Dokonania Kazimierza Wielkiego w polityce zagranicznej
Nauczysz się:
określać stosunki międzypaństwowe Królestwa Polskiego za Kazimierza Wielkiego,
wymieniać sojusze Królestwa Polskiego za czasów Kazimierza Wielkiego,
wskazywać przeciwników polityki Kazimierza Wielkiego.
Kazimierz WielkiKazimierz Wielki panował w latach 1333‑1370. Był ostatnim królem polskim z dynastii Piastów. Objął władzę w trudnej sytuacji politycznej. W tych czasach dokonały się w państwie polskim ważne zmiany. W polityce zagranicznej król stanął przed poważnymi wyzwaniami. Państwo było słabe, zagrażali mu sąsiedzi. Potrzebne były szybkie działania, które mógł podjąć śmiały i zdecydowany władca.
Stosunki z Janem Luksemburskim
Pomógł on uregulować stosunki z Janem Luksemburskim (zjazd w Wyszehradzie – 1335 r.). Kazimierz odkupił od Jana pretensje do korony polskiej za olbrzymią kwotę 20 tysięcy kopkop groszy praskich. Zdawał sobie sprawę, że lepiej problem rozwiązać pokojowo niż prowadzić wojnę z Janem.
Za czasów panowania Kazimierza zaczęło się kształtować pojęcie Corona Regni Poloniae [czyt. korona regni polonie], czyli Korona Królestwa Polskiego. Oznaczało ono wszystkie ziemie, które kiedyś wchodziły w skład państwa polskiego, w tym także i te, które znajdowały się poza jego aktualnymi granicami. Pojęcie Korony Królestwa narodziło się w Europie Zachodniej. Jego wyrazem były insygnia koronacyjne używane przez królów. Pojęcie upowszechniło się w następnych stuleciach i dało początek określeniu Korona, używanemu na oznaczenie państwa polskiego.
Stosunki z zakonem krzyżackim
Kolejnym ważnym problemem były stosunki z Zakonem. Kazimierz próbował początkowo odzyskać Pomorze drogą pokojową. Zwołany został do Warszawy w 1339 r. sąd kościelny, lecz Krzyżacy ponownie nie uznali jego wyroku. Chcąc pozbawić ich sojusznika, król polski uznał prawa czeskie do księstw śląskich i księstwa płockiego (Mazowsze). Ostatecznie Kazimierz zdecydował się na zawarcie tzw. pokoju wieczystegopokoju wieczystego z Zakonem. Został on podpisany w Kaliszu w 1343 r. Polska odzyskała zajęte wcześniej przez Zakon Kujawy i ziemię dobrzyńską, lecz musiała pogodzić się z utratą Pomorza Gdańskiego. Formalnie Pomorze zostało przekazane Zakonowi jako „wieczysta jałmużna”. Był to konieczny kompromis, gdyż Polska nie miała sił na dalszą wojnę z Zakonem.
W 1340 r. zmarł Bolesław Jerzy, ostatni książę Rusi HalickiejRusi Halickiej. Był on spokrewniony z Kazimierzem, a ponadto bracia Bolesława zrzekli się na rzecz Kazimierza pretensji do spadku po zmarłym. Jednak chętnych do tych ziem było wielu. Należeli do nich władcy Litwy i Węgier. Kazimierz pozyskał pomoc węgierską i dzięki niej udało mu się zająć to księstwo. Jednak w zamian za tę pomoc przyrzekł Karolowi Robertowi (a później jego synowi LudwikowiLudwikowi), że w razie swojej bezpotomnej śmierci władzę w Polsce obejmą Andegawenowie (układy z 1338 i 1350 r.). Perspektywa uzyskania RusiRusi była także jednym z motywów podpisania „pokoju wieczystego” z zakonem krzyżackim. Kazimierz musiał kilkakrotnie wyprawiać się na Ruś, aby potwierdzić swoje prawa lub odeprzeć najeźdźców. Ruś Halicka została włączona w granice Królestwa Polskiego. Był to ważny nabytek, tym bardziej, że z czasem rosło znaczenie gospodarcze Rusi, przez którą prowadziły ważne szlaki handlowe.
Podaj nazwę ziemi położonej na wschód od Krakowa, która została przyłączona do Królestwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego.
Próby odzyskania Śląska
Kazimierz kontynuował starania o odzyskanie Śląska, nie chcąc zaakceptować panowania czeskiego nad tymi ziemiami. Większość piastowskich książąt śląskich pozostawała wiernymi lennikami Karola IV LuksemburgaKarola IV Luksemburga, króla czeskiego. Jedynie książę jaworsko‑świdnicki, Bolko II Mały, wspierał Kazimierza Wielkiego. Wojna o Śląsk (1345‑1347) niczego nie zmieniła. Zakończono ją podpisaniem pokoju w Namysłowie, w wyniku którego został utrzymany czeski stan posiadania na Śląsku.
Natomiast sukcesem była skuteczna interwencja u papieża (w 1360 r.), aby pozostawić biskupstwo wrocławskie pod zwierzchnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego. Udało się w ten sposób powstrzymać dążenia Karola IV, aby przyłączyć diecezję wrocławską do archidiecezji (arcybiskupstwa) praskiej. Kazimierz nie mógł jednak zatrzymać zmian politycznych na Śląsku. Królowie czescy po wygaśnięciu kolejnych linii książąt piastowskich stopniowo przyłączali ich księstwa do swojego państwa.
Polityka wobec Mazowsza
Na Mazowszu sukcesem było skłonienie tamtejszych książąt piastowskich, aby złożyli hołd królowi polskiemu i uznali go za swojego seniora. Od roku 1351 Kazimierz był seniorem dla piastowskich książąt mazowieckich. Ponadto bezpośrednio do Polski zostało przyłączone dotychczasowe lennolenno czeskie, księstwo płockie, ze względu na wygaśnięcie tamtejszej dynastii książęcej.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PsiBKkNau
Mapa interaktywna pt. Królestwo Polskie w XIV w. za panowania Kazimierza Wielkiego Mapa przedstawia obszar Królestwa Polskiego za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Na mapie nie zostało zaznaczone ukształtowanie powierzchni, natomiast zaznaczone zostały główne rzeki: Wisła, Warta, Bug, Pilica, Odra, Cisa, Prut, Prypeć, Niemen. Widoczny jest również fragment wybrzeża Bałtyku. Na mapie poza Królestwem Polskim zaznaczono również inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, Wielkie Księstwo Litewskie, Hospodarstwo Mołdawskie, Królestwo Węgierskie, Królestwo Czeskie, Brandenburgię. Na obszarze Królestwa Polskiego zostały zaznaczone poszczególne krainy i ziemie wchodzące w jego skład: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, Ruś Halicka. Oddzielnie zaznaczono lenna Królestwa Polskiego: Mazowsze, księstwo chełmsko‑włodzimierskie, Podole. Mapa składa się z warstwy bazowej i 4 warstw dodatkowych. Opis warstwy bazowej: Mapa przedstawia obszar Królestwa Polskiego za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Na mapie nie zostało zaznaczone ukształtowanie powierzchni, natomiast zaznaczone zostały główne rzeki: Wisła, Warta, Bug, Pilica, Odra, Cisa, Prut, Prypeć, Niemen. Widoczny jest również fragment wybrzeża Bałtyku. Na mapie poza królestwem Polskim zaznaczono również inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, Wielkie Księstwo Litewskie, Hospodarstwo Mołdawskie, Królestwo Węgierskie, Królestwo Czeskie, Brandenburgię oraz Pomorze Zachodnie. Na obszarze Królestwa Polskiego zostały zaznaczone poszczególne krainy i ziemie wchodzące w jego skład, ponadto zaznaczono lenna Królestwa Polskiego. Warstwy dodatkowe: ● Warstwa 1 - Ziemie odziedziczone przez Kazimierza Wielkiego. Na mapie państwa Kazimierza Wielkiego zaznaczony został obszar ziem odziedziczonych po jego ojcu Władysławie Łokietku. Ponadto zaznaczone zostały Kujawy i ziemia dobrzyńska zajęte przez zakon krzyżacki i odzyskane przez Kazimierza w 1343 r. w wyniku postanowień pokoju w Kaliszu. Zaznaczone zostały również główne kierunki zagrożenia państwa polskiego. ● Warstwa 2 - Państwa sąsiadujące z Królestwem Polskim. Na mapie poza królestwem Polskim zaznaczono również inne państwa: państwo zakonu krzyżackiego, Wielkie Księstwo Litewskie, Hospodarstwo Mołdawskie, Królestwo Węgierskie, Królestwo Czeskie, Brandenburgię, Pomorze Zachodnie. Na warstwie 2 znajdują się 3 punkty z dodatkowymi informacjami: ► Punkt 1 - Nowa Marchia. Jest to część terytorium (prowincja) Marchii Brandenburskiej. Powstała ona po zagarnięciu przez margrabiów brandenburskich ziemi lubuskiej oraz części ziem wielkopolskich i pomorskich w XIII i XIV w. Z czasem stała się jedną z podstaw rozwoju państwa pruskiego. Rozwój Nowej Marchii był bardzo niebezpieczny dla państwa polskiego, bowiem groził odcięciem Polski od Pomorza Zachodniego. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia tarczę herbową w kolorze białym, na której znajduje się orzeł w kolorze czerwonym. Orzeł ma złote pazury i dziób. Z rozwartego dzioba wystaje język. ► Punkt 2 - Państwo zakonu krzyżackiego. Państwo zakonu krzyżackiego. Powstało po podboju ziem pruskich przez Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, co nastąpiło w 2. połowie XIII w. Od 1309 r. stolicą tego państwa był Malbork (Marienburg). Państwo obejmowało ziemie pruskie, pomorskie (Pomorza gdańskiego) oraz Inflanty. Przejściowo także Żmudź (część Litwy) oraz niektóre ziemie polskie (ziemia chełmińska i michałowska). Szczyt potęgi tego państwa przypadał na przełom XIV i XV w. Po II pokoju toruńskim utraciło część terytorium i stało się zależne od Polski. W 1525 r. przestało istnieć, przekształcając się w świeckie Księstwo Pruskie. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Ilustracja przedstawia tarczę herbową w kolorze białym. Na tarczy przedstawiony jest czarny krzyż dzielący tarczę na cztery pola. ► Punkt 3 - Księstwa śląskie. Śląsk to jedna z historycznych krain wchodzących w skład państwa pierwszych Piastów. W okresie rozbicia dzielnicowego władzę nad Śląskiem objęli książęta piastowscy wywodzący się od księcia Władysława Wygnańca, syna Bolesława Krzywoustego. W wyniku rozradzania się dynastii księstwo śląskie dzieliło się na coraz mniejsze organizmy polityczne. W końcu XIII wieku książęta śląscy uznali zwierzchnictwo królów czeskich. Kazimierzowi Wielkiemu nie udało się zdobyć zwierzchnictwa nad książętami śląskimi. Ostatecznie, Śląsk niec wszedł w skład zjednoczonego państwa polskiego, a linia Piastów śląskich ostatecznie wymarła w XVII wieku. Punkt z dodatkowymi informacjami zawiera również grafikę: Mapa przedstawia księstwa śląskie w XVII wieku. ● Warstwa 3 - Krainy wchodzące w skład Królestwa Polskiego oraz terytoria zależne (lenna). Na obszarze Królestwa Polskiego zostały zaznaczone poszczególne krainy i ziemie wchodzące w jego skład: Wielkopolska, Małopolska, Kujawy, Ruś Halicka. Oddzielnie zaznaczono lenna Królestwa Polskiego: Mazowsze, księstwo chełmsko‑włodzimierskie, Podole. ● Warstwa 4 - Ziemie przekazane w spadku Kazimierzowi (Kaźkowi) słupskiemu w testamencie przez Kazimierza Wielkiego. Na obszarze Królestwa Polskiego zostały zaznaczone poszczególne krainy i ziemie, które otrzymał w spadku po Kazimierzu Wielkim jego wnuk Kazimierz (Kaźko) słupski: ziemia sieradzka, ziemia łęczycka, ziemia dobrzyńska, Kujawy, ziemia wałecka.
Odpowiedz, które ziemie odziedziczył po ojcu Kazimierz Wielki.
Odpowiedz, dlaczego utrata Pomorza Gdańskiego mogła być niebezpieczna dla przyszłości państwa polskiego.
Na podstawie mapy lub jej opisu wyjaśnij, które z ziem stanowiły przedmiot sporu między Polską a Czechami.
Pomorze Zachodnie w polityce polskiej
Kazimierz rozumiał jak ważnym problemem jest dostęp do morza. Ponieważ Pomorze Gdańskie pozostawało pod władzą Zakonu, Kazimierz zainteresował się Pomorzem Zachodnim. Wydał swoją córkę Elżbietę za księcia pomorskiego Bogusława, zyskując możliwość oddziaływania na te ziemie. W 1365 r. hołd królowi polskiemu złożyli bracia von Osten władający ważnymi pogranicznymi grodami - Santokiem i Drezdenkiem. Było to ważne pogranicze, na którym groźnym przeciwnikiem była Marchia BrandenburskaMarchia Brandenburska. Kazimierzowi udało się uzyskać bezpośrednie połączenie lądowe z Pomorzem Zachodnim, dzięki opanowaniu ziemi wałeckiejziemi wałeckiej.
Podsumowanie
W XIV wieku wrosło znaczenie państwa polskiego. Jego obszar wzrósł z 102 tys. kmIndeks górny 22 do 244 tys. kmIndeks górny 22. Opanowane zostały nowe ziemie (Ruś Halicka), które nigdy wcześniej nie należały do władców polskich. Jednak część terytoriów polskich nadal pozostawała pod obcym panowaniem. Było to wyzwanie dla następców Kazimierza. Należy podkreślić, że rozwój terytorialny państwa polskiego oraz wzrost jego znaczenia politycznego nastąpił dzięki umiejętnej polityce Kazimierza Wielkiego. Potrafił on wykorzystać pomyślną koniunkturę polityczną, a w razie konieczności nie bał się pójść na wojnę.
W swojej polityce Kazimierz Wielki wykorzystywał zarówno środki pokojowe, jak i działania wojenne. Podaj nazwę ziemi, którą Kazimierz próbował odzyskać zarówno pokojowo, jak i na drodze zbrojnej.
Słownik pojęć
dynastia panująca w średniowieczu na Węgrzech i w Polsce
król czeski w latach od 1309, pierwszy przedstawiciel dynastii Luksemburgów na tronie czeskim, zginął w bitwie pod Crecy w 1346 roku
syn Jana Luksemburskiego, król czeski w latach 1346‑1378, król niemiecki od 1346 oraz cesarz rzymski od 1355
król Węgier z dynastii Andegawenów
król Polski w latach 1333‑1370, ostatni przedstawiciel dynastii Piastów na tronie polskim
dawna miara ilości, wynosiła 60 sztuk (np. kopa jajek to 60 jajek)
ziemie nadawane przez seniora lennikowi, który zobowiązywał się w zamian do wierności i posłuszeństwa wobec seniora
król Węgier i Polski (w latach 1370‑1382) z dynastii Andegawenów
marchia Świętego Cesarstwa Rzymskiego utworzona w 1157 r. na ziemiach między Łabą a Odrą, rozwijała się w kierunku na wschód kosztem ziem polskich
nazwa oznaczająca pokój, który ma obowiązywać na zawsze („po wieczne czasy”)
jedna z ziem, na które podzieliło się dawne księstwo ruskie (Ruś Kijowska)
jedno z księstw ruskich, nazwa pochodzi od grodu Halicz
terytorium leżące na północno‑zachodnim pograniczu Polski, nazwa pochodzi od miasta Wałcz, na jej terenie znajdowały się ważne pograniczne grody: Santok i Drezenko
Bibliografia
J. Dąbrowski, Kazimierz Wielki. Twórca Corona Regni Poloniae, Kraków 2007.
Z. Kaczmarczyk, Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964.
J. Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Wrocław 1986.