i obracamy nią tak długo, aż wskazówka oznaczająca północ na kompasie będzie pokrywała się z oznaczeniem południków na mapie. Dzięki temu możemy zlokalizować również inne strony świata, a tym samym własne położenie względem różnych obiektów.
Użycie busoli jest nieco trudniejsze. Podobnie jak kompas, ma ona wbudowaną magnetyczną igłę wskazującą północ. Dzięki niej możemy również wyznaczyć azymut, a co za tym idzie, pilnować właściwego kierunku w linii prostej, nawet jeżeli stracimy z oczu cel naszego marszu. Sam azymut to kąt, jaki tworzy się między kierunkiem północnym, a kierunkiem, w którym się przemieszczamy z punktu A do B. Umieszczone na busoli przyrządy celownicze ułatwiają nam jego szybkie wyznaczenie. Azymut określamy w stopniach, zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara.
Musimy jednak pamiętać o tym, że w istocie rzeczy możemy określić trzy rodzaje północy – geograficzną, topograficzną i magnetyczną. Jeżeli nie korzystamy z mapy, a tylko przemieszczamy się w terenie z busolą, kierując się wyznaczonym azymutem, problem ten możemy pominąć z zachowaniem świadomości o pewnej niedokładności pomiaru.
Mogą się jednak zdarzyć sytuacje, kiedy ani wysoka zdolność orientacji w terenie, ani posiadanie odpowiednich przyrządów, nie będą wystarczające. Przykładem jest zagubienie się w dużym mieście za granicą, a problemem może być nie tyle brak wiedzy o wyznaczaniu stron świata, co np. zapomnienie adresu, pod który mamy się udać lub niemożność odczytania nazw na mapie w innym języku. W takich sytuacjach korzystniejsze jest zwrócenie się o pomoc do służb danego państwa, np. patrolu policji.
Zdolność orientacji w terenie jest nam potrzebna w wielu sytuacjach. Niekoniecznie muszą to być szkoły przetrwania czy szkolenia proobronne. Ważne dla naszego bezpieczeństwa jest również określanie własnego położenia w codziennych sytuacjach – w czasie odpoczynku, podróży, zwiedzania. Jest to jednocześnie wiedza znacznie ułatwiająca funkcjonowanie, gdyż przyczynia się do budowy większej pewności siebie i lepszego przewidywania skutków swoich działań.
Wyjaśnij, jakie są słabe strony urządzeń takich jak telefony czy elektroniczne nawigacje.
Wymień co najmniej dwa tradycyjne, mechaniczne urządzenia, za pomocą których możemy wyznaczać kierunki.
Opisz, czym jest azymut i jak może nam pomóc wyznaczenie go, gdy poruszamy się w terenie.
Wybierając mapę, kierujemy się różnymi przesłankami. Należą do nich: rodzaj mapy, jej skala, aktualność, język legendy czy materiał wykonania. Aby mapy spełniały swoje zadania, muszą być wykonane w taki sposób, aby każdy potrafił je właściwie odczytać. Dlatego właśnie zamieszcza się na nich wiele różnych oznaczeń – nazywanych znakami kartograficznymi. Za ich pomocą na mapach przedstawia się różne obiekty i zjawiska istniejące w rzeczywistości (np. położenie drogi) lub umowne, będące efektem różnego rodzaju ustaleń (np. granice państw). Znaczenie tych symboli zawsze opisane jest w legendzie.
Podział map można dokonać na wiele różnych sposobów, w zależności od celu i kontekstu, w jakim są one wykorzystywane. Poniżej przedstawione jest kilka kryteriów podziału map:
Ze względu na skalę:
mapy wielkoskalowe, w tym topograficzne (wykonane w skalach większych niż 1:200 000),
mapy średnioskalowe (w skalach od 1:200 000 do 1:1 000 000),
mapy małoskalowe, tzw. przeglądowe (w skalach mniejszych niż 1:1 000 000).
Ze względu na treść:
mapy ogólnogeograficzne, które przedstawiają ogólną charakterystykę geograficzną danego terenu,
mapy tematyczne prezentujące szczegółowo wybrane zagadnienia przyrodnicze i społeczno‑ekonomiczne.
Ze względu na rodzaj informacji:
mapy tematyczne, które przedstawiają informacje na temat konkretnego zagadnienia,
mapy polityczne, które przedstawiają granice państw i terytoriów,
mapy historyczne, które przedstawiają zmiany terytorialne w przeszłości.
Ze względu na sposób przedstawiania informacji:
mapy statyczne, które przedstawiają informacje w postaci graficznej,
mapy dynamiczne, które przedstawiają informacje w formie animacji lub interaktywnych wizualizacji.
Oczywiście istnieje wiele innych kryteriów podziału map, a powyższe to jedynie przykłady. W galerii poniżej zobrazowano mapę ogólnogeograficzną, tematyczną i polityczną.
Szczególnie przydatna do orientacji w terenie jest mapa topograficzna. Jest to wielkoskalowa mapa szczegółowo przedstawiająca teren, przekazująca lokalizację i właściwości głównych obiektów przyrodniczych i społeczno‐gospodarczych. Pierwszą czynnością jaką musimy wykonać, chcąc korzystać z mapy topograficznej w terenie jest jej orientacja. Mapa jest zorientowana, gdy zachodzi zgodność kierunków na mapie i w terenie.
Określenie własnej pozycji na mapie umożliwia skuteczne posługiwanie się nią. Swoją pozycję na mapie możemy wyznaczyć między innymi według pobliskich przedmiotów terenowych, rzeźby terenu czy w oparciu o pomiar odległości do wybranych punktów orientacyjnych.
3. Podsumowanie
Możemy odnaleźć drogę w terenie, posługując się tylko własnymi zmysłami i obserwując charakterystyczne cechy przyrody, np. rozwój roślinności w zależności od kierunku.
Przydatne w określaniu kierunku urządzenia to kompas, busola, urządzenia elektroniczne posiadające możliwość określenia położenia.
Wykorzystując mapę, można odnaleźć swoją pozycję w terenie i ustalić kierunek marszu.
Istnieją różne rodzaje map, które powinniśmy dobierać pod kątem naszego zapotrzebowania, np. w czasie podróży potrzebna jest nam mapa drogowa.
Umiejętność orientacji w terenie jest użyteczna w wielu sytuacjach - w czasie zwiedzania, wędrówki, zajęć proobronnych, podróży.
4. Słownik
wywołany, stworzony przez człowieka, np. obiekt
kąt między określonym kierunkiem na ziemi a kierunkiem północy, mierzony od północy zgodnie z ruchem wskazówek zegara
global positioning system [czyt. global poziszjoning system]; system globalnego pozycjonowania; jest zbudowany w oparciu o nawigację satelitarną
nagły, niepohamowany, często nieuzasadniony strach, ogarniający zwykle większą liczbę ludzi
5. Zadania
Wyjaśnij, jaka jest różnica pomiędzy północą magnetyczną, topograficzną i geograficzną.
Wyobraź sobie, że zabłądziłeś w lesie i nie możesz odnaleźć drogi powrotnej. Jakie czynności podejmiesz, żeby zorientować się w swoim położeniu? Wypunktuj co najmniej cztery.
6. Notatnik
7. Bibliografia
Głażewski A., Kałamucki K., Kowalski P., Stankiewicz M., Podstawy wizualizacji kartograficznej, UMCS, Lublin 2015, dostępny w internecie: https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2020/0826/072207‑podstawy‑wizualizacji‑kartograficznej‑2015.pdf [dostęp dn. 17.04.2023].
Rodzaje map: typy, przykłady, do czego są i jak wyglądają, dostępny w internecie: https://topflop.pl/rodzaje-map-typy-do-czego-sa/ [dostęp dn. 28.06.2022].
Słownik języka polskiego PWN, dostępny w internecie: https://sjp.pwn.pl [dostęp dn. 29.06.2022].