R1AREdkmX4dyw

Dobrostan psychiczny

Scenariusz lekcji dla szkół ponadpodstawowych

Scenariusz opracowany w ramach projektu „Działania wspierające nauczanie o cyberbezpieczeństwie”

Autorka scenariusza: Agata Arkabus, Bernardetta Czerkawska

Redakcja merytoryczna: Cyberprofilaktyka NASK (Dział Profilaktyki Cyberzagrożeń), Dział Budowania Świadomości Cyberbezpieczeństwa

Redakcja językowa, dostępność (WCAG): Emilia Troszczyńska‑Roszczyk, Marta Danowska

© NASK – Państwowy Instytut Badawczy
Warszawa 2023

Publikacja jest rozpowszechniana na zasadach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne (CC BY‑NC) 4.0 Międzynarodowe

NASK – Państwowy Instytut Badawczy
ul. Kolska 12
01‑045 Warszawa

Spis treści

Warto wiedzieć – wprowadzenie do zajęć1Warto wiedzieć – wprowadzenie do zajęć

Informacje na temat zajęć2Informacje na temat zajęć

Cele ogólne powiązane z podstawą programową3Cele ogólne powiązane z podstawą programową

• Informatyka4• Informatyka

• Edukacja dla bezpieczeństwa5• Edukacja dla bezpieczeństwa

• Godziny wychowawcze6• Godziny wychowawcze

Cele szczegółowe powiązane z podstawą programową7Cele szczegółowe powiązane z podstawą programową

• Cele zajęć w języku ucznia8• Cele zajęć w języku ucznia

• Kryteria sukcesu dla ucznia/uczennicy9• Kryteria sukcesu dla ucznia/uczennicy

• Wskazówki do przeprowadzenia zajęć10• Wskazówki do przeprowadzenia zajęć

• Kompetencje kluczowe11• Kompetencje kluczowe

• Metody/techniki pracy12• Metody/techniki pracy

• Formy pracy13• Formy pracy

• Środki dydaktyczne14• Środki dydaktyczne

Przebieg zajęć15Przebieg zajęć

• Wprowadzenie16• Wprowadzenie

• Część główna17• Część główna

• Podsumowanie18• Podsumowanie

Komentarz metodyczny19Komentarz metodyczny

• Sposoby oceniania20• Sposoby oceniania

• Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE)21• Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE)

Bibliografia/Netografia22Bibliografia/Netografia

Dla większości młodych ludzi Internet stanowi naturalną przestrzeń do komunikacji i zdobywania informacji. Nastolatki dorastają wraz z dostępem do mediów społecznościowych i nie wyobrażają sobie codziennego funkcjonowania bez podłączenia do sieci. Intensywnie z niej korzystają – staje się ona dla nich głównym dostarczycielem rozrywki, dostępu do kultury oraz centrum życia społecznego, pełniącym istotną rolę w tym okresie.

Dla młodej osoby poczucie przynależności do grupy rówieśników i ich akceptacja jest jedną z najistotniejszych potrzeb rozwojowych. Kiedyś nastolatki spędzały godziny na dzieleniu się sekretami w zamkniętym pokoju, teraz mają do dyspozycji dużo bardziej wszechstronne narzędzia: Internet i media społecznościowe.

Przede wszystkim nastolatek zaczyna uzależniać swoją samoocenę od tego, z jakim odzewem spotkają się jego działania w sieci. Poczucie akceptacji, popularność wśród rówieśników utożsamia z liczbą lajków oraz komentarzy otrzymanych pod publikowanymi w mediach społecznościowych postami i zdjęciami. Im więcej czasu dzieci poświęcają na oglądanie idealnych ujęć i perfekcyjnych opisów w mediach społecznościowych, tym bardziej utwierdzają się w przekonaniu, że ich własne życie jest nudne i pozbawione wyrazu.

Informatyka

III. Posługiwanie się komputerem, urządzeniami cyfrowymi i sieciami komputerowymi, w tym: znajomość zasad działania urządzeń cyfrowych i sieci komputerowych oraz wykonywania obliczeń i programów.

IV. Rozwijanie kompetencji społecznych, takich jak: komunikacja i współpraca w grupie, w tym w środowiskach wirtualnych, udział w projektach zespołowych oraz zarządzanie projektami.

V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczeństwa. Respektowanie prywatności informacji i ochrony danych, praw własności intelektualnej, etykiety w komunikacji i norm współżycia społecznego, ocena zagrożeń związanych z technologią i ich uwzględnienie dla bezpieczeństwa swojego i innych.

II. Programowanie i rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem komputera i innych urządzeń cyfrowych. Uczeń:

2. do realizacji rozwiązań problemów prawidłowo dobiera środowiska informatyczne, aplikacje oraz zasoby;

3. przygotowuje opracowania rozwiązań problemów, posługując się wybranymi aplikacjami;

4. wyszukuje w sieci potrzebne informacje i zasoby.

V. Przestrzeganie prawa i zasad bezpieczeństwa. Uczeń:

2. respektuje obowiązujące prawo i normy etyczne dotyczące korzystania i rozpowszechniania oprogramowania komputerowego, aplikacji cudzych i własnych oraz dokumentów elektronicznych; 4. opisuje szkody, jakie mogą spowodować działania pirackie w sieci, w odniesieniu do indywidualnych osób, wybranych instytucji i całego społeczeństwa.

Edukacja dla bezpieczeństwa

IV. Edukacja zdrowotna. Zdrowie w wymiarze indywidualnym oraz zbiorowym. Zachowania prozdrowotne.

2. Elementy zdrowia psychicznego. Uczeń:

1) wyjaśnia zależności między zdrowiem fizycznym, psychicznym, emocjonalnym, a społecznym; wyjaśnia wpływ stresu na zdrowie;

3) ocenia własne zachowania związane ze zdrowiem, ustala indywidualny plan działania na rzecz własnego zdrowia;

5) opisuje konstruktywne i niekonstruktywne sposoby radzenia sobie z emocjami, w tym negatywnymi;

V. Uzależnienia. Uczeń:

1) analizuje objawy różnych rodzajów uzależnień behawioralnych, w tym uzależnienie od komputera, Internetu, hazardu.

Godziny wychowawcze

Tematyka może wynikać z obowiązującego w szkole Programu Wychowawczo–Profilaktycznego. Zawsze zakłada on wsparcie uczniów i uczennic w rozwoju kompetencji społecznych i bezpiecznego korzystania z sieci.

Uczeń:

• jest świadomy zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu;

• zna symptomy uzależnienia od Internetu;

• zna pojęcie: dobrostanu psychicznego i wie, jak o niego dbać;

• potrafi zaplanować swoje zadania.

Cele zajęć w języku ucznia:

1. Wyjaśnię na przykładach, jakie są zagrożenia związane z nadmiernym korzystaniem z Internetu.

2. Poznam sposoby dbania o swój dobrostan.

3. Poznam narzędzie skutecznego planowania czasu.

Kryteria sukcesu dla ucznia/uczennicy:

1. Potrafię wyjaśnić dwa symptomy uzależnienia od Internetu.

2. Umiem zaplanować swoje sposoby dbania o dobrostan i wyjaśnić, dlaczego są dla mnie ważne.

3. Potrafię zastosować technikę POMODORO do planowania swoich zdań.

Wskazówki do przeprowadzenia zajęć:

W przypadku braku możliwości przeprowadzenia ankiety interaktywnej „Rola technologii w moim życiu” zaleca się przygotowanie pytań w formie karty pracy. Na początku lekcji należy rozdać je uczniom i poinstruować, aby wypełnili swoje odpowiedzi na kartkach papieru.

• ROZSZERZENIE: uczniowie mogą skorzystać z bezpłatnej aplikacji służącej stosowaniu techniki POMODORO

Kompetencje kluczowe

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje językowe;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie uczenia się.

Metody/techniki pracy

• dyskusja;

• metoda problemowa - rutyny krytycznego myślenia – GADAJĄCY DŁUGOPIS, KAWUSIA

• metoda praktyczna.

Formy pracy

• indywidualna;

• praca w parach i grupach.

Środki dydaktyczne

• karta pracy „Symptomy uzależnienia od Internetu”;

• tablety, ewentualnie urządzenia mobilne uczniów;

• flipchart lub szary papier;

• aplikacja Kahoot!;

• infografika „Multitasking czy planowanie zadań”;

  R87rrdYhojRPG

  U góry,na środku, znajduje się logo projektu Cyberlekcje 3.0 oraz tytuł infografiki - Multitasking czy planowanie zadań. Po prawej stronie umieszczono kombinację graficzną.Składają się na nią: postać‑ludek oraz 5 połączonych z jego głową kropek i dymek dialogowy z wykrzyknikiem.

  

• „POMODORO”;

  RfoRrXShUJEGd

  Pobierz załącznik

• karta pracy PLANOWANIE ZADAŃ.

  RqjLQ3UmLEk2d

  Pobierz załącznik

Wprowadzenie

Na początku lekcji nauczyciel prosi uczniów o wypełnienie interaktywnej ankiety dotyczącej korzystania z Internetu. Można ją przygotować, wykorzystując ogólnodostępne aplikacje typu: Kahoot!, Quizizz czy Mentimeter. Interaktywność tych aplikacji pozwoli na uzyskanie natychmiastowych wyników przeprowadzonego badania.

Przykładowe pytania:

1. Czy codziennie korzystasz z Internetu? Tak/Nie

2. Czy z Internetu korzystasz głównie w domu? Tak/Nie

3. Czy czas spędzany każdego dnia w sieci przekracza jedną godzinę? Tak/Nie

4. Czy Twoja główna aktywność internetowa związana jest z portalami społecznościowymi i komunikatorami? Tak/Nie

5. Czy wykorzystujesz Internet do poszerzania swojej wiedzy? Tak/Nie

6. Czy jesteś świadomy zagrożeń związanych z korzystaniem z sieci? Tak/Nie

Wyniki badania najprawdopodobniej będą następujące:

Internet jest powszechnie używany przez młodzież. Uczniowie korzystają z niego codziennie, ponad jedną godzinę. Najczęściej do sieci logują się po zajęciach szkolnych, czyli w domu. Ich główna aktywność w Internecie związana jest z porozumiewaniem się za pośrednictwem komunikatorów oraz przeglądaniem i publikowaniem postów w mediach społecznościowych. Jest to związane z wiekiem rozwojowym, charakteryzującym się potrzebą przynależności do grupy rówieśniczej. Uczniowie wykorzystują też Internet do poszerzania swojej wiedzy i umiejętności szkolnych. Nie zawsze są świadomi zagrożeń, z jakimi mogą zetknąć się podczas korzystania z sieci.

Część główna

1. Nauczyciel, odwołując się do wyników ankiety, zwraca uczniom uwagę na problem uzależnienia od Internetu, który może być bardzo niebezpieczny dla ich dobrostanu psychicznego. Prosi podopiecznych, aby w parach wypełnili kartę pracy „Symptomy uzależnienia od Internetu”. Zadaniem uczniów jest uporządkowanie podanych propozycji symptomów od najbardziej do najmniej trafnego (od 1 do 8).

• Muszę codziennie korzystać z sieci.

• Ukrywam przed innymi fakt coraz większego zainteresowania Internetem.

• Zaniedbuję spotkania z rówieśnikami na rzecz korzystania z sieci.

• Internet jest dla mnie ucieczką od problemów.

• Często przedłużam czas, który zaplanowałem/zaplanowałam na korzystanie z Internetu.

• Odczuwam lęk, kiedy znajdę się poza zasięgiem sieci.

• Moje próby ograniczenia czasu spędzanego online nie przynoszą skutku.

• Zaniedbuję swoje codzienne obowiązki.

Podsumowanie zadania: nauczyciel umieszcza kartę pracy na tablicy/flipcharcie. Jeden uczeń z każdej pary oznacza na niej symptomy, które w jego grupie zostały wybrane jako 1–3. W ten sposób powstaje zbiorowy ranking odpowiedzi par z całej klasy.

2. Uczniowie zapewne zauważyli u siebie pewne symptomy uzależnienia od Internetu. Nauczyciel powinien zapytać, które objawy zaobserwowali. Pytanie sprowokuje uczniów do dyskusji. Zastanowią się, czy zauważone u siebie niepokojące symptomy świadczą już o uzależnieniu od Internetu, które wpływa na ich ogólne samopoczucie, przynosząc rozkojarzenie, dyskomfort emocjonalny, a czasem lęk i niepokój.

3. Rutyna myślenia krytycznego: CHALK TALK – DŁUGOPIS MÓWI: nauczyciel łączy uczniów w grupy 4‑5-osobowe. Każda grupa dostaje duży karton papieru, np. flipchart, szary papier itp. I „dyskutuje” na temat: DOBROSTAN.

Nauczyciel prosi młodzież, by napisali, z czym kojarzy im się to słowo, jak się przejawia dobrostan, jak o niego dbają. Niech na kartce papieru zadają pytania do swoich wpisów i odpowiadają.

Po 10‑15 minutach nauczyciel prosi, by uczniowie zaczęli rozmowę na temat swoich zapisków. Prosi, by każda grupa zakreśliła te słowa/zdania, które najlepiej podsumowują ich grupowe refleksje.

Przykładowe odpowiedzi:

• dobre samopoczucie;

• pozytywne emocje;

• uczucie komfortu;

• zadowolenie z życia;

• dobra jakość życia;

• radość;

• szczęście;

• spokój;

• brak lęku;

• optymizm;

• zdrowie.

4. Nauczyciel łączy uczniów w nowe grupy i zaprasza do rutyny krytycznego myślenia: KAWUSI. Każda grupa dostaje arkusze papieru. Dyskutuje i zapisuje wnioski na swój temat:

• I grupa – Jak dbać o dobre samopoczucie?

• II grupa – Jak dbać o dobre relacje?

• III grupa – Jak dbać o rozwój pasji?

• IV grupa – Jak dbać o poczucie komfortu w życiu?

• V grupa – Jak ograniczać korzystanie ze smartfonu?

Po wyznaczonym czasie zespoły wybierają jedną osobę, która zostaje przy stoliku, pozostałe zgodnie z ruchem wskazówek zegara przechodzą do kolejnego stolika.

W kolejnej krótszej turze reprezentant autorów omawia zapisy. Nowe osoby przy stoliku zastanawiają się nad pomysłami, które już się pojawiły i dodają swoje propozycje – tak uczniowie przechodzą wszystkie stoliki. Na koniec nauczyciel prosi refleksję na forum klasy i zachęca do odpowiedzi na pytania:

• Czego dowiedzieliście się o sobie w tych dyskusjach?

• Które pomysły wydają wam się ciekawe i pomocne?

• W jaki sposób nadużywanie Internetu może zakłócać osiąganie dobrostanu?

5. Nauczyciel łączy uczniów w trójki, prosi o wypisanie wszystkich przeszkód, jakie mogą utrudnić dbanie o własny dobrostan, zapisuje na tablicy propozycje i zwraca uwagę na trudności z samodyscypliną, z zarządzaniem sobą w czasie.

6. Nauczyciel wyświetla i omawia infografikę „Multitasking czy planowanie zadań?” str. 1. – łączy uczniów w pary i prosi o wymianę doświadczeń: Ile rzeczy wykonujesz naraz? W jaki sposób odrabiasz lekcje? Czy masz wokół siebie rozpraszacze? Chętne osoby opowiadają o swoich doświadczeniach.

7. Nauczyciel rozdaje materiał POMODORO – prosi uczniów i uczennice o zapoznanie się, następnie pyta, jak mogą wykorzystać technikę Pomodoro.

Podsumowanie

Nauczyciel rozdaje KARTĘ PRACY- PLANOWANIE ZADAŃ i prosi uczniów, by pomyśleli o nadchodzącym tygodniu: Jakie mają obowiązki/zadania? Co może im utrudnić realizację, a co może pomóc?

Na koniec nauczyciel prosi uczniów o podsumowanie zajęć zdaniem: Dziś na zajęciach najważniejsze dla mnie było….

Sposoby oceniania

• aktywność podczas lekcji;

• udział w dyskusji.

Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE)

Uczniowie zdolni pracują w parach z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Uczniowie mniej zaawansowani technologicznie rozwiązują zadania interaktywne w formie papierowych kart pracy.

• Film edukacyjny „Dzień z życia” [online, dostęp z dn. 06.07.2023].

• Kampania „#bez presji” [online, dostęp z dn. 06.07.2023].

• Dodatkowe materiały kampanii „#bez presji” [online, `dostęp z dn. 06.07.2023].